Helgarpósturinn - 14.03.1996, Side 11

FIMMTUDAGUR14. MARS1996
11

Klámhögg í skjóli tjáningarfrelsis
Ilýðræðisríkjum er á köflum
grunnt á örg afturhaldssjón-
armið gagnvart fjölmiðlum.
Þessa gætir gjarnan í kjölfar
þess, að fjölmiðlar fjalla um
umdeild og viðkvæm mál, sem
vekja mikil og djúp tilfinninga-
viðbrögð og víkja hlutlægni og
rökhugsun til hliðar. Brynhild-
ur G. Flóvenz lögfræðingur
vill þannig takmarka tjáningar-
frelsi á íslandi vegna þess, að í
blaðamennsku samtímans ríki
„lögmál frumskógarins" og því
þurfi einstaklingar opinbera
„vernd" fyrir fjölmiðlum.
í grein eftir lögfræðinginn,
sem birtist í Morgunblaðinu 6.
marz, vekur hún máls á Guð-
mundar- og Geirfinnsmálum
og máli Óiafs Skúlasonar bisk-
ups.
Af greininni verður ekki ann-
að skilið en, að (1) hún hafi
stórkostlegar efasemdir um
réttarríkið og (2) setja þurfi
opinber bönd á fjölmiðlana
vegna klámhögga.
Það er engu líkara en að lög-
fræðingurinn sé að reyna að
læða því inn hjá fólki, að fjöl-
miðlar séu sekir um, að fjórir
alsaklausir menn voru látnir
sitja í gæzluvarðhaldi um
langa hríð. Og í sama dúr má
skilja lögfræðinginn, þegar
hún segir fjölmiðla hafa borið
biskup þungum sökum um
refsivert athæfi „og í sumum
þeirra krafizt afsagnar bisk-
upsins“. Brynhildur er búin að
finna sökudólg! Enda þótt
Brynhildur sitji í opinberri
nefnd um útvarp virðist hún
ekki kunna greinarmun á hlut-
lægri frétt annars vegar og
sérstökum, merktum greinum
eða viðtölum, þar sem menn
tjá skoðanir sínar hins vegar.
Urlausnarefnið er einstakt,
umræðan nauðsynleg og varð-
ar alla þjóðina.
Hún spyrðir saman með
óleyfilegum og rakalausum
hætti mistök dómgæzlunnar á
sinni tíð, þegar fjórmenning-
arnir voru lokaðir inni saklaus-
ir mánuðum saman, og opin-
berar ásakanir nokkurra
kvenna á hendur leiðtoga ís-
lenzku þjóðkirkjunnar 20 árum
síðar. Nokkru síðar áttar hún
sig samt á því, að það var hið
opinbera réttarfar (ekki fjöl-
miðlar), sem misgerði við fjór-
menningana. Því sé vissulega
nauðsyn á vernd einstaklinga
gegn ríkisvaldinu! Sko til! (Þá
má lögfræðingurinn ekki
gleyma því, að endurupptaka
Guðmundar- og Geirfinnsmála
er til athugunar og þar skipta
ekki litlu yfirlýsingar þriggja
dæmdra einstaklinga, þar sem
þeir drógu játningar sínar til
baka í fjölmiðlum!)
Fjölmiðlar
Halldór
Halldórsson
Moldviðri tilfinningahitans
Konan verður að skilja, að
fjölmiðlar hafa greint frá alvar-
legum ásökunum í fréttum,
svo sem þeim ber skylda til.
Fjölmiðlarnir hafa ekki borið
biskup þungum sökum, heldur
aðilar málsins! Þeir sem hafa
haft skoðun á hugsanlegri af-
sögn biskups, eða ekki, hafa
tjáð sig undir nafni í sérstök-
um greinum eða viðtölum og
rökstutt mál sitt. Mér vitan-
lega hefur enginn tekið af-
stöðu til sektar í málinu. Sam-
kvæmt viðtali í DV virðist
Ragnar Aðalsteinsson, um-
boðsmaður biskups, ekki
kannast við þennan greinar-
mun.
Brynhildur G. Flóvenz, lög-
fræðingur, vill takmarka tján-
ingarfrelsi á íslandi vegna
þeirrar skoðunar sinnar, að í
blaðamennsku á íslandi ríki
lögmál frumskógarins. Hún lík-
ir blaðamönnum við „sjálfskip-
aða saksóknara og dómara" og
sama gerir Ragnar Aðalsteins-
son, lögfræðingur, sem virðist
tala sér þvert um geð.
í starfi sínu vekja blaða- og
fréttamenn athygli á ýmsu já-
kvæðu og neikvæðu, sem á sér
stað í umhverfi okkar. Æðsta
boðorð þeirra er að segja
sannleikann — jafnvel þótt
hann geti verið sársaukafullur.
Ég skal verða síðastur manna
til að neita því, að fjölmiðlum
hafi orðið á í messunni. En þá
má ekki gleyma því, að blaða-
menn „búa við þann einstæða
kost“ að þeir leggja verk sín í
dóm lesenda sinna jafnharð-
an. Það er öflugasta eftirlitið.
Hvorugt þeirra dæma, sem
Brynhildur tekur, eru dæmi
um klámhögg fjölmiðla. Því er
ekki óeðlilegt, að maður spyrji
hvern skrambann hún eigi við
með sundurlausri grein sinni?
Þyrla upp moldviðri? Rugla
fólk í ríminu?
Fjölmiðlar búa við ýmsar
takmarkanir í lögum, sem er
ætlað að vernda einstaklinga,
til dæmis meiðyrðalöggjöfin
og siðareglur blaðamanna.
Gagnrýnendur fjölmiðla
ið“ í samfélaginu. í lýðræðis-
ríkjum Vesturlanda búum við
við þrískiptingu valdsins og er
kveðið svo á í stjórnarskrá ís-
lenzka lýðveldisins. Nafngiftin
„fjórða valdið“ er tilraun til
þess að undirstrika meint gíf-
urlegt vald fjölmiðlanna. En
eins og öllum hugsandi mönn-
um ætti að vera Ijóst, er þessi
líking villandi. Hið þrískipta
vald er opinbert vald. Sér-
staða fjölmiðla, sem vissulega
steinssonar um fjölmiðlana og
siðferðislega ámælisverð
vinnubrögð þeirra með því að
birta vísvitandi rangar fréttir
dag eftir dag til þess eins að
selja blað. Þetta sagði Ragnar í
líki sérfræðingsins, ákaflega
íhugull og hiklaus. Með þess-
um ummælum fór umboðs-
maður biskups langt út fyrir
mörk, sem hann þekkir mæta
vel. Enda reyndi hann að slá
þessum ummælum upp í grín
„í lýðræðisríkjum er á köflum grunnt á örg afturhaldssjónarmið gagnvart
fjölmiðlum. Þessa gætir gjarnan í kjölfar þess, að fjölmiðlar fjalla um umdeild og
viðkvæm mál, sem vekja mikil og djúp tilfinningaviðbrögð og víkja hlutlægni
og rökhugsun til hliðar.“
verða að gera sér grein fyrir
nokkrum grundvallaratriðum:
Fjölmiðlar flytja fréttir í víð-
asta skilningi þess orðs og
þeir birta greinar eftir lesend-
ur eða greinarhöfunda, þar
sem fram koma skoðanir höf-
undanna. Þeir eru vettvangur
skoðanaskipta, og á sinn hátt
gegna þeir eins konar ljósmóð-
urhlutverki við að koma upp-
lýsingum á framfæri.
Tjáningarfrelsi umba
Fjölmiðlar hafa á þessari öld
oft verið nefndir „fjórða vald-
geta verið valdamiklir, er ein-
mitt sú, að þeir eru ekki hluti
hins opinbera valds. í því ligg-
ur styrkur þeirra og meðal
annars af þeim sökum geta
fjölmiðlar veitt hinu þrískipta
opinbera valdi aðhald.
Mannréttindi án tjáningar-
frelsis, ritfrelsis og skoðana-
frelsis, eru orðið tómt. Tján-
ingarfrelsið er forsenda þess,
að lýðræðisþjóðfélög standi
undir nafni. Og í skjóli tjáning-
arfrelsisins þrífst allur and-
skotinn. Til dæmis rangar
staðhæfingar Ragnars Aðal-
eftir á. Ef mannréttindalög-
fræðingurinn kýs að iðka tján-
ingarfrelsi sitt með þessum
hætti, verði honum að góðu.
„Hröð og fumlaus vinnubrögð"
var lýsing.hans á því verkefni
sem hann þyrfti að vinna fyrir
biskup. Svo vill til, að það
er daglegt brauð blaðamanna
að vinna hratt og fumlaust.
En eins og blaðamenn
verður hann að vera vand-
virkur.
Höfundur er blaðamaður og hefur
meistarapróf í fjölmiðlafræðutn.
þingmannsefnið
foTSetaefnið
Jón Amar
Magnússon
Framsóknarflokkurinn geröi létta vor-
hreingerningu í fjósinu hjá sér fyrir síð-
ustu alþingiskosningar og kippti aö því
búnu nokkrum „ungmennum" inn á þing.
Þar á meðal voru hinn þungbrýndi Magnús
Stefánsson, sem ekkert hefur spurst til
síðan; ísólfur Gylfl Pálmason, fámæltur
bróðir heilbrigðisráöfrúarinnar alblóöugu;
og Siv Friðieifsdóttir, sem lofaði góöu í
upphafi en hefur svo gert hverja gloríuna á
fætur annarri. Og var þá ekki betur heima
setiö en af staö farið? (Þar fyrir utan er
nauðsynlegt að setja æsku hinnar vanheil-
ögu þrenningarí gæsalappir.) Nei, hefði
ekki veriö ráð aö fá inn þingmann sem
raunverulega hefði getað staöið meö sóma
og látið til sín taka af krafti óþreyjufulls
æskufólks? Helgarpósturínn gerir þaö aö
tillögu sinni, að Halldór Ásgrímsson slái
nú á þráöinn til hins glæsta frjálsíþrótta-
manns Jóns Arnars Magnússonar og
undirstingi hann með framboð aö þremur
árum liðnum; ef stjórnin springur þá ekki
löngu fyrr vegna innbyggðs geðklofa í
íhalds- og frjálslyndismálum. Jón Arnar yrði
dásamlegur fulltrúi æsku landsins inni á
þingi, enda einungis 26 ára í dag og því
fullur af þrótti og tryllingslegum hugmynd-
um; eyöum öllum fjárlögunum í aö fjár-
magna næstu mynd Schwarzeneggers og
fáum þau svoleiöis margföld tilbaka, brú-
um Breiðafjörð, byggjum þak yfir Hafnar-
fjörð og svo framvegis. Engu aö síður
myndi Jón Arnar falla vel að ímynd Fram-
sóknarflokksins, verandi sveitamaður í húð
og hár og vandræöalega búralegur ásýndar
þegar í jakkafötin er komið. Allra best væri
þó — svona landkynningarlega séð — ef
ísland gæti eignast í Jóni Arnari eina þing-
manninn í veröldinni sem er á heimsmæli-
kvarða í íþróttum...
Guðbergur
Bergsson
Hann Guðbergur Bergsson rithöfundur
myndi án efa sóma sér vel á forseta-
stóli. Hann er menntaður heimsborgari þótt
hann eigi ekki að baki slímsetur á skóla-
bekk fram á fertugsaldur. Guðbergur
hneykslaði marga með Tómasi Jónssyni
hér í eina tíð en hlaut aðdáun annarra. Síð-
an hefur hann siglt einskipa á rúmsjó ís-
lensks skáldskapar en lesendur eru löngu
hættir að deila um verk hans. Guðbergur
hefur lengi dvalið með öðrum þjóöum og
hefur aðra sýn á Islenskt og alþjóölegt
samfélag en margir þeir sem hafa alið all-
an sinn aldur á sömu hundaþúfunni. Hann
getur verið bráðfyndinn í ræðu og riti og
gerir óspart grín að ýmsu því sem aörir sjá
ekkert broslegt við. Þaö er nauösynlegt að
á Bessastöðum sitji maður sem hefur húm-
orinn í lagi og horfir ekki á heiminn gegnum
gleraugu þröngsýni. Guðbergur Bergsson er
smekkmaöur á margt, til dæmis mat, vín
og listir. Ekki er hægt að krefjast meira af
forsetaefni. Þá spillir það ekki fyrir að Guð-
bergur er nægjusamur og berst lítt á svo
það er lítil hætta á að rekstur embættisins
fari fram úr áætlun undir hans stjórn. Hann
er maður einhleypur og því þarf þjóðin ekki
að deila um ágæti eða ekki ágæti maka
veröandi forseta í þessu tilviki. Guöbergur
Bergsson er kurteis og fágaður heimsmað-
ur sem mun Ijá forsetaembættinu menn-
ingarlegt yfirbragö og hann er í senn ramm-
íslenskur og alþjóölegur maður. Það er því
margt sem mælir með því að við förum
þess á leit viö Guðberg að hann gefi kost á
sér til embættis forseta. Það er skortur
á frambjóöendum enn sem komiö er og
því er lag aö grípa Guðberg glóðvolgan og
ýta honum I framboö. Víst er aö engum
mun leiðast undir framboösræðum
hans...
m
Sigurður Hróarsson
Var bolaö miskunnarlaust frá
Borgarleikhúsinu fyrir fáeinum
mánuöum og nýr leikhússtjóri
ráðinn I staöinn. Nú kemur
gamla gengiö skríöandi til baka
og þrábiður manninn að taka
aftur viö.
Ólafur Skúlason
Meö íðilfagurri bragöafléttu hef-
ur honum og Ragnari tekist að
fá helming þjóðarinnar til aö
trúa hvorki á sekt hans né sann-
leiksgildi framburðar kvennanna
fimm. Siðferðislegt heima-
skítsmát er í nánd.
Hið umdeilda herbragö, aö gefa
fyrst allra alvöru kandídata kost
á sér, er að ganga upp. Davíð
sýnist ætla aö heykjast á fram-
boöi og aörir frambjóöendur
eiga tæplega möguleika gegn
flauelsfrúnni.
Ólafur Ragnar Grímsson
Greip enn einu sinni til þess
gamla snjallræöis, að gera ekki
neitt, segja ekki neitt og halda
sér alfariö frá sviösljósinu til að
öölast á ný aödáun þjóöar sem
elskar og dáir slíka pólitíkusa.
Viðar Eggertsson
Kom, sá og skíttapaöi. Var feng-
inn I það vanþakkláta verk, aö
gera bráönauösynlega vorhrein-
gerningu hjá Borgarleikhúsinu.
Eftir nokkurt fár ákváöu menn
þar aö Viöar væri vonlaus og
ráku hann.
Kjartan Ragnarsson
Þessum stórvini og helsta stuðn-
ingsmanni Viöars mistókst ekki
einungis aö ttyggja honum starfs-
friö, heldur gerði hann sér lítiö fýr-
ir og stakk af til Svíþjóöar meöan
teikhússtjórinn var rekinn.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
Stórvinkona Viöars gat ekki á
sér setiö og lýsti yfir stórfuröu á
brottrekstri hans. Næst mun
hún vafalaust skipta sér af
stjómarkjöri Félags eldri borgara
og borötennisliöi Fellahellis.
Páll Óskar Hjálmtýsson
Haföi pottþéttan málstaö að
verja þegar neitaö var aö sýna
hommatónlistarmyndbandið, en
kokgleypti krækjuna og féllst á
aö klippa allar krassandi kynferð-
isvísanir út úr því gegn sýningu.