Alþýðublaðið - 29.12.1974, Qupperneq 1

V
Hsunnudags-
LEIDARINN
SAGA ISLANDS
Anægjulegt er, að þjóðhátlö-
arári skuli ekki ljúka án þess, að
hafin sé heildarútgáfa á rit-
verki um sögu íslands. bað er
langt frá þvi að vera vansa-
laust, að þjóð, sem þekkir til
upphafs sins, og veit að veru-
legu leyti að minnsta kosti, um
sögu sina i ellefu aldir, skuli
ekki eiga neitt rit um heildar-
sögu sina, skráð á vlsindalegum
grundvelli. Þess vegna var það I
fyllsta mála eðlilegt, að ein
hinna fyrstu ákvarðana, sem
tekin var, þegar hafinn var fyrir
mörgum árum undirbúningur
þjóðhátiðarhalds i tilefni ellefu
hundrað ára afmælis tslands-
byggðar, skyldi vera sú, að
skráð yrði allshérjarsaga Is-
lendinga. Um skeið virtist svo,
sem örlög þessarar fyrirætlunar
yrðu áþekk fyrri fyrirætlunum
um þetta efni. En samvinna
þjóðhátiðarnefndar, Hins is-
lenska bókmenntafélags og
Sögufélags, undir ritstjórn
ungs, duglegs fræðimanns, Sig-
urðar Lindals prófessors, hefur
orðið til þess, að fyrsta bindi
verksins er nýkomið út, og er
þar vel af stað farið.
Sú þjóð, sem seint á miðöldum
skráði ekki aðeins merkar bók-
menntir á eigin tungu sinni,
heldur geröist og þjóð mikilla
sagnaritara — vann jafnvel
brautryðjendaafrek á þvi sviði
— hefur á siðari öldum sinnt
sagnaritun svo litið, að meö ó-
likindum er. íslendingabók Ara
fróða er fyrsta Islandssagan,
sem skráð var, einstakt rit sinn-
ar tegundar, og segir þjóðarsög-
una frá 870 til 1120. Ef frá er tal-
in tslendingasaga Sturlu Þórð-
arsonar, sem rekur söguna frá
árinu 1183 til loka þjóðveldis,
liða aldir, án þess að nokkurt rit
séð skráð um þjóðarsöguna.
Það er ekki fyrr en I byrjun 17.
aldar, að Arngrimur lærði ritar
um sögu tslendinga frá upphafi
til sinna daga. Enn liða næstum
tvær aldir, þangað til Finnur
biskup ritar nýja tslandssögu.
A fyrri hluta 19. aldar koma út
Arbækur Espólins, þar sem
saga þjóðarinnar er rakin frá
1262 til 1832.
Auðvitaö hefur mönnum verið
ljóst, aö hér var verk óunniö, og
ekki til sóma gamalli söguþjóð.
Þvi var það, að Menntamálaráð
og Þjóðvinafélagið hófu útgáfu
á ritverki, er verða skyldi heild-
arsaga þjóðarinnar, og nefndist
verkið Saga tslendinga. En af
henni hafa ekki komið út nema 5
l/2bindi,sem fjalla um timabil-
ið 1500 til 1903. Hefur jafnvel
verið slegið slöku við samningu
kennslubóka handa skólum um
sögu þjóðarinnar, þótt bót hafi
orðið þar á allra siðustu ár. Af
öllum sökum er sérstök ástæða
til þess aö fagna þvi, að nú virð-
ist hafið átak, sem vonandi
veröur til þess, að Islendingar
eignist loksins vlsindalega
skráða sögu sina.
Hitt er ekki óliklegt, að nánari
athugun heimilda en hingað til
hefur átt sér stað, kunni að
breyta ýmsum hugmyndum
manna um sögu tslendinga.
Jafnvel sjálft upphaf sögunnar
kann aö einhverju leyti að sjást i
nýju ljósi. Þá er enginn vafi á
þvi, að sagan hefur hingað til I
of rikum mæli verið skráð sem
saga um valdabaráttu innan-
lands til forna og siðan um bar-
áttu viö erlent vald, en alltof litil
áhersla lögð á þær efnahagssð-
stæður, sem mótað hafa lifskil-
yrði þjóðarinnar og afkomu
hennar á liðnum öldum. Svo aö
dæmisé nefnt, hefur engin ræki-
leg rannsókn farið fram á þvi,
hver áhrif það hafði á viðskipta-
kjör og þá um leið afkomu ls-
lendinga, er ný fiskimið fundust
út af austurströnd Norður-Ame-
riku I kjölfar landafundanna en
miklar fiskveiðar þar ollu gifur-
legu veröfalli á fiski I Evrópu.
Þaö, sem skrifað hefur verið um
þjóðarsöguna frá þvi er tslend-
ingar fengu löggjafarvald I eig-
in málum 1874 og þar til er þeir
fengu heimastjórn 1904, hefur
að verulegu leyti verið frásögn
af deilum viö dönsk stjórnvöld
um stjórnarskrármálið, deilum,
sem i augum nútimamanna
hljóta að miklu leyti að teljast
þras um formsatriði. En sára-
litið hefur verið ritað um þá
byltingu I atvinnu- og félags-
málum, sem hér hefur orðiö á
siðastliðnum hundraðárum. Or
þessu verður vonandi bætt I
hinni nýju sögu tslands.
GÞG
Sunnudagiir 29. des. 1974 - 265. tbl. 55. árg.