Alþýðublaðið - 06.10.1970, Blaðsíða 5

Alþýðu
Utgefandi: Nýja útgáfufélagið,
Ritstjóri;
Sighvatur Björgvínsson (áb.).
Prentsmiðja Alþýðublaðsins.
PRÓFKJÖR i
Um þessar mundir fer voldug ihreyfing um allan
hinn vestræna heim. Er það ný krafa «m raunveru- B
legt jafnrétti einstaklinga og þátttöku þeirra í stjórn |
fþjóðfélagsins. á öllum sviðum, frá vinnustað til vals m
manna í æðstu trúnaðarstöður. Sums staðar hefur 1
þessi hreyfing brotizt út í óeirðu'm og jaðrað við bylt- I
ingu. Annars staðar friðsamlegri, en þó öflug. H
Hér á landi hefur þessi hreyfingikomið fram í kröfu |
fólksins um prófkjör til að velja stjórnendur þjóð- "
félags okkar. Fiokkarnir hafa flestir látið undan kröfr I
unni og haMið margvísleg prófkjör méð all söguieg- |
um árangri. Þó hefur einn flokkur algerlega skorið sig n
úr, en það er Alþýðubandalagið. Hafa risið deilur I
milli þess og Sjálfstæðismanna um ágæti prófkjörs. I
Eins og svo oft áður hafa þessar deilur komizt á það |
stig, að Morgunblaðið hrópar Rússar! og Þjóðviljinn |
hrópar Ameríkanar! Verður varla sagt, að slíkar um- "
ræður séu á háu stigi eða sæmi hinni nýju hreyfingu, ■
Prófkjör er í sjálfu sér mjög virðingarvert og á að 1
veita kjósendum stóraukin áhrif á val frambjóðendal
til Aliþingis — og þanneð stjórnenda landsins um I
árabil. En ailt byggist á framkvæmd prófkjöfsins. I
Um það verður varla deilt, að stundum hafa bæði *
sjálfstæðismenn og framsóknarmenn gert prófkjörl
að hreinum skrípaleik. Hieimsending á kjörgögnum I
og eltingaleikur við fólk í öðrum flokkum heyrir þar »
til. Annars staðar hefur prófkjörið farið mun betur I
fram, enda þótt deila megi um skipulag þess. Má I
lesa í Morgunblaðinu eftir hvertkjör heiðarlegar um g
ræður um ckosti, sem fram hafi komið, og er ástæðu- I
iaust að efast um að menn vilji bæta úr þeim. ■
Gallinn við allt það prófkjör, sem hér hefur farið I
fram, er sá, að þar er aðfcrð einmcnningskosninga I
tekin og reynt að beita henni til að raða á lista. Próf- _
kjör er algengt í löndum, sem hafa einmenningskosn-1
ingar, svo sem Baindaríkjunum. En það þekkist vart |
í löndum með hlutfallskosningar. Hvers vegna? h
Hlutfallskosningakcrfið getur verið með ýmsu I
móti, og eru til margar útgáfur af því, þar sem kjós- ®
andinn kýs ekki aðeins lista, eins og hér á landi, S
heldur líka einstakli'nga. Þarna er prcfkjörið sanr I
einað sjálfri kosningunni. Þessa leið hafa margar
þjóðir farið, til dæmis Danir. Enginn vafi er á því, að M
yfirgnæfandi mcirihluti íslendinga vill hlutfallskosn- g
ingar og mundi aldrei sætta sig við augljósa gallaa
einmenningskosninga. Þess vegna ættum við nú þegar 1
að £^'.huga gaumgæfilega, hvei|i ig unnt er innan ™
ramma hlutfallskosninga að velja einnig menn. Þann-
ig mundu hinar víðtæku deilur um prófkjörskerfi g
leysast og lýðræðið stíga stórt skref fram á við.
Stjórnmálaflok'karnir eru 'nú að reyna að nota próf-1
kjörs'kerfi einmenningskjörs til að raða mönnum á|
lista til hlutfallskosninga. Þetta getur aldrei tekizt«
að fulu á viðeigandi hátt. Fræðimenn, sem hafa |
sýslað við hlutfallskosningakerfið í hundiað ár, hafaS
fyrir löngu bent á leiðir til að ieysa þennan vanda, 1
og þær erú farhar í öðrum löndum. Af hverju hafa 1
Íslendingar ekki komið auga á þær?
Þriðjudagur 6. október 1970 5
ö rauðsokkurnar
standa fyrir sínu á Norður-
löndum, en þar bendir sitt-
hvað fl'eira til þess, að konur
séu í sóknarhug og eigi sér
álitlega og athyglisverða mál-
svara. Þæa- koma allmjög við
’sögu stjórnmálanna í Dan-
mörku og Noregi og virðast
bærilega samkeppnisfærar við
karlmennina, þegar á reynir.
Skal hér frá þessu greint
nokkrum orðum.
Síð’ustu þingkosningar í Dan-
rnörku voru háðar í janúar-
mánuði 1968. Fulltrúar á þingi
dana er 175 talsins, en þar af
reyndust nítján konur. Af þess-
um kvenskörungum eru sex í
íhaldsflokknum, fimm í rót-
tseka flokknum, þrjár í AJþýðu
flokknum, þrjér í vinstri flokkn
um,: ein i sósíalska þjóðflokkn-
um og ein í liði vinstri sósíaT-
ista., Sumar þeirra eru gamal-
kunnar og þaulreyndar, en aðr-
ar nýliðar.
Au gsýnilega eiga konurhar
drjúgan þátt í kjörfylgi dönsku
stjórnmálaflokkanna. Slíkt er
auðrakið, þar eð dönum Teyfist
að .kjósa einstaka frambjóðend-
ur persónulega, en ekki aðeins
lista. Mestur sigurvegari
kvenna í Kaupmannahöfn var
þessu sinni Lis Möller, kona
Pouls MöTler. fjármálaráðh'erra'
og leiðtoga íhsldsflokksinj. í
nágrenni höfu'ðboirgarinnar
munaði enn meira um konurn-
ar. Lis Groes, fyrrum viðskipta
málaráðlierra, fékk Tangflest
atkvæði af frambj óöend um Al-
þýðuflokksins í Kaupmanna-
hafnarámti, og voru þó meðal
keppinauta hennar um kjör-
fylgið áðrir eins garpar og Er-
hard Jacobsen, borgarstjóri í
Gladsaxe, Ove -Hansen, fyrrum
viðskiptamálaráffherra, og Ivar
Niirgaard, fyrrum efnahags-
málaráðherra. Kynsystrum Lis
Groos í hinum flokkunúm vegn
aði og stórvel í þessu fjölmenn-
ast'a kjördæmi landsins. Greth'a
Philip var kjörin með langflest
um atkvæðum róttæka flokks-
ins, Eva Rée bar höfuð og herð-
ar yfir frambjcðanduir vinstri
flokksins, og s: m.a vnr uopi á
teningnum um Hanne Reintoft
meðal vinstri sórialistanna, en
hún hefur nú sagt s'kilið við þá
og gengið í danska kommún-
istaHokkinn, sem hreppir þar
með fulltrúa á þingi, enda þótt
kjósendur þýddust lít't menn
. hans og m^Lfni í kjörkTáfun-
um. Á Jótiandi bar mest á
tveimur 'kUeggum fulltrúum
kvenþjóðarinnar. Bodil Koch,
fyrrum ki'rkjumálaráðherra og
stíffar menntamálaráðherrai
fékk Tangflest atkvæði af fnamr
bjóðendum AlþýðufTokksins í
Ringköbingamti, og Nathaiie
Lind reyndiet hlutskörpust af
máTsvörum vinstri flokksins í
Rib’samti, en hún erfði kjör-
dæmi Eriks Eriksen, fyrrum
fc'"lætisráðherra, þegar hann
vék af þingi. Mun sigur Nathar
lie Lind hafa ráðið úrslitum
um, að hún varð félagsmála-
rláðherra, er Hilmair Bauns-
gaard myndaði ríldsstjórn eftir
kosningarn'ar.
Áhrif kvenna eru sýnu meiri
í dönskum stjórnmálum en sést
á fulltrúatölu þeirra í þingsöT-
unum. Eru nökkrar konur tií
dæmis varaþingmenn og þeirra
meðal Grete Hækkerup, kona
Per Hækkerup, fyrr utanrík-
isráðh'erra, og Camma Larssn-
Ledet, fyrrum fjölskyldumálá'-
ráðherra, en hún er tengdadótt-
ir bindindispostulans og
mælskukappans viðfræga, Lar-
sen-Ledet. Grete og Camma
náðu ekki kosningu, en sitja á
þingi öðru hvoru.
Bi'eytingar verða allmiklai’
á liði kvenna i danska þing-
inu við næstu kosningar, og ber
ýmisiegt til. Eva Rée og Lene
Christensen gefa ekki kost á
sér til frs'mboðs. Eva giftist fyr-
Hslgi Sæmundsson:
ii’ ekömmu þingmanni sósiíalska
þjóðflökksins í Árósum, Holg'ar
Vivske, og Lene Christsnsen,
sem er kunn ieikkona og ei-nn
af þingfulltrúum Alþýðufiokks
ins i aiuturhiu' i Krupmanna-
hafnar, gekk i heih'gt hjóna-
band með Knud Bro, þing-
manni íhaldsflokkdns i Sv:n-
borg á Fjóni. Knud Bro er í
hópi efnilegustu yngri þing-
manna og var skipaður affstoð-
iarf jármáTaráðherra á dögunum.
Verður liann nánasti samstarfs-
maður Pauls MölT’i’, sem á við
heilsubrest að striffa.
VaT'kyrjur Alþýðuflokksins,
Lis Groes og Bodil Koch, víkja
af þingi i næstu kosningum fyr-
ir aldurs sakir. Tvisynt er r.rr.
pólitísk'a framtíð' Hanne Rein-
toft, þó að hún látl sjálfsagt
ekki sitt eftir iiggja. Svo getai
konur komið í kvenna stáð, og
mun ærinn áhugi fyrir þyí i
Danmörku um þessar' mundir.
Norsku stórþingskosninigaf'n-
ar í fyrrahaust báru vitni umi
vaxandi kvenréttindahTeyfingu
þar í landi. Manniaskipti réynd-
ust' óvenju mikil. Stórþings-
mennimir eru 150, ■ en þar aí
voru aðeins 85 endurkjörnir.
Þótti að vonum tíðindum.sætas
að 65 nýliðar skyldu - bætast i
hópinn. enda hefur slíkt aldreí-
hent í Noregifrá því í styrjald-
arlok. Við kosningarnar 1945
voru hins vegar 11Q af 15ö'
stórþingsmönnum nýliðar.
Af fulltrúunum í norska stór-
þinginu eftir kosningarniao.1
reyndust sextán konur. Af
þeim eru tólf í ATþýðuflokkn-
um, en tvær í hægri flokkn-
um, ein í ki’istiTega þjóðflokkn-
um og ein í miðflokknum.
Virðist ^insýn.t, að kosnin.ga-"
sigur jafríaðarmanna hafi drjúg
um verið' að frunikvæði kven-
þjóðarinnar. Hikaði ATþýðuv
flokkurinn engan vegihn að'
treysta á .JcQimr-fil forustu. Efst.
á lista hans í Akurshúsi var
Sonja Ludvigsen, sem erfði þaa
sæti Haldvards Lange, fyrrum
utanríkisráðherra, og' annað
sæti Aiþýðuflokksins á.Norður-
landi skipaði Margith Munke-
byie. í OsTó tíefldi Alþýðufiokk-
urinn fram ofarlega á lista sín-
um tveimur konum, sem' bá'ðar '
náðu kosningu, Aase Lionæsi
■og Tove Pihl. Aase hefur. set-
ið á þingi síðan 1954, en Tove
er þar nýliði. Af kvenfulltrú-
unum í norska stóiþingimu ut-
'an Alþýðuflokksins kvfeður'
m'sst áð Berte Rogrierud. Hún
iskipaði annað sæti á framboðs-
lista hægri flokksins í Osló, ög'
gengur þair með næst K'are
Willocb.
Noi'ski • ATþýðuflokkurinni
hlutast ársiðanlega til um
mci’k'iTsga þróun í ."tjórnmál-
um og félagsmálum msð þvi að'
ir^tja fvo traust sitt á könur.
Verður þess vart í öllum flok'ki
um þar í landi, að konui'níu"
krsfjjst. réttar síns, enda eru
þær meii’ihluti kjósienda. F’er
Bcirten. forsæti-iáðherra Nor-
•ptgs; gerir sér tjcst. ®ð tiaum'f
' e 'ði frarr',''iá konunum geng-
ið öllu léngui' til áhrifa og
valda. B’rá hann á þsð ráð, er-
hann myndsði stjórn sína aftir
næstsiðustu kosningar, að velja
tvær konur í mikilvæg^ emb-
æ'Tti. Eru bar Elisabcth Schwei.
gaiárd S'clmsr dómsmálaráð-
hei’ra og Elsa Skjerven. íáð-
herra fjölskyldumála og'.rteyt-
' Framh. á bls. 8.