Alþýðublaðið - 27.02.1974, Blaðsíða 2

Alþýðublaðið - 27.02.1974, Blaðsíða 2
Knud Lundberg, læknir: Holl fæða — hraustur líkami Sjúkrafæði 1. MILT MATARÆÐI Sjúkrafæði er matur, sem á að hlifa meltingarfærunum við beinni eða efnafræðilegri ert- ingu. Ýmsa rétti teljum við vera tolmelta. Feitt kjöt, reykt kj'ót, saltaðkjöt, mikið brasaða rétti, feitiefnarikt brauð s.s. eins og vinarbrauð, ýmislegt hrátt grænmeti, gróft brauð, humar og önnur skeldýr. En við getum einnig gert mat- inn auðmeltanlegri með þvi að meðhöndla hann rétt við matar- ■gerðina. Með þvi að kaupa held- ur brauð úr finmöluðu korni, með þvi að velja meyrt og sina- laust kjöt, með þvi að hakka eða saxa, sjóða eða hita vel. Auðvitað felst ávallt einhver hjálp i þvi ef meltingarstarfið er hafið áður en maturinn kemur i munninn. Ileimatiibúið sjúkrafæði. En á slikri hjálp þarf fólk nú eiginlega ekki að halda ef það hefur heiilegar og góðar tennur i munni. Sá, sem af einni eða annarri ástæðu þarf á sjúkrafæði að halda, getur gert heilmikið til þess að það, sem hann borðar, sé sjúkrafæði, þótt það HAFI EKKI verið sjúkrafæði þegar það var sett á diskinn. Og með þvi að tyggja matinn vel og rækilega er ekki aðeins verið að létta meltingarfærun- um störfin. t munnvatninu eru nefnilega efnakljúfar, sem auð- vitað fá þeim mun lengri tima til þess að vinna sin störf sem maturinn er tugginn lengur og betur. Og i þvi sambandi, þá er það heldur ekki aðeins spurning um tima. Þvi lengur sem mat- urinn er i munninum þeim mun meira munnvatn blandast i hann og þeim mun rikari verða áhrif efnakljúfanna. beim mun likari verður maturinn sjálfur einnig sjúkrafæði — þ.e.a.s. fljótandi fæðu. En auk alls þessa, þá fá melt- ingarfærin auk þess meiri tima til þess að búa sig undir starfið — og lystuglega framreiddur matur ásamt vistlegu umhverfi geta einnig hjálpaö mikið að þessu leytinu til. Getur hjálpað um margt. Það er bæði eitt og annað, sem sjúkrafæði getur gert fyrir mann. Að visu er það dálitið breytilegteftir einstaklingum — sjúkrafæði getur hjálpað þess- um að yfirvinna ákveðna mein- semd þótt það sé til einskis gagns fyrir hinn, sem á við sömu erfiðieika að etja. Auk þess er það oftast svo, eins og allir vita, að matur, sem er „sjúkrafæði” fyrir þennan er eins og eitur i maga hins. Þó eru ákveðnir réttir; sem fara vel með alla og ákveðnir réttir, sem á sama hátt allir hefðu gott af að hlifa sér við. Sem dæmi um slika rétti má nefna mjög heitan eða mjög kaldan mat, sterk- kryddaðan mat, áfengi, edik, lauk, piparrót — ásamt kaffi og tóbaki. Veiklað fólk, sem þarf á sjúkrafæði að halda, veit það oft best sjálft, hvaða matur fer best með það og hvaða mat það má ekki smakka. En það er ákveðið atriði i þvi sambandi, sem við leggjum ekki nægilega mikla á- herslu á, svona dags daglega. Það er hversu hratt maturinn — og þá einkum kolvetni matar- ins — fer út i liffæri likamans sem orkugjafi. Og þau miklu áhrif, sem stórar máltiðir hafa á okkur og likama okkar — einnig eftir að sá rikulegi matur hefur yfirgefið meltingarveginn og er kominn út i blóðið. Stærri máltiðir — mcira álag. Þetta getur haft mikil áhrif á kölkunarhraða likamans, flýtt fyrir hjartaslagi eða heilablóð- falli, aukið hættu á sykursýki og offitu. Til eru ýmsar mjög athyglis- verðar niðurstöður rannsókna Fabry prófessors og aðstoðar- manna hans, sem þeir gerðu á vegum næringarefnafræðistofn- unar i Prag, og varpa nokkru ljósi á þessa mjög svo vanræktu hlið næringarfræðinnar. Þegar við borðum rikulega máltið, þá fer mikið magn af fitu, eggjahvituefnum og kol- vetnum út i blóðið og frekar hratt, þótt það sé undir mál- tiðarsamsetningunni komið. Fljótmelt fæða s.s. eins og sykur veldur þá miklu álagi á þann umbúnað, sem á að nema næringarefnin úr blóðinu — en þar geta þau að sjálfsögðu ekki safnast fyrir. Sykur og fitubirgðir. Þessi næringarefni eru svo látin safnast saman á ákveðn- um „lagersvæðum”. Eggja- hvituefnið er ummyndað i mikl- um mæli i lifrinni — það tekur á- kveðinn tima og i það fer tals- verð orka. Það er þess vegna, sem okkur hitnar við að boröa kjöt. Efnakljúfarnir I munnvatninu vinna betur, ef fæðan er tuggin vel. Fitan og sykurinn safnast m.a. saman i fitubirgðastöðvun- um, undir áhrifum insúlins. Hér skiptir sykurinn sérlega miklu máli, vegna þess að hann fer svo hratt i gegnum þarma- veggina og út i blóðið. Mjög aukið blóðsykurmagn hefur i för með sér mikinn straum af insúlini frá briskirtl- inum. Alag, sem briskirtillinn yrði ekki fyrir ef við borðuðum ekki svona mikið af þessum sterka og óblandaða orkugjafa, sykrinum. Það er vel hugsanlegt, að þarna sé að leita skýringarinnar á stöðugri fjölgun sykursjúkra i heiminum. Að briskirtillinn þoli einfaldlega ekki álag hinna rikulega, sykurauðugu máltiða og sviki. Vöðvarnir taka aðeins við kol- vetnum. En hvort sem sú skýring er að öllu leyti rétt, eða ekki, þá er öruggt mál, að sykur og aðrar fljótmeltar fæðutegndir gera sérstakar kröfur um, að likam- inn geti komið þeim fljótt fyrir til geymslu. Og sé máltiðin stór, þá er magnið, sem i snatri þarf að finna geymslustað fyrir, að sjálfsögðu ennþá meira. Ennþá meira magn þarf þvi að setjast á lager á fitubirgðastöðvum likamans og i lifrinni. Nú er hægt að geyma kolvetni bæði i lifur og i vöðvum. En vöðvarnir taka þvi aðeins við meira kolvetni, að þeir séu búnir með sitt eigið og á það gengur ekki nema i stritvinnu þegar á vöðvana reynir. Og þvi miður býðst fæstum oft slikt tækifæri. Og lifrin getur aðeins tekið við tiltölulega litlu magni áður en birgðageymslur hennar eru orðnar fullar. Afgangurinn fer þvi i fitu- birgðarstöðvar likamans að þvi tiltölulega mjög litla magni undanskildu, sem nýtt er „á staðnum” til þess að halda vöðvum og heila gangandi. Erfiðara að losna við þaö. Þannig eykst magnið i fitu- birgðastöðvum likamans þvi meir þeim mun stærri, sem máltiðirnar eru, þeim mun hraðar, sem matarins er neytt og þeim mun meiri sykur og aðrir fljótmeltir réttir sem i matnum eru. Og af sárri reynslu vitum við, að þegar afgangsmatnum fyrst hefur verið leyft að safnast saman i fitubirgðastöðvum likamans, þá er næsta erfitt að losa um magnið i þeim birgða- stöðvum aftur. En nú hefur Fabry prófessor og aðstoðarfólk hans framkvæmt ýmsar rannsóknir á áhrifum af stærð máltiða. Það er að segja, að Pabry og félagar hafa vegna einhverra orsaka fengið áhuga á áhrifum af tiðni máltiða — sem auðvitað er bara hin hliðin á spurning- unni um stærð máltiðanna. Vegna þess, að þeir, sem borða oft, borða að sjálfsögðu minna i einu. Annars yrðu þeir tiltölulega mun feitari en annað fólk og rannsóknir hafa sýnt, að svo er ekki. Mjög feitt fólk sker sig ekki frá öðrum i þvi, að það sé alltaf að borða. Fleiri máitiðir — minni iikamsþungi Sú er nefnilega niðurstaðan úr rannsóknum Fabry. Fólk, sem allt lifið hafði borðað tiltölulega margar máltiðirá dag, var létt- ara, en fólk, sem venjulega borðaði sjaldan. Augljóslega sýndi þetta, að hinum mörgu — og um leið smáu — máltiðum fylgdi minni hætta á offitu en hinum fáu — og stóru. En máltiðirnar mörgu höfðu lika i för með sér minni áhættu á að fá sykursýki. A.m.k. komst Fabry að þvi, að þeir, sem borð- uðu sjaldan, en stórt, voru veik- ari fyrir sykursýki en hinir, sem borðuðu oft og litið. Og i þriðja lagi höfðu þeir svo einnig meira kolestrol i blóðinu — þ.e.a.s. þeim var hættara við kölkun og hjartaslagi. Stórar máltiðir og hjartaslag. Nú hafa offita og minna sykurþol likamans einnig i för meó sér aukna hættu á hjarta- slagi. Svo Fabry hófst handa um að rannsaka samhengið milli tiðni máltiða og hjartaveiklun- ar. Hann komst að raun um, að blóðtappi i hjarta var ljóslega mun algengari meðal þeirra, sem borðuðu þrjár máltiðir á dag en hinna, sem borðuðu fimm eða fieiri. Og þeir, sem borðuðu 3—4 voru mitt á milli. Nú hefur Fabry einnig sannað — með rannsóknum á rottulifr- um — að sjaldfóðrun og mikill sykur i fóðri verður til þess að meira af kolestreoli og öðrum fituefnum safnast ( lifrina en ella. Þvi virðist það sannað, að fá- ar — og um leið stórar — máltið- ir og máltiðir settar saman úr fljótmeltum fæðutegundum eins og sykri auka mjög hættuna á sykursýki, offitu og kölkun. Þvi stærri máltið þcim mun meiri fita Það siðasttalda er e.t.v. ekki bara vegna áhrifa stórra mál- tiða á lifrina. Þeim mun stærri, sem máltiðirnar eru, þeim mun meira safnast saman i fitu- birgðastöðvunum — og i þeim mun meira mæli verðum við að lifa af okkar eigin fitu, sem að miklu leyti er mynduð úr sykri. Og það er „röng” fita. Dýra- fita. Sú fita, sem er snauð af fleirómettuðum fitusýrum. Sú fita, sem eykur hættuna á kölk- un, blóðtappa i hjarta og heila- blóðfalli. Við getum deilt fram og aftur um þetta — um dýrafituna — og það er gert, þótt mér þyki slikar deilur þarflausar þar sem dýra- fitan hefur fyrir löngu verið dæmd og sek fundin af þeim dómstólum, sem ég treysti. Hins vegar getum við öll fullyrt, að stórar máltiðir og meiri sykur hafa i för með sér minnk- að sykurþol likamans, offitu og aukið kolesterol i blóði — og þar með meiri kölkunaráhættu. Og hér erum við komin að öðru visi sjúkrafæðu. Fæðu, þar sem reynt er að sneiða hjá sykri og þar sem máltiðir eru hafðar oft, en smáar hvert sinn. En þær mega gjarna taka nokkurn tima og mjög gjarna má fæðan vera matur, sem talsverðan tima tekur að melta þótt ekki séu erfiðleikar á meltingunni. Slík sjúkrafæða hlifir e.t.v. ekki alltaf meltingarfærunum. En þess i stað hlifir hún likam- anum við aukinni áhættu á kölk- un og offitu. Fáum meira út úr máltiðunum. Við ættum að reyna að gera meira úr máltiðunum, gefa okk- ur tima til þess að njóta þeirra og þess góða félagsskapar, sem við væntanlega erum i við mat- arborðið. Við ættum að læra að snið- ganga „sykursprengjurnar” — eins og t.d. gosdrykki, is, vinar- brauð og sætindi. Og við ættum að borða oftar — en minna i hvert skipti. Millimáltiðirnar, sem við höf- um svo stranglega verið vöruð við vegna offituhættu virðast þvert á móti vera nokkuð góð hugmynd. En að sjálfsögðu ekki þannig, að við borðum áfram jafn mikið og áður i aðalmáltiðum dagsins en notum svo millimáltiðirnar til þess að bæta okkur i munni með sætindum. Við eigum alls ekki að borða meira á dag, en við nú þegar gerum. En við ættum að dreifa hitaeiningunum á talsvert lengri tima. Jafnvel væri ekkert svo vit- laust að geyma okkur svolitið fram á nóttina. En — umfram allt — og látum það vera min siðustu orð. Gleymið ekki likamsáreynsl- unni. Vegna þess að þann sykur, sem vöðvarnir hafa notað i á- reynslu, eru þeir fljótir að næla sér i aftur, þegar hann býðst. Og þeim mun minni afgangur verður þvi til þess að setja i fitu-. birgðastöðvarnar, sem okkur öllum er svo illa við. NÆST: SJÚKRAFÆÐI t næsta þætti, sem birtist hér i blaðinu eftir viku, verða gefnar nokkrar uppskriftir af réttum, sem eru „sjúkrafæði” fyrir ann- ars heilbrigðan likamann. VEISLUM ATUR KALT-BORÐ Sendum heim | @83150 IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIU^ Tiðar litlar máltfðir vinna gegn offitu. Hafnarfjarðar flpotek Opið öll kvöld til kl. 7 Laugardaga til kl. 2 Helgidaga kl. 2 til 4. P/Xlí SALGAlT ISOIRO Sklpholt 20 — Sími 24400 BLOMAHUSIÐ simi 83070 Skipholti 37 Opið til kl. 21.30. Einnig laugardaga og sunnudaga. ÞAO BORGAR SIG AÐ VERZLA í KRON DUftft í GlfEflBÆ /ími 84900 Miðvikudagur 27. febrúar 1974.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.