Alþýðublaðið - 28.08.1974, Blaðsíða 6

Mesta leyndarntál stríðsins
Margir hafa krafist þess, aö
athafnir þeirra séu nefndar
mesti sigur bresku leyniþjón-
ustunnar i siöari heimsstyrjöld-
inni. Þaö er þó engu aö siöur
erfittaö efast um, aö sagan sem
þiö fáiö að lesa nú, fái þá
einkunn, að hún fjalli einmitt
um þennan „mesta sigur”.
Þessi saga er ekki um stór-
kostlegan njósnara eða um risa-
vaxiö njósnanet, sem tókst að
afla sér frétta af hernaðarfund-
um Hitlers. Hetjan er satt aö
segja ekki mennsk, heldur vél
og i ofanálag þýsk vél!
Fyrir styrjöldina stefndu
Þjóðverjar að þvi að fullkomna
hernaðarlegt dulmálskerfi, sem
væri svo fljótvirkt, öruggt og
fullkomiö, aö það ætti vel við
risastyrkleika þýska hersins,
sem það var gert fyrir. Þetta
tókst þeim meö vél, sem nefnd
var Enigma (Ráðgáta) og hún
1 var endurbætt vél, sem einn af
visindamönnum i Þýskalandi
fyrir tið nasistanna.
Það var gert ráð fyrir, að vél-
in væri svo traust, að það tæki
heilan hóp Einsteina margar
vikur að leysa einn agnarlitinn
hluta dulmálsins, nema þeir
þekktu starfsleyndarmál Ráð-
gátunnar.
En Þjóðverjar gleymdu, eða
hirtu ekki um einn möguleika:
að unnt væri að búa til slika vél,
eða ræna henni og koma henni i
gagn i óvinalandi. Satt að segja
var þetta gert við eina Ráðgátu,
vél, sem breska leyniþjónustan
(með aðstoðPólverja) smyglaði
til Englands skömmu áður en
styrjöldin braust út.
Eftir það var hún i höndum
mannsins, sem skrifaði þessa
frásögn, tn hann heitir F.W.
Winterbotham og hefur orðið að
biða I 30 ár eftir að breska rikis-
stjórnin veitti honum leyfi til að
segja söguna, og það leyfi var
veitt með semingi.
Fyrst þurfti að leysa þann
leyndardóm, hvernig Ráðgátan
ynni (og til þessa verks voru
margir fremstu skákmenn Eng-
lands settir). En þegar hún svo
„tók til starfa” i litlum kofa við
sveitabýli ekki allsfjarri London
öðluðust Bretland og banda-
menn þess hvorki meira né
minna en hlerunarvél, sem á
augabragði sá þeim fyrir vit-
neskju um svo að segja öll
mestu hernaðarleyndarmál
sem gengu milli Hitlers og
hershöfðingja hans á vigstöðv-
unum.
Fyrir tilstilli Ráðgátunnar gat
Churchill hlustað á áætlanir
Hitlers dag eftir dag og klukku-
stund eftir klukkustund, fylgst
með þvi, hvernig hernaðaráætl-
anirnar komu i ljós á vigstöðv-
unum. Hann frétti lika hvað
Hitler áleit, að bandamenn
;i hefðu i hyggju að gera og gætu
gert. Þýðingarmikil mál, sem
Churchill fræddist um i gegnum
Ráðgátuna, frá 1940 til 1944
skiptu hundruöum auk þúsunda
minni mála, sem þó skiptu einn-
ig máli. Ráðgátan tiundaöi til
dæmis áætlanir Görings um að
lama Bretland úr lofti allt niður
i sundurliðaðar áætlanir um
loftárásir næsta dags. Einnig
hieraði hún áætlanir um flota-
árás á England, sem átti aö
fylgja i kjölfar loftárásanna og
lýsingu á þvi, hvernig hernaðar-
fræðingar nasista þrættu um
) þessar aðgerðir og hikuðu við að
• framkvæma þær uns — og það
| fréttist lika i gegnum Enigma —
| ákveðið var að hætta við allt
i saman. Ráðgátan reyndist enn
ómetanleg fyrir bandamenn,
; þegar sigurhjólið hætti að snú-
; ; ast Þjóðverjum i vil.
Það var frá bronsgyðjunni,
eins og móttökutæki Ráðgát-
unnar var kallað, sem banda-
menn fréttu um hernaðaráætl-
anir Rommels gegn Mont-
gomery viö Alamein. Þeir vissu
lika fyrirfram um brottför allra
flotlestanna, sem sendar voru
aðþrengdum þýskum hersveit-
um i vestur-auðninni. Breska
flughernum tókst að valda mikl-
um skemmdum á þessum flota-
sveitum undir yfirskini könnun-
arflugs.
Það var Ráðgátan, sem fyrst
benti bandamönnum á alla
meiriháttar liðsflutninga Þjóð-
verja, þegar þeir voru að berj-
ast fyrir að halda Evrópu. Og
meðal þess siðasta, sem Ráð-
gátan hleraði voru siðustu fyrir-
skipanir Hitlers frá jarðhýsinu
I Berlin.
Churchill var að þvi leyti ólik-
ur mörgum undirmönnum sin-
um, að hann skildi strax mikil-
vægi þessarar vélar og hann
varð einhver einlægasti og hátt-
settasti aðdáandi Brons-
gyðjunnar. Winterbotham gat
hringt i forsætisráðherrann aö
nóttu sem degi og lesið fyrir
hann siðustu skilaboð, sem
komu beint frá hjartastað
striðsvélar nasistanna.
En þetta varð einnig til þess,
að Churchill varð að taka eina
af sinum erfiðustu striðsákvörð-
unum. Þetta var, þegar þýskur
dulmálssérfræðingur sendi fyrir
mistök nafn á enskri borg, sem
næst átti að gera loftárás á.
Hvort var mikilvægara að
bjarga borginni eða eiga leynd-
armálið.
Þetta var einn af hinum
mörgu, óþekktu atburðum úr
siðari heimsstyrjöldinni, sem
nú koma fram i þessari sögu um
þýsku dulmálsvélina, sem var
„örugg”. Og þessi saga er sögð
af manni, sem stjórnaði henni I
fimm ár og lét hana vinna gegn
Þjóðverjum.
Sagan hefst 1938, þegar pólsk-
ur verkamaður var að vinna i
verksmiðju I Austur-Þýska-
landi, en þar var verið að búa til
vél, sem ungi maðurinn áleit að
væri eins konar dulmálsvél.
Hann var Pólverji og þvi ekki
alltof hrifinn af Þjóðverjum og
þar sem hann var gáfaður og
eftirtektarsamur veitti hann
vélarhlutunum, sem hann og
samstarfsmenn hans fram-
leiddu, mikla athygli.
Ég geri ráð fyrir, að Þjóðverj-
ar hafi komist að þjóðerni
mannsins við eina af öryggis-
ráðstöfunum sinum, en slikar
athuganir voru gerðar 1 öllum
hernaðarlega mikilvægum
verksmiðjum þeirra. Verka-
maðurinn var rekinn og sendur
heim til Póllands. Athyglisgáfa
hans hafði komið að góðum not-
FYRRI
HLUTI
Sjaldséð mynd af Sir Hugh Sin-
clalr, aðmirál, — ,,C”-yfir-
manni bresku leyniþjónustunn-
ar (MI6) 1930.
um og hann náði sambandi við
breskan leyniþjónustumann i
Varsjá. Gestapo starfaði af full-
um krafti i Póllandi og mannin-
um var þvi sagt að vera i felum
og láta litið á sér bera, en frá-
sögn hans var send til London.
Þarna var greinilega afar við-
kvæmt mál á ferðinni og Sir
Hugh Sinclair aðmiráll, sem þá
var yfirmaður bresku leyni-
þjónustunnar, ákvað, að þvi
færri, sem um þetta vissu —
jafnvel innan leyniþjónustunnar
—■ þvi betra. Þvi setti hann mál-
ið 1 hendur fulltrúa sins Stewart
Menzies, höfuðsmanns, og
ákvað, að aðeins yfirmenn i
þjónustunni fengju nokkuð um
þetta að vita.
Stærðfræðingar vinna
við Ráðgátuna.
Þegar timi var til kominn var
unga Pólverjanum ráðlagt að
fara frá Varsjá. Honum var svo
smyglað úr landi, með fölsku
vegabréfi og aðstoð pólsku
leyniþjónustunnar, og til Paris-
ar þar sem hann fékk vinnuað-
stöðu fyrir tilstilli frönsku leyni-
þjónustunnar og með aðstoð tré-
smiðs byrjaði hann að gera tré-
likan af vélinni, sem hann hafði
unnið við i Þýskalandi.
Margar dulmálsvélar höfðu
verið fundnar upp um árin og
starfsmenn bresku leyniþjón-
ustunnar höfðu teikningar og
lýsingar á þeim flestum. Það
tók þá ekki langan tima að
þekkja likanið sem eftirmynd
bættrar dulmálsvélar, sem köll-
uð var „Enigma”. „Enigma” er
griskt orð yfir ráðgátu og þýsku
framleiðendurnir skirðu vélina
svo.
Pólverjanum var sagt að gera
ekki likanið i réttri stærð, þvi
stærri þvi betra. Árangurinn
minnti á pianó, sem stendur upp
á endann, en nægði þó til þess,
að við gerðum okkur ljóst, að
við urðum að ná i vélina sjálfa,
ef við áttum einhvern veginn að
geta skilið starfsemi hennar.
Pólverjans var vel gætt i
Paris, en við störfuðum með
vinum okkar i Póllandi, sem
langaði jafnmikið og okkur til
að fá heila vél frá Þýskalandi.
Höfundurinn 1942 og Alistair Denniston, duimálsfræðingurinn breski, sem kom heim með
þýsku Enigma-vélina — dulmáisvélina, sem smyglað var um Póiland.
Við vissum, hvar verksmiðjan
var og allt um öryggisráð-
stafanirnar og þar unnu enn
nokkrir Pólver jar undir þýskum
gervinöfnum. Pólska leyniþjón-
ustan hélt, að þetta gæti verið
hægt, ef við létum þá sjá um
verkið, en afhentum peninga til
þess. Þeir þekktu sig þarna og
fólkið allt mun betur en við og
við þökkuðum þvi fyrir.
Einn af bestu dulmálsfræð-
ingum okkar, Alistair Denniston
fór til Póllands og kom sigri-
hrósandi i laumi heim með full-
komna, nýja rafeindaknúna
Ráðgátu, en við vissum nú, að
vélin var framleidd i þúsunda-
tali. Þessi vél átti að sjá um all-
ar dulmálssendingar hernaðar-
vélar nasistanna.
Það er erfitt að útskýra þessa
dulmálsvél fyrir leikmanni,
nema hvað segja má, að hún
hafi verið flókið rafeindaknúið
stafrófskerfi, sem var á völsum.
Ritvél mataði vélina með skila-
boðum og hún ruglaði þeim með
völsunum, og það svo, að gert
var ráð fyrir, að það tæki stærð-
fræðingahóp meira en mánuð að
leysa likurnar til að unnt væri
að finna út úr einni dulmáls-
sendingu. Leyndarmál vélar-
innar var það, hvernig valsarnir
voru tengdir hver öðrum.
Það er þvi ekki að undra, þó
að Þjóðverjar hafi álitið, að dul-
málslykillinn væri öruggur.
Þrátt fyrir það, að við hefðum
nú vélina undir höndum var
vandinn ekki leystur. 1 ágúst
1939 fluttu Denniston og dul-
málsskóli hans til Bletchley
Park, sveitabýlis, sem yfirmað-
ur leyniþjónustunnar hafði
keypt áður til að nota sem leyni-
stöð á striðstimum.
Til Bletchleys komu lika
nokkrir þekktustu stærðfræð-
ingar þeirra tima. Alexander,
Babbage, Milner og Barry, svo
fáein nöfn séu nefnd. Stærðfræð-
ingar og þekktir taflmenn.
Denniston taldi þá á að fara frá
góðum stöðum við háskólana og
vinna með sérfræðingum okkar
til að reyna að sanna eða af-
sanna þá kenningu, að maður-
inn geti skapað vél til aö skapa
stærðfræðigátu og þvi hljóti
maðurinn að geta búið til aðra
vél til að leysa hana.
Ég held, að starfsmennirnir
hafi yfirleitt fallist á þá stað-
staðreynd, að „Dilly” Knox hafi
verið hugsuðurinn bak við Ráð-
gátu-málið. Hann var kornung-
ur, hávaxinn, grannur, með úfið
svart hár og augu hans að baki
gleraugnanna virtust viösfjarri
og hugsandi. Knox vissi, að
hann var sjúklingur og hann
pindi sig áfram til að leysa ráð-
gátu Ráðgátunnar. Hann dó,
þegar verki hans var lokið.
Það er ekkert leyndarmál
lengur, að rafeindatækni var
notuð til að leysa ráðgátuna.
Snemma árs 1940 leiddu alvöru-
gefnir menn mig inn i herbergi,
sem I stóð bronslitaöur stólpi,
sem ofan á var annan bronslit-
aöur hringur með andliti á, eins
og austrænni gyðju. Þetta fyrir-
brigði átti að leysa leyndardóm
Ráögátunnar.
Það hefur vist verið I febrúar
1940, sem þýski flugherinn haföi
fengið nægilega mikið af Ráð-
gátu-vélum til aö kenna stjórn-
endum þeirra nógu vel til starfa
svo að unnt væri að senda út-
varpsskilaboð. Skilaboðin voru
mjög stutt, en i þeim hefur vist
verið eitthvaö það, sem brons-
gyðjan beið eftir. Stewart
Menzies, sem tók viö af Sinclair
eftir lát aðmirálsins seint á ár-
inu 1939, skipaði svo fyrir, aðl
allt sem frá bronsgýðjunni
kæmi yrði sent til hans.
Miðvikudagur 28. ágúst 1974.
Það var ekki fyrr en frostbitr-
ar nætur aprilmánaðar voru að
vikja fyrir fyrstu sólargeislum
vorsins sem gyðjan talaði og
Menzies rétti mér fjögur blöð,
sem á stóðu stutt skilaboð frá
Luftwaffe um starfsmenn á
ákveðnum stöðum. Fyrir leyni-
þjónustuna voru þessi skilaboð
harla litils virði nema sem
skemmtun fyrir starfsmanna-
deildina, en fyrir starfsmennina
i Bletchley Park, Menzies og
mig voru þau eins og gullpottur-
inn við enda regnbogans.
Kraftaverkið hafði gerst.
Næsta vandamál var, hvernig
ætti að meðhöndla það.
Höfundur þessarar frásagnar
kom með flókna tillögu, sem
foringi hans samþykkti og
fjallaði um það, hvernig bæri
að vernda þessa dulmáls-
lausn. Hann fékk sjálfur I
hendur öll skilaboð, sem komu
til Bletschley, en þar hafði
hann sér til aðstoðar þýsku-
mæiandi menn úr landher og
flugher.
Crvals breskir foringjar á
herstöðvunum fengu fréttirn-
ar með stuttbylgjusendingum
leyniþjónustunnar, sem stofn-
aði sérstakar sendistöðvar til
þess.
Loks var sérstakt heiti sett á
öll skilaboð frá bronsgyðjunni.
Viðtakendur þeirra voru örfá-
ir. Þessi skilaboð voru nefnd
„Ultra”.
Það var i síðustu tveim vikum
april 1940, sem „Ultra” byrjuðu
að fjalla um hernaðaraðgerðir
og loksins fengum við sannanir
fyrir þvi, að þýski herinn og
flugherinn væru að gera miklar
ráðstafanir á vesturvigstöðvun-
um. Flugflotarnir tveir, Luft-
flotte 2 undir stjórn Kesselrings
og Luftflotte 3 undir stjórn
Sperrle, námu rúmlega 1000
bardagaflugvélum og nærri 400
sprengjuflugvélum auk 1.800
langdrægra sprengjuflugvéla og
öðrum fljúgandi virkjum. Þetta
var næstum tvöfaldur loftstyrk-
leikur Frakka og Breta.
Loks var það svo ein af bresku
Spitfire-vélunum, sem var á
flugi yfir Frakklandi, sem sá
skriðdrekasveitir Þjóðverja,
sem söfnuðust saman i
Ardenna-fjöllum 8. mai, en 10.
mai hófust árásaraðgerðir um
Holland og Belgiu.
Að morgni 23. mai kom mikil-
væg frétt á „Ultra” frá hers-
höfðingjanum von Brachitsch I
herstjórn þýska hersins, þar
sem hann sendi boð til tveggja
hersveita „um að halda áfram
að umkringja óvininn til hins
ýtrasta”. Hersveit Rundstedts
átti að fara hratt til norðurs að
Ostende, en hersveit B átti að
nálgast A-liðið, sem stefndi til
norðurs. Hérna var loksins full-
komnun „sigðar-áætlunarinn-
ar”, sem Hitler hafði loksins
viðurkennt og samþykkt þrem
mánuðum áður. Þegar Gort,
breski herstjórinn, og Churchill,
sem nú var yfirstjórnandi Bret-
land, fréttu þetta, skildu þeir, að
nú var kominn timi til að yfir-
gefa Frakkland.
Það var svo ekki fyrr en eftir
striðslok, sem við komumst að
þvi, að Hitler var i herstjórnar-
hibýlum Hundstedts þá og að
það var hann, sem ákvað, að
skriðdrekasveitirnar skildu
halda kyrru fyrir uns hann á-
kvæði öðruvisi.
Það virtist I ósamræmi við
skapgerð Hitlers, að hann skyldi
ekki reyna aö notfæra sér þarna
betri stööu þýsku hersveitanna
til fulls. Ég hélt þá, að hann
myndi gera það. Ég vissi, að
hann óttaðist Bretana sem óvini
og að hann vildi fá frið við Vest-
urlönd eftir sigurinn yfir Frökk-
um og áður en hann legði til at-
lögu gegn Rússum. Ég hélt, að
hann væri viljandi að fá breska
herliðið til að fara heim. Við vit-
um ekki til þess, að Hitic'- hafi
nokkru sinni gefiö út skipanir
um framrás skriðdrekaliðsins.
Ég get ekki gert meira en
drepið á smábrot af þessum
hernaðarlega mikilvægu
„Ultraboðum” sem fóru frá
mér á striðsárunum. Og mörg
komu þau aftur til min, með
nettlegum athugasemdum
skrifuðum með rauðum penna
af Winston Churchill.
Rauð lína til
Churchills
Meðan styrjöldin geisaði i
Frakklandi fórum við fyrst að
skilja mynstrið, sem Ráðgátu-
skilaboðin voru send eftir. Það
var augljóst, að allir herforingj-
ar áttu að senda skýrslu einu
sinni I viku. Þessar skýrslur
sönnuðu oft það, sem við vissum
fyrir. Þær gerðu herforingjun-
um auðveldara fyrir með að
kanna eigin fréttir og eftir þvi,
sem á leið striðið auðveldaði
það forsætisráðherranum og
herforingjastjórninni i London
að kanna allar aðstæður.
1 byrjun ágúst var heitt I glóð-
um striðsins i Bretlandi og þá
ákvað Churchill, að öll skilaboð
ætti að senda til Downing Street
og merkt skyldi við skilaboðin,
hve mikilvæg þau væru.
Þetta var á mina ábyrgð. Ég
var vanur að senda honum
skilaboð til London i rauðum
kassa, sem merkt var Downing
Street 10, en eftir að styrjöldin
um Bretland var striðari voru
skilaboðin send til neðanjarðar-
hvelfingar undir Storeys Gate.
Væri eitthvað sérstaklega
mikilvægt gat ég hringt i einka-
ritara hans og sent boðin sam-
stundis.
Churchill fór venjulega til
Chequers um helgar og þvi
hringdi ég til hans þangað, ef ég
hélt, að um mjög mikilvæg mál
væri að ræða. Það var erfitt að
ná i hann á laugardagskvöldum,
þvi að hann hagaði sér eins og
Hitler eftir kvöldmatinn og
lagði sig meðan hann horfði á
kvikmynd. Þetta var eina hvild-
in, sem hann tók sér og þvi var
ekki til neins að hringja til hans
fyrr en kvikmyndin var búin.
Um miðjan júli komu skila-
boðin, sem við höfðum beðið
eftir. Þau voru frá aðalstöðvum
Hitlers til landhers, flughers og
sjóhers. Göring sendi aðalatrið-
in hins vegar til flugherforingj-
anna.
Hann sagði i skilaboðum sin-
um, að England sýndi ekki
minnsta lit á að semja frið, þó
að hernaðarástandið væri von-
laust. Hitler hafði þess vegna
ákveðið að hefja strandhögg, ef
nauðsyn krefði til að taka Eng-
land. Þessar aðgerðir áttu að
heita „Sæljónið”.
Ég sendi skilaboðin strax til
forsætisráðherrans. Þetta var i
fyrsta skipti, sem orðið Sæljón
var notað og það gerði okkur
auðveldara fyrir að kanna allt,
sem tengt var innrásaráætlun-
um.
Aðvaranir um lend-
ingar á vegum
Nú tók Göring aö senda skila-
boð i stórum stil. Hann fræddi
okkur á þvi, að Luftflotte 2 og
Luftflotte 3 væru aftur komnir i
vinnu við ströndina. Luftflotte 5
var I vinnu milli Noregs og Dan-
mörku. „Ultra” gaf okkur Bret-
um grindina og starfsáætlunina
lika. Nú gat flugmálaráðuneytið
gefiö út áætlanir fyrir hernaöar-
aðgerðir.
Viö fengum einnig að vita, að
Þjóðverjar lögðu sig fram um
að gera flugsveitirnar sterkari,
en vegna lélegra varahluta- og
viðgerðaraðstæðna störfuðu
flugsveitirnar með aðeins um
75% afköstum miðað við mesta
hugsanlegan styrkleika. Þvi er
unnt að gera ráð fyrir þvi, aö þó
þýski flugherinn hafði ráðið yfir
3.000 flugvélum og þar af 1.800
sprengjuflugvélum á pappirn-
um, hafi aöeins einn þriðji
þeirra verið starfshæfur hverju
sinni.
Ein skipun Görings, sem við
heyrðum »var sú, að flugmenn-
irnir ættu að æfa sig i að lenda á
mjóum brautum, sem liktust
vegum. Flughersráðuneytið
byrjaði strax á að smiða virki,
sem sett voru meðfram öllum
meginvegum á Suður-Englandi.
Aðalfallhlifaliðin voru stað-
sett við stærri flugvelli i Belgiu
og Hollandi og þar fréttum við
fyrstum fyrirskipanir Hitlers til
þýska hersins og flughersins um
að útbúa sérstaka flugvelli með
skjóta hleðslu og skiptingu flug-
véla fyrir augum. í júlilok varð
fyrst vart við ósamkomulag
milli flug- og sjóhers um,
hvernig ætti að mæta þeim
gifurlegu kröfum, sem flotinn
gerði um aukna flutninga.
A meðan safnaði Göring liði
og jók kjark flugsveitanna fyrir
baráttuna. Hann sendi skilaboð
til sveitaforingjanna og sagði
þeim, hvaða sveitir hann myndi
heimsækja næsta dag. Sveitar-
foringjunum var skipáð að gæta
þess vel, að hermenn, sem orðu
áttu að fá, værú vel aflúsaðir!
Göring hefur sennilega haft
slæma reynslu af mörgu.
Næstu mikilvægu skilaboð
Görings komu 1. ágúst, þegar
Völvan — „bronslituö stytta,
skreytt andiiti, sem minnti á
austræna gyðju...”
hann skipaði Luftwaffe að sigra
breska flugherinn eins fljótt og
unnt væri.
1 ágúst komu svo prammarn-
ir. Það var augljóst af Ultra til-
kynningunum, að þýski herinn
haföi litla hugmynd um það,
sem fólst I flotahergerðum.
Flotinn hafði ákveöiö að nota
stóra pramma, sem eru tiökaöir
á meginlandsfljótum, allt frá
skrúfuknúðum prömmum Rin-
arfljóts til smáprammanna,
sem knúðir voru áfram þrir eða
fjórir af vélknúnum farartækj-
um á frönsku eða belgisku fljót-
unum. Þeir komust fljótlega að
þvi, að prammarnir voru ekki
nægilega margir og örvænting-
arfull leit var gerð að skipum af
öllum gerðum I Þýskalandi,
Hollandi, Belgiu og Frakklandi.
8. ágúst gaf Göring út fyrir-
skipun um „Arnar-áætlunina”
sem átti „aö þurrka breska
flugherinn af himnum”. Innan
klukkustundar voru þessi skila-
boð komin I hendur yfirmanna
breska flughersins og forsætis-
ráðherrans. Dowding, flug-
marskálkur, fékk skilaboðin
beint.
12. ágúst fréttist það, að 13.
ágúst væri „dagurinn mikli” þvi
að þá átti Luftflotte 2 að ráðast á
flugvelli i Kent og við Thamesá.
Luftflotte 3 átti að ráðast á flug-
velli i vestri. Göring skipaöi svo
skyndilega fyrir, að öllum að-
gerðum i lofti yrði frestað þang-
að til siðar um daginn. Arangur-
inn varð ringulreið, þvi að þó að
við höfðum fengið siðari skila-
boðin gegnum Ráðgátuna,
fengu margar sveitir Görings
þau ekki og þær hófu árás um
morguninn.
Næsta dag voru skilaboðin
þau, að Luftflotte 2, 3 og 5 áttu
að hefjast handa. Af skipunum
þeirra sáum við, að árásunum
var vandlega raðað niður, svo
að vörn okkar yrði i hámarki
allan daginn. Dowding hringdi
til Trafford Leigh-Mallory, sem
stjórnaði 12. flugsveit og
Richard Saul, sem stjórnaði 13.
flugsveit við norð-austur
ströndina.
Fyrstu árásinni, sem Luft-
flotte 5 gerði frá Noregi og Dan-
mörku, var mætt af 13. flug-
sveitinni og þeirri 12. yfir hafinu
og þó að sumar sprengiflugvél-
ar Þjóðverja hafi komist á á-
fangastað, misstu Þjóðverjar 23
flugvélar af 150.
Samdægurs réðst Luftflotte 2
á flugvelli i Essex og Kent og
Luftflotte 3 á flugvelli vestur af
Portsmouth. Þetta var greini-
lega mikil árás og við það miðað
að sem flestir breskir flugmenn
færu i loftið sem fyrst. Missir
okkar hefði verið meiri en við
hefðum getað borið, ef bragð
Þjóðverjanna hefði heppnast,
en Dowding ákvað i þess stað að
hafa litla flughópa i bardagan-
um á sem flestum stöðum.
Það var tækni Dowdings að
þakka, að við þoldum árásirnar
jafnlengi og raun bar vitni. Ráð-
gátan gaf honum mynd af árás-
araðgerðum óvinanna og ná-
kvæmt yfirlit um missi þeirra
fengum við með beiðnum þeirra
um aukna aðstoð og herafla.
Við fengum fréttir um fyrir-
skipanir Görings um, „að árásir
skyldu gerðar innar á eyjunni til
að R.A.F. mætti til bardaga”.
Um þetta leyti ásakaði einn af
undirforingjum Dowdings,
Leigh-Mallory (sem stjórnaði
12. hersveit) foringja sinn fyrir
að hafa ekki sent stærri flug-
sveitir til að mæta þýska flug-
hernum. Leigh-Mallory vissi
ekkert um „skilaboðin” sem við
fengum frá Göring. Ég sat á
minum stað og efaöist ekki um,
að Dowding hagaði vörninni rétt
og að réttur skilningur hans var
mikilvægt framlag til velgengni
okkar i þessum kafla striðsins.
Arásirnar á flugvellina „inn-
ar á eyjunni” hófust 24. ágúst og
þær stóðu stanslaust I hálfan
mánuð. Viö fengum aldrei ná-
kvæmar áætlanir gegnum Ráð-
gátuna, en við fengum stundum
fréttir, þegar tvær Luftflotten-
sveitir voru á svipuðum stað i
einu til að samræma árásir sin-
ar og þá gátum við betur áætlað
og timasett meiriháttar árásir.
Þrátt fyrir allt, sem Dowding
gerði, var flugherinn okkar þó
oröinn heldur fátækur af vélum
og flugmönnum.
Foringinn hættir
viö allt
Þá gerði Göring mestu mistök
styrjaldarinnar. Hann hefði
sennilega getað lamað flugher
okkar, ef hann heföi haldið á-
fram árásum sinum á flugvelli á
Suður-Englandi, en kl. 11 5.
september skipaði hann Kessel-
ring að senda 300 sprengjuflug-
vélar til árásar á skipasmiöa-
stöðvar i London og þeim skyldu
fylgja margar verndarvélar.
Tiu dögum slðar, eða 15. sept-
ember, rann upp úrslitastund
Sæljóns-aðgerðanna og Þjóð-
verjar sendu hverja flugsveit-
ina á fætur annarrar til London.
Dowding vissi hvar hann var
staddur og hann beindi öllum
flugsveitum okkar i baráttuna.
Þessi óvænta mótstaða okkar
varð of mikil fyrir Þjóðverjana.
Þeim hafði verið sagt, að við
ættum engar orrustuflugvélar
eftir og þegar við svo birtumst i
svo stórum stil, sneru þeir við
og flúðu heim.
Eitt aðalatriði innrásaráætl-
unar Þjóðverja voru undirbún-
ingsáætlanir á belgiskum og
hollenskum flugvöllum til
hleðslu og fljótlegra skiptinga á
flutningsvélum, sem áttu að
fljúga til Englands en þar var
þá ekki lengur reiknað með
neinni mótspyrnu. En að
morgni 17. september komu boð
frá þýska herforingjaráðinu
þess efnis, að Hitler hefði fyrir-
skipað að taka niður flugvalla-
búnaðinn, og þar með var inn-
rásin i England úr sögunni.
Sama kvöld kl. 7:30 var ég á
sérstökum fundi i neðanjarðar-
hvelfingu Churchills við Storeys
Gate i Whitehall. Churchill las
skilaboðin, ljómandi af hrifn-
ingu og bað siðan yfirmann
flughersins, Sir Cyril Newall,um
álit hans á þeim. Newall sagði
sitt álit vera þaö, að þetta þýddi
endalok „Sæljónsákvörðunar-
innar” að minnsta kosti þetta
árið.
Innrásarhættunni var lokið
en Þjóðverjar hefndu sin nótt
eftir nótt árin 1940—1941 með
leifturárásum. Arásirnar á
London virtust ekki hafa tilætl-
uð áhrif og þvi ákvað Göring að
leggja til atlögu við aðrar stór-
borgir. Stundum fengum við að-
varanir, en oftast var borgar-
nafnið falið i dulnefnum sem við
þekktum ekki til.
Kl. 3 fyrir hádegi 14. nóvem-
ber gerði einhver i Þýskalandi
mistök og i stað dulnefnis var
tekið fram borgarnafnið,
Coventry. Þessu höfðum við
aldrei þurft að mæta fyrr. Chur-
chill var á lokuðum fundi svo ég
talaði við einkaritara hans og
sagði honum, hvað hefði komil*
upp á. Þá voru fjórir til fimm
klukkutimar uns árásin átti að
hefjast.
Ef Churchill hefði ákveðið að
láta Ibúana yfirgefa Coventry
fyrir árásina, heföu allir vitað,
að við vissum fyrirfram um
hana og þá hefði reynst erfitt að
halda heimildinni leyndri.
Loks var ákveðið að „aðeins”
skyldi kalla allt herliðið i við-
bragðsstöður og hafa skotsveitir
reiöubúnar. I sögulegum heim-
ildum stendur, að flugherinn
hafi fengið að vita um árásina
með tveggja daga fyrirvara.
Eftir að Dowding var horfinn
úr yfirstjórnarstöðu flughersins
sagði hann mér, að „Ultra-frétt-
ir” hefðu staðfest þá skoðun
hans að Göring vildi fá eins
marga breska flugmenn I loftiö
og mögulegt var til aö unnt væri
að skjóta þá sem fyrst og flesta
niður. Gagnrýni Leigh-Mallory
og fleiri manna sem vildu, að
stærri og öflugri flugsveitir
væru notaðar, komu fram á
toppfundum i flugmálaráðu-
neytinu i október. Trúnaður
Dowdings við leyndarmál Ráð-
gátunnar varö til þess, að hann
gat ekki notað ,,Ultra”-upplýs-
ingar til að verja málstað sinn.
En það var hann sem vann orr-
ustuna um England og hann
verndaði lika leyndarmálið um
Ráðgátuna á þessum erfiðu tim-
um.
Eftir F. W. Winterbotham

Miðvikudagur 28. ágúst 1974.