Alþýðublaðið - 18.03.1973, Blaðsíða 4

Veörið — hið venjubundna um-
talsefni okkar — hefur ávallt
gefið ástæðu til bollalegginga og
spádóma. Sumir láta ser nægja
að spá fyrir næstu einum til tveim
dögum, aðrirreyna að sýna fram
á veðurfarsbreytingar á 10 ára
timabili, eða svo. Ef i Evrópu
urðu tvö-þrjú heit og þurrkasöm
sumur, þá komu svartsýnis-
mennirnir strax fram með spá-
dóma sina um, að nú væri eyði-
merkurveðrátta ivændum. Þegar
þar á eftir kom mjög harður vetur
— svo sem eins og veturinn 1962-
1963 — voru i sömu svifum komnir
á vettvang aðrir spámenn, sem
sögðu okkur, að nú mætti fara að
búast við nýrri isöld.
Hvernig veðrið var fyrir langa
iöngu og hvernig megi húga sér,
að það verði i framtiðinni er unnt
að lesa um i tiltölulega nýút-
kominni bók eftir Vestur-Þjóð-
verjann Hans von Rudloff. En
áður en farið er að fjalla um
kenningar Rudloffs og annarra
visindamanna, þá skulum við slá
þvi föstu i eitt skipti fyrir öll, að
meðal visindamanna eru
skoðanir mjög skiptar um, hvort
heldur við stefnum i áttina til nýs
isaldartimabils éllegar hita-'
skeiðs.
Þannig hefur hinn kunni Norð-
maður, Bernt Balchen, ofursti,
afdráttarlaust látið i ljós
áhyggjur sínar um, að heim-
skautaisinn muni bráðna og
skapa erfið vandamál fyrir löndin
i nánd, þegar á vorum timum.
En hinn virti bandariski heim-
skautakönnuður, Joseph O.
Fietcher, er innilega ósammála
þess. Og Fletcher er enginn
maður-á-götunni. Hann stjórnar
heimskautarannsóknunum á
vegum National Science
Foundation, en sú stofnun er i
fararbroddi þeirra, sem rann-
sóknir stunda á heimskauta-
svæöunum. A meðan hann átti
HUtumst í kaupfélaginu
^ ^
stutta viðdvöl i Osló nýverið sagöi
hann, að enn væri allt of snemmt
að koma með spádóma eins og þá,
sem Balchen setti fram. Og enn-
fremur: — Ishjúpurinn hefur
verið til mjög lengi. Það hafa
verið isaldir og timaskeið á milli
þeirra. Ég tek ekki undir svart-
sýni Balchens.
En snúum okkur þá að Hans
von Rudloff, sem fullyrðir, að si-
felldar sveiflur hafi verið i lofts-
lagi i Evrópu — sveiflur milli
kaldra og rakra timabila annars
vegar og þurra og heitra hins
vegar. Taliö er, aö innan okkar
timatals hafi sveiflan náð
hvirfilsstöðu i fyrsta sinn á árun-
um 1000 til 1200 e. Kr. Meö
hliösjón af sjávarborði, gróður-
linu nytjajurta og ástandi
jökuiiss, af stærð skriðjökla og út-
reikningum i gömlum árbókum
kemst rithöfundurinn að þeirri
niðurstöðu, að á þessu timaskeiöi
hljóti að hafa verið mjög mild
veðrátta i Norður- og Mið-
Evrópu. Sennilega gerði þetta
hækkandi hitastig það að verkum,
að norrænir menn gátu sezt aö i
Grænlandi — og átti þannig þátt i
fundi Ameriku.
Dauöakuldi
A sama hátt má gera ráð fyrir,
að sú loftslagsbreyting til hins
verra, sem hófst i lok 14. aldar,
hafi orsakað hnignun og endalok
hinnar norrænu byggðar á
Austur- og Vestur-Grænlandi.
Þessi loftslagsbreyting náði til
allrar Mið-Evrópu. Um miðbik
16. aldar kom svo timabil, þar
sem vetur voru sérstaklega harð-
ir. Fyrst um 1680 kom svo tima-
skeið með stöðugum sumar
hlýindum, litilli úrkomu og mild-
um vetrum.
Frá 1880 hafa visindamenn
mælt stöðuga hitaaukningu
jarðarhnattarins. Þetta hitatima-
bil hefur m.a. orsakað bráönun
isbreiðanna á norður- og suður-
hveli jarðar og minnkun skrið-
jökla. Það hefur orsakað, að
sjávarboröið hefur hækkað um 1,0
til2,2mm á ári. Nákvæmar sagt:
A siðast liðnum röskum 70
árum hefur um einn þúsundasti
þess ismagns bráðnað, sem til
var um aldamótin. Ef það is-
magn, sem eftir er, bráðnaði
einnig myndi sjávaryfirborðið
hækka um 55 metra að áliti
visindamanna.
En við getum verið alveg róleg,
segir Hans von Rudloff. Vegna
þess, að jafnvel þótt bráðnunar-
hraðinn verði stöðugt sá sami, og
hann er nú, myndu 55 þúsund ár
liða áður en slikt ætti sér stað.
En Bernt Balchen er á annarri
skoðun.
Jafnvel hinir visu veður-
fræðingar vorra tima geta ekki
gefið neina nákvæma spádóma
um langtima-loftslagshorfur,
heldur Rudloff áfram. Hann hefur
með öðrum orðum aðeins senni-
leika á að byggja. En að hans áliti
ætti hvorki að mega vænta á kom-
andi árum umtalsverðrar hita-
hækkunar eða óeðlilegrar
kólnunar á loftslagi.
En hvergi nærri allir — og
miklum mun fleiri en Bernt
Balchen einn — eru sammála
Þjóðverjanum um þetta. Margir
visindamenn staðhæfa, að a
næstu 20 árum muni loftslag á
norðurhveli jarðar sifeilt fara
kólnandi. Svo nái kuldaskeiðið
hámarki og eftir 40 ár veröi
veðráttan orðin svipuð og hún er i
dag. Eftir það verði heitara og
heitara i veðri.
Athyglisverðar niöurstööur
Þetta er hrein-tölfræðilegu
niðurstöður, sem draga má af
jöklaborunum, er bandariskir og
danskir visindamenn hafa fram-
kvæmt við Cape Century á hájökli
Grænlands. Niðurstöðurnar eru
athyglisverðar og sérstæðar.
Visindamennirnir hafa borað
gegnum isinn og alveg niöur að
jarðlögunum fyrir neðan hann.
Neðsti snærinn er u.þ.b. 100
þúsund ára gamall og liggur svo i
lögum uppeftir jöklinum. Menn
hafa komizt að raun um ná-
kvæmar hitastigsbreytingar á
hinum ýmsu timaskeiðum og á
grundvelli þessara upplýsinga
hafa visindamennirnir getað
reiknað út á hreinum tölfræðileg-
um grundvelli, hvernig hita- og
kuldaskeiðin ganga i bylgjum.
Þeir hafa komizt að þeirri niður-
stöðu, að um 120 ára bil verður
loftslagið að meðaltali kaldara
og kaldara og snýr svo til baka
um jafn langt timabil.
Um þessar mundir erum við
stödd á þeim slóðum i veðurfars-
þróuninni, að viðeigum 20 ár eftir
af kuldasveiflunni. Að þeim
loknum mun hitastigiö fara jafnt
og þétt hækkandi i næstu 120 ár.
Boranirnar á Grænlandsisnum
voru hinar fyrstu af sinum toga.
Borholurnar voru ca. 1400 metra
djúpar, og visindamennirnir hafa
nákvæmlega efnagreint snjóinn
i hinum mismunandi snælögum i
svokölluðu massa-spektógrafi.
Sveiflurnar eru ekki miklar, en
áhrifin þeim mun meiri. Dæmi:
Munur á ársmeðaltalshita um 1
til 2 gráður á Celcius hefur þær
afleiðingar, aö snælinan flyzt til
um hartnær 300 metra. Sama
máli gegnir um efstu hæðarmörk
trjágróðurs — en þar vitum við,
að breytingarnar verða mun
hægari.
A Suðurskautslandinu hafa
snæboranir verið töluvert
stundaðar, og menn biða spenntir
eftir niðurstöðunum eftir að hafa
fengið i hendur niðurstöður
Grænlandsborananna. Hinar 2000
metra djúpu borholur á Suður-
skautslandinu ættu að geta gefið
ennþá betri upplýsingar til þess
að starfa eftir, en þær á Græn-
landi. Orsakirnar fyrir þvi, að
Norðmenn eru ekki með i slikum
rannsóknum á heimskauta-
svæðunum eru einfaldlega þær,
að þeir hafa ekki efni á þvi.
Yfirborð heimshafanna
hækkar
Um þessar mundir er talsvert
mikið um rannsóknir a þessum
sviðum. Einn af þeim, sem sfðast
hafa látið frá sér heyra, er Cecare
Emiiiani, prófessor v. háskólann i
Miami i Florida. Hann heidur þvi
ákveðið fram, að Grænlands-
jökull muni bráðna á næstu 10
þús. árum og hækka yfirborö
heimshafanna um tiu metra.
Þetta merkir að sjáifsögðu, að
þá myndu allar hafnarborgir i
heiminum kaffærast I sjó. Mikill
hluti Noregs yrði að hafsbotni, —
aö lokum væri e.t.v. aðeins hægt
að draga fram lifið á yztu út-
kjálkastööum? Danmörk öll
myndi lenda undir yfirborði
sjávar, en vinir vorir Danir geta
huggað sig viö það, aö þegar allur
•Grænlandsjökull er bráðnaður
yrði nóg plássið i nýlendunni.
En þetta er ekki i fyrsta sinn, sem
visindamenn hafa spáð, að Græn-
landsjökull eigi þaö fyrir sér að
bráðna. Eitthvað áþekkt hefur
svo sem heyrzt oft áður. Hvað
kenningu Emilianis prófessors
varðar, þá byggir hún þó á ýtar-
legum rannsóknum á fortiðinni —
loftslagi og sambandinu milli
hitastigsins og yfirborðshæöar
heimshafanna ákveðnum timum.
Einkum og sér i lagi hefur
prófessorinn grandskoðað
isaldirnar og timabilin á milli
þeirra á siðustu 250 þúsund árum.
Jarðmöndullinn breytir um
stefnu
Um þessar mundir lifum við
einmitt á sliku milli-isaldaskeiði,
fullyröir dr. Emiliani. Þaö eru 10
þúsund ár siðan isöld rikti siðast
og aftur kemur isöld eftir 10-15
þúsund ár.
o
Astæður þessa eru m.a. þær, að
jarðmöndullinn breytir ofurhægt
um stefnu, u.þ.b. eins og ás eða
möndull skopparakringiu, sem er
að missa ferð. Slik skoppara-
kringla framkvæmir tvær snún-
ingshreyfingar samtimis, —
ýmist snýst hún um möndul sinn,
ýmist snýst möndullinn sjálfur —
töluvert hægar en kringlan sjálf
— i stöðugt stækkandi hringi.
Slikt hið sama gerir möndull
jarðar, og þetta mun — fullyrðir
dr. Emiliani — enda meö þvi, að
varmamagn það eykst, sem
norðurhvel jarðar nýtur.
Nú á dögum fær suðurhvel jarð-
ar 7% meira varmamagn yfir
sumarmánuðina, en norðurhvelið
á sinum sumarmánuöum. Astæð-
an er, að jörðin er næst sólu á
þeim tima, þegar sumar er á
suðurhvelinu. Þegar þetta hefur
snúizt við mun Grænlandsjökull
bráðna, ritar Emiliani prófessor i
timaritið „Science”.
Með hliðsjón var jarðvegssýn-
um telur hann sig geta sannað, að
einmitt þetta hafi gerzt sjö sinn-
um áður. Nokkur þúsund árum
eftiraðsólin hefur á sumrum ver-
ið nálægust norðurhvelinu hefur i
öll sjö skiptin sjávarborð risið það
hátt, að eina skýringin getur ver-
ið, að mikið magn af heims-
skautais hafi bráðnað.
En visindamenn eru hvergi
nærri allir fylgjandi kenningum
Emiliani. Hann hefur orðið fyrir
hörðum árásum, en hefur einnig
verið varinn jafn harðfenglega,
segir blaðið „New' Statesman”.
Og það heldur áfram:
— Þvi miður fyrir hann — og til
allrar hamingju fyrir okkur — er
hin raunhæfa sönnun þess, að
kenning hans sé rétt, svo langt
burtu i framtiðinni, að kynslóð
okkar getur tekið lifinu með ró....
En þetta rólyndi hugans hefur
Bernt Balchen, ofursti, sem sagt
ekki. Ef satt skal segja stendur
hann svo tii einn meðal pólarvis-
indamanna með skoðun sína á
hraðfara bráðnun issins. Aðrir
visir menn eru á alveg öndverðri
skoðun — sem sé þeirri, að við
stefnum hraðbyri i átt til nýrrar
isaldar! Óttaleg framtiðarsýn,
sem kallað hefur á stórar fyrir-
sagnir i heimsblöðunum upp á
siðkastið. Það, sem verra er:
leggjum við menn, með kæru-
leysislegum skorti okkar á sam-
starfsvilja og fyririrhyggju, sjálf-
ir hönd að þvi verki?
Hljóðfráar farþegaþotur og
ný ísöld
Það er ekki að ástæðulausu,
sem vistfræðingar hafa varað við
að sleppa hljóðfráu farþega-
þotunum lausum. Vist-
fræðingarnir segja okkur, að
komist viss fjöldi slikra þota i
umferð geti J>að haft I för með sér
viðtæka umhverfisbreytingu,
loftslagsbreytingu á jörðinni.
Russel Train, einn af einkaráð-
gjöfum Nixons forseta, staðhæfir,
að 500 slikar flugvélar i stöðugum
farþega- og vöruflutningum milli
staða á jörðinni, spinnandi þétti-
rákir sinar á himininn i 65 þúsund
feta hæð, muni á nokkrum árum
veita svo mikilli vatnsgufu út i hið
þunna andrúmsloft háloftanna,
að vatnsmagn loftsins þar uppi
muni aukast um 50-100%. 1 stuttu
máli sagt, þá merkir þetta, að
þeim veðurstöðugleika er ógnað,
sem viö þekkjum nú. Hverjar af-
leiðingarnar að lokum verða eru
menn ekki sammála um. Sumir
spá þvilikri hitaaukningu á jörð-
inni, að byggðar slóðir verði að
eyðimörkum. Aðrir, þ.e.a.s. flest-
ir, spá nýrri isöld, þ.e.a.s. tima-
bili, þar sem i Bandarikjunum og
öðrum löndum á sömu breiddar-
gráðum veröi stöðugt frost árið
um hring — allt saman afleiðing
af þeirri mengun, sem hljóðfráu
farþegaþoturnar mynda, en þær
eru aftur aðeins þátturinn af
mörgum, er mengun valda á vor-
um dögum.
Geimryk
Kenningarnar um, hvað valdi
langvinnum veðurfarsbreyting-
um eru bæði margar og, eins og
skiljanlegt er, einnig ólikar. Ein
þeirra er á þá lund, að sólkerfið
fari af og til um svæði i himin-
geimnum, þar sem mikið sé af
geimryki er deyfi sólargeislana.
Haffræðingar, sem rannsakað
Sunnudagur 18. marz 1973