Alþýðublaðið - 04.01.1973, Page 7

HURRA! MAMMA
HEFUR FENGIÐ
HEIÐURSMERKI
FYRIR
HIRÐULEYSI!
Riddari Hvita f-í Is-
ins, lávarður Gullna
sporans, félagi
Krysantemuregl-
unnar og meistari
Tvíhöfða drekans, —
allt þetta virðist
töluvert gamaldags á
vorum tímum.
Og það er einmitt
af þeim ástæðum,
sem margt fólk hef ur
öðlast áhuga fyrir
gömlum heiðurs-
merkjum. Mörg
þeirra eru nú í feikn-
háu verði, — ef þú
kemst þá á annað
borð yfir slík merki.
Um aldir hafa
heiðursmerki og
medalíur verið veitt í
svo til hverju einasta
landi á jarðarkringl-
unni. Nú á dögum eru
heiðursmerkin
virðingarvottur, sem
viðkomandi ríki
veitir fyrir borgara-
lega dáð eða hetju-
lega framgöngu í
viðskiptum safnara
og orðusala.
Brezk heiðurs-
merki eru i hópi þeirra
verðmætustu. Viktoriu-
kross, sem veittur var sjó-
liða nokkrum, var seldur á
uppboði i London fyrir
3.500 sterlingspund fyrir
tveim árum.
Um svipað leyti var
demantaskreytt stjarna
St. Katrinarorðunnar
rússnesku seld fyrir 2500
stérlingspund.
Purpurahjartað
En þú þarft ekki endi-
lega að vera auðkýfingur
til að geta gerzt virkur
þátttakandi i orðukaup-
unum. Margar þeirra er
hægt að fá keyptar fyrir
svo sem eins og 10
sterlingspund, — eitthvað
á þriðja þús isl. kr. Og
sumar medaliurnar , —
t.d. Purpura hjartað
bandariska, sem allir
bandariskir hermenn fá
sem særast i orrustu —
kosta jafnvel enn minna.
Það sem þú þarfnast
viljir þú leggja orðukaup
fyrir þig er að vera
útsjónarsamur og þekkja
verðmæta orðu úr haugum
af drasli. Ekta Viktoriu-
kross er. t.d. mjög verð-
mætur, en „opinberar
eftirmyndir”, sem skjóta
alltaf öðru hverju upp
kollinum, eru verðlausar
með öllu.
Hugmyndir um, hvaða
borgaralegar dáðir séu
þakkarverðar eða hvað sé
hreysti eru breytilcgar
bæði cftir löndum og eftir
þvi við hvaða tima er mið-
að
1 Þýzkalandi Hitlers var
það t.d. talin borgaraleg
dáð að geta börn og mæður
, sem áttu átta börn eða
Hitler gaf kvenfólki
gulikrossa fyrir að
eignast átta börn. í
dag getur þú eignast
umtalsverðan medalíu
fyrir röskar tvö þúsund
krónur, — vel að
merkja ef þú veizt hvar
bera á niður
fleiri, voru verðlaunaðar
með „Hinum gullna
heiðurskrossi hinnar
þýzku móður”.
Fyrir sex eða sjö börn
var veittur silfurkross, en
bronsið var látið duga
fyrir þær , sem aðeins áttu
fimm afkvæmi.
Fyrir framlag á striðs-
timum eða á sviði visinda
ellegar bókmennta var
það vani i Tyrklandi að
veita konum Orðuskirlifis-
ins, flokk eitt, tvö eða þrjú.
Það hlýtur að hafa verið
mjög óþægilegt fyrir konu
að fá Skirlifisorðuna af
þriðja flokki.
1 Thailandi eru það for-
réttindi að fá að bera orðu
Hvita filsins. Æðsta
heiðursmerki i Nepal er
orða Hægri handar Gurka-
hermannsins.
Og ef þú finnur
einkennismerki „Orðu
hins gullna reyfis”, þá
hefur þú sannarlega dottið
i lukkupottinn.
Orða þessi var stofnsett
á 15. öld af Filip hertoga
góða frá Búrgúnd, og að-
eins var hægt að veita
hana Austurrikismönnum
eða Spánverjum.
A umliðnum árum hafa
aðeins þrir eða fjórir
einstaklingar fengið inn-
göngu i reglu orðu
þessarar á ári hverju.
Aðrar mikilfenglegar
orður, sem þú gætir e.t.v.
dottiö ofan á hjá fornsala,
eru „Orða hins hvita
arnar”, sem er pólsk að
uppruna, „Gullni sporinn”
frá páfarikinu,” „Turninn
og sverðið” frá Portúgal,
spánska orðan „Ok og
örvar” Tvihöfðadrekinn”
kinverski og japanska
orðan „Regla Krysantem-
unnar”.
Vináttan
í kommúnistalöndunum
eru heitin á orðunum ekki
eins þýð og þau, sem hér
að framan voru nefnd.
Sem dæmi um orður i
þessum rikjum má nefna
rússnesku o'rðuna
„Rauður fáni vinnunnar”,
ellegar þá Austur-þýzku
„Stjörnu vináttu milli
þjóðanna”.
Æðsta orða i Bretaveldi
er „Hin hágöfuga sokka-
bandsorða”, sem stofnuð
var árið 1348 af Játvarði 3.
Sagan segir, að
greifynjan af Salisbury
hafi misst sokkabandið
sitt. Konungurinn tók það
upp, batt það um fótlegg
sér og sagði: „Honi soit
qui mal y pense.” (Skömm
sé þeim sem hugsar illt
um). Þetta eru siðan
einkennisorð þessarar
göfugu orðureglu.
Næst sokkabandsorö-
unni að aldri og göfgi kem-
ur „Hin eldgamla og
hágöfuga þistilorða”, sem
erskozk orða. Hún á rætur
sínar að rekja allt aftur til
reglu, sem starfaði á 9.
öld, en sú regla sem oröa
þessi er við kennd, var
formlega endurreist af
James 2. Skotakonungi
árið 1687. Orða þessi er
einkum veitt þeim, sem
unnið hafa afreksverk i
þágu Skotlands-
Þá er orða heilags
Patreks einnig ýkja virðu-
leg en sú orða er irsk.
Ekkert heiðursmerki
hefur verið veitt úr þessari
orðu frá árinu 1934.
Bezt þekkta enska orðan
er þó sennilega Bath-
orðan. Hún á rætur sfnar
að rekja til þess ævaforna
siðar i sambandi við vigslu
riddara, að lauga þá við
vigsluna (Bath — bað).
Þeir.voru ekki laugaðir af
hreinlætisástæðum,
heldur var þarna um að
ræða táknrænan atburð, —
skirstu likama og sálar.
Verðleikarorðan (Order
of Merit) Indlands-
stjarnan, St. Michaels
orðan og St. Georgs orðan,
ásamt hinni konunglegu
Viktoriuorðu, og Brezku
heimsveldisorðunni
(OBE), — allar þessar
orður eru i mjög háu verð-
gildi meðal safnara.
Erfitt um vik
Þeir tslendingar, sem
vilja kaupa sér orðu hvort
heldur til þess að skreyta
sig með fyrir vinum og
kunningjum ellegar til
söfnunar, eiga sennilega
mjög erfitt um vik. Eini
maðurinn fyrir utan með-
limi orðunefndar að sjálf-
sögðu, sem vitað er til að
hafi orður á boðstólum er
Pétur Hoffmann. Ekki er
þeim, sem þetta ritar þó
kunnugt um, hvort hann
hafi selt eitthvað af þeim
orðum, sem hann hefur
fundið á ferðum sinum, en
skv. islenzkum lögum mun
finnendum skylt að skila
til rikisins hinum ýmsu
medalium Fákaorðunnar,
og sama máli gegnir um
ættingja fólks, sem fengið
hefur Fálkaorðuna. Látist
orðuhafi verða ættingjar
að skila orðunni. Hún er
sem sé ekki erfðagóss.
En ef Islendingar kynnu
á ferðum sinum i forn-
verzlunum og skran-
búðum erlendis að rekast
á einhverja af þeim
orðum, sem hér hafa verið
nefndar, þá er betra að
hafa augun hjá sér, þvi þá
væri e.t.v. hægt að gera
góð kaup. Og ef hin fundna
orða skyldi við nánari at-
hugun reynast vera hin
kinverska
„Kristalhnappsorða”, —
já, þá á finnandinn skilið
að fá orðu i fundarlaun.
Þyrlan, dráttarvél
loftsins,tramkvæmir
hið ómögulega í
hinum nýja námubæ
í Grænlandi
HUGRðKKU MENNIRNIR í
LITLU FLUGVÉLUNUM SÍNUM
Siðastliðið sumar kom
skip nokkurt eitt sinn i
höfn i Marmorilik, hinum
nýja námubæ i Grænlandi.
Frystikerfi þess hafði bil-
að og þvi var allt það kjöt
orðið ónýtt, sem það hafði
meðferðis. 1 Marmorilik
höfðu menn aðeins kjöt-
birgðir til fjögurra daga,
og voru þvi góð ráð dýr.
Gripið var til þess ráðs að
fá þyrlu til að sækja 400
kiló af hvalkjöti til
Umanak. Þar að auki voru
pöntuð 400 kiló af kalkúna-
kjöti í Kanada. Vegna mis
skilnings hjá Kanada-
mönnum sendu þeir 8 tonn
af kalkúnakjöti i stað 400
kilóa. Enn voru góð ráð
dýr, þvi að i Marmorilik
voru aðeins fyrir hendi
frystitæki til að varðveita
2 tonn. Þá var það
kanadiski þyrluflugmað-
urinn Dave O’Neill sem
fann ráð, er dugði: „Við
gröfum kjötið niður i
Grænlandsjökul”, sagði
hann. Þetta var samþykkt
og O’Neill flaug kalkúna-
kjötinu þangað i 25 ferð-
um. 1 fyrstu ferðinni lenti
hann við hliðina á holunni i
isnum, en siðan raðaði
hann kalkúnunum sjálfur
mjög kyrfilega i þennan
risastóra isskáp.
Kýr í neti
Þyrluflugmennirnir i
Marmorilik eru orðnir
vanir hinum furðulegustu
verkefnum. Kanadiski
þyrluflugmaðurinn Jac
Milburn og vélamaður
hans, Ron Coleman, hafa
flogið þyrlum, annar i 16
ár og hinn i 6 ár. Þeir
vinna hjá fyrirtæki sem
heitir Okanagan þyrlu-
flugfélagið hf., og er þriðja
stærstansinnar tegundar.
Fyrirtækið' hefur annazt
þyrluflug allt frá árinu
1947 og á að baki um hálfa
milljón^iúgtima. Það hef-
ur yfir að ráða 70 þyrlum
og eru flestar búnar túr-
binuhreyflum. í
Marmorilik er, auk kana-
disku þyrlanna, svissnesk
þyrla, sem austurriskur
flugmaður flýgur en þýzk-
ur maður er vélstjóri á.
Flugmaðurinn heitir
Frank Lechner og er sér-
fræðingur i Alpaflugi.
Hann hefur bjargað mörg-
um nauðstöddum fjall-
göngumönnum af fjalla-
toppum, flutt fjöldann all-
an af sjúklingum á sjúkra-
hús og flutt kýr, sem sett-
ar hafa verið i net undir
þyrlunum.
Hörkutól
Þyrluflugmennirnir i
Marmorilik eru hörkutól.
Milburn og Coleman hafa
reynt allt það, sem unnt er
að nota þyrlur til. „Marg-
sinnis höfum við verið þar,
sem engir aðrir menn hafa
komið áður”, segir Jac
Milburn. Þeir hafa flogið á
stormasama fjallatinda og
á eyðimörkum, þar sem
allra veðra er von. Þeir
hafa tekið þátt i að byggja
risastóra reykháfa, reist
geysihá útvarps- og sjón-
varpsmöstur, tekið þátt i
kortlagningu úr lofti, að-
stoðað skip i nauðum, flutt
birgðir til oliuturna langt
úti i hafi, tekið þátt i að
slökkva skógarbruna, tal-
iðvillt-dýr i heimsskauts-
löndunum o.s.frv.
Vorsæði og dýnamit
Þetta kanadiska
þyrlufiugfélag var hið
fyrsta, er lét fljúga þyrl-
um án fylgdar yfir Norður-
Atlantshaf frá Bandarikj-
unum til Lundúna árið
1965. „Einn daginn erum
við bændur, sem sá i akr-
ana úr lofti, næsta dag
flytjum við ef til vill dýna-
mit upp á skriðjökul svo að
unnt sé að sprengja fram
snjóskriðu áður en hún
verði þorpi of alvarleg
ógnun”, segir Ron Cole-
man. I Marmorilik hafa
Kanadamennirnir flogið
með mörg tonn af hvers
kyns varningi upp á
Svarta Engil. Stærsta
stykkið til þessa var raf-
stöð. O’Neill átti að flytja
kofa upp á fjallið. Hann
reyndist hins vegar of
þungur og var þá málið
leyst með þvi að tekinn
var skápur úr honum.
Leikur
O’Neill þessi leikur sér
dálitið i Umanak. Hann
lagði þyrlunni sinni fyrir
framan þorpsverzlunina
og gerði siðan innkaup sin
úr þyrlunni, bókstaflega
talað. Þyrfti hann að
skreppa til bakarans flaug
hann þá fáu metra, sem
þangað eru og siðan flaug
hann áfram til skósmiðs-
ins. Að lokum fékk hrepps-
nefndin hann til að nota
þyfluflugvöllinn. Á sumrin
fljúga þyrluflugmennirnir
i Marmorilik allan sólar-
hringinn. En i desember
og janúar er aðeins bjart
einn klukkutima á sólar-
hring. Þyrluflugmennirnir
fljúga aðeins i birtu.
„Þegar við flugum frá
Syðra Straumfirði til
Marmorilik var okkur
sagt, að við gætum alveg
eins búist við að þurfa að
eyða nótt á isnum, ef veð-
ur versnaði. En þyrlurnar
eru búnar undir slik ævin-
týri. Grænlenzki veturinn
er ekki miklu verri viður-
eignar en veturinn á hin-
um norðlægu námusvæð-
um Kanada”, segir Jac
Milburn. Bæði hann og
vélamaður hans hafa tekið
þátt i neyðarhjálp i
Pakistan. Aldrei hefur
neitt alvarlegt hent þá,
þeir hafa ætið haft heppn-
ina meðsér. En þegar þeir
á heimleið lentu i Syðra
Straumfirði var komin
stór rifa i einn skrúfuspað-
ann. Flugmaðurinn sagði,
að það hefði getað haft al-
varlegar afleiðingar ef
þeir hefðu haldið lengra án
þess að gera við hann.
Þeir spara stórfé.
Grænland er orðið „land
þyrluflugsins”. Sex þyrlur
flugfélagsins „Grænlands-
flug” hafa leyst af hólmi
gömlu Katalinaflugbátana
og þyrlurnar i Marmorilik
eru þar i leiguflugi fyrir
„Grænlandsflug”. Án
þyrlanna hefði verk á borð
við það, sem unnið er við
Svarta Engil, verið næst-
um óframkvæmanlegt.
Jarðfræðingur nokkur,
sem stundar leit að oliu á
eyðisvæðum, hefur lýst
þýðingu þeirra þannig:
Með þyrlum lauk ég
nokkrum rannsóknum á
tveim vikum og notaði
95% timans til rannsókna-
starfa. Verkið kostaði 10
þúsund dollara. Án þyrl-
anna hefði sama verk tek-
ið 8 mánuði, 85% timans
hefði farið til einskis og
verkið myndi hafa kostað
60 þúsund dollara.
TÍZKAN SEM DÓ AF BLYGDUN
1 rtokkrum brezkum dýra-
görðum er þeim konum
bannaður aðgangur, sem
skarta loðfeldum af dýra-
tegundum, sem hætta er á
að deyi út á næstunni.
t Bandarikjunum eiga
þær konur, sem ganga i
feldum af dilóttum eða
bröndóttum rándýrum af
kattarættinni, það á hættu
að ofstækisfullir dýra-
verndarar ráðist á þær á
götu. Og i Danmörku neita
nokkrar tizkusýningar-
stúlkur með þokkadisina
Lenu Ravnböl i broddi
fylkingar — að sýna loð-
feldi af dilóttum og brönd-
óttum kattarfrændum.
Og það er athyglisvert
að konungbornar og aðal-
bornar konur sjást ekki
framar spóka sig i slikum
loðfeldum á fréttamynd-
um i dagblöðum og sjón-
varpi. Þær flikur hafa ver-
ið hengdar i mölvarnar-
pokum inn i fataskáp.
Ferðalangar þeir sem
leggja leið sina um Aust-
ur-Afriku vilja gjarna sjá
þar eitthvað fleira dýra
heldur en giraffann, en
hlébarða geta þeir þó ekki
fengið að sjá nema sem út-
troðnar smáeftirlikingar
til skrauts i minjagripa-
verzlunum. Sannarlega
eru rándýr þeirrar teg-
undar hættuleg — en
skartgripi og hégóma-
skapur kvenna er þó enn
hættulegri.
I skiðahótelum á Italiu
og Frakklandi og öðrum
slikum stöðum má enn sjá
suðurevrópskar yfirstétt-
ar-hofróður spóka sig i
öklasiðum loðfeldum, bæði
dilóttum og bröndóttum.
Og það er ekki að undra
þótt okkur sem betur vit-
um gremjist það athæfi.
Ekki eru þó nema fáein ár
siðan að konur á Norður-
löndum ætluðu að falla i
öngvit af aðdáun og ilöng-
un, þegar þær sáu loðfeldi
af jagúörum, snjó-hlé-
börðum og tigrisdýrum.
Nú er öldin önnur. Nú
hefur stærsta grávöru-
verzlun i Danmörku, Birg-
er Christensen, ákveðið að
elja ekki feldi af hlébörð-
um, þótt svo að skinnin
væru fáanleg. Þvi að nú er
það alkunna, aö tigrisdýr-
in, hlébarðinn og snjó-hlé-
barðinn eru senn útdauðar
dýrategundir, og að það er
tizkan sem fyrst og fremst
á sök á þvi.
Viða um heim, annars
staðar en á Norðurlönd-
um, gætir ekki slikrar
hluttekningar. Fyrst það
er nú einu sinni staðreynd,
að þessar tegundir dýra
eru að verða aldauða, þá
verður það með afbrigðum
eftirsóknarvert að geta
státað af þvi að eiga kápu
úr feldi af til dæmis næst-
næst-næstsiðasta hlébarð-
anum eða snjó-hlébarðan-
um, að maður tali nú ekki
um af þeim siðasta.
En nú, þegar svo er kom
ið’, hefur loks verið gerð
gangskör að þvi að friða
það litið sem enn er eftir af
þessum dýrategundum.
Sérfræðingarnir kviða þvi
þó að það kunni að vera
um seinan — svo fátt er
orðið eftir af dýrum, að
óttast er að úrkynjunin
<1
Árið 1966 birtu tizkutima-
rit myndir af þessum loð-
feldi og langar greinar
með þar sem hann var tal-
inn taka öllu fram á þvi
sviöi. Hann er af bengölsk-
um konungs-tigra, en nú
það eina tigrisdýrateg-
undin, sem ekki hefur ver-
ið útrýnt meö öllu. Þrátt
fyrir stranga friðun er ef-
ast um að stofninum verði
bjargað sökum úrkynjun-
ar, sem þegar hefur gert
alvarlega vart við sig.
[>
Árið 1966 vakti þessi
treyja úr jagúarskinni
inikla hrifningu meðal
kvenna á Norðurlöndum.
Nú mundi cngin kona þar
dirfast aö bera hann á al-
mannafæri og verða þar
mcð fundin sek um að hafa
stuðlað að útrýmingu
þeirrar dýrategundar,
sem senn er aldauða.
heimsfriðarhreyfinguna —
þá er langt siðan þeim var
kunnugt um hvernig tizk-
an lék þessa dýrastofna,
enda þótt þeir þegðu þá,
grávörusalarnir, á meðan
aðrir þögðu.
Og það virðist eitthvað
svipað með þessar dýra-
verndunarhreyfingu og
heimsfriðarhreyfingunni
að öðru leyti — það eru
fyrst og fremst konurnar
sem að báðum hreyfing-
unum standa, og eins að
friðunar og friðarkröfurn-
ar beinast að þvi er virðist
að sumum dýraflokkum
og sumum þjóðflokkum,
en ekki öðrum. Feldir af
siberiskum úlfum eru nú
geri friðarráðstafanir all-
ar gagnslausar.
Og þó að fólk i helztu
„menningarlöndum
heims” eins og á Norður-
löndum sýni skilning á
slikum friðunarráðstöfun-
um i verki, er hætt við að
það komi að litlu gagni.
Veiðiþjófarnir vaða uppi i
Afriku, og feldum er
smyglað úr landi — meðal
annars fyrir atbeina
sendiráðsstarfsmanna.
Ogþó að grávörusalar á
Norðurlöndum hrósi sér af
þvi nú, að þeir styðji „frið-
unar-hreyfinguna” — eftir
að það er orðið næstum þvi
eins fint og að styðja
Veiðimenn á vegum
Sovétanna eru i þann veg-
inn að útrýma úlfinum i
skógum Síberiu, en ein-
liverra hluta vegna lætur
hin „alþjóðlega” dýra-
verndunarhreyfing
kvenna það afskiptalaust,
og úlfafeldir eru nú efst i
tizku.
Fyrir nokkrum árum var
þessi skógar-hlébarða-
feldur sá frægasti og dýr-
asti loðfeldur, sem grá-
vörukaupmenn á Norður-
löndum höfðu á boðstólum
— 135.000 danskar krónur.
Nú mundi engin kona þora
að láta sjá sig i honum á
almannafæri.
Ilún brosir með stoltar-
svip — cnda nokkur
ástæða til. Það er talið að
nú scu I mesta lagi tvö
hundruð snjó-hlébarðar
eftir i heiminum, og tveir
hafa orðið að fórna lifi sinu
til þess að hin friða Ijóska
geti státað i slikum feldi.
til dæmis efst i tizku, og
enda þótt allir viti þess
verói naumast langt að
biða að veiðimenn á veg-
um sovéttmanna skjóti
siðustu ulfana eða snari i
skógum Siberiu, gerir
„hreyfingin” ekki út nein-
ar áróðurs herferðir þess
vegna.
0
Fimmtudagur 4. janúar 1973
Fimmtudagur 4. janúar 1973
o