Alþýðublaðið - 17.07.1976, Blaðsíða 5

Laugardagur 17. júli 1976
5
Hverjir eiga
að spara?
Þaö hefur lengi veriö mark-
viss og afar eölileg viöleitni
meöal allrar alþýöu manna aö
reyna aö tryggja sér sem mesta
efnahagslega hagsæld til þess
aö skapa grundvöll til betra,
fjölbreytilegra og hamingju-
rikara llfs. Þótt einstaklings-
bundiö sé, hvaö hverjum og
einum þykir eftirsóknarvert i
lifinu til velsældar, þá er eftir-
sóknin i fjármagn og aukinn
hagvöxtur sameiginlegt keppi-
kefli flestra, þar sem pen-
ingarnir eru nú einu sinni afl
þeirra hluta, sem gera skal i
kapphlaupinu um lifsgæöin. A
þessu viöhorfi almennings hefur
enginn breyting oröiö, né er
hún fyrirsjáanleg.
Alveg sérstaklega sættir fólk
sig eölHega illa viö aö þurfa aö
þola skeröingu á þeim lifs-
kjörum, sem þaö hefur áunniö
sér. Þaö ætlast til þess af þeim,
sem viö stjórnvöl þjóöfélagsins
standa á hverjum tima, aö þeir
ráöi þannig fram úr málum, aö
til sllks komi alls ekki. Undir
þeim kringumstæöum, aö þess
konar ástand skapast, verja
ráöamennirnir sig gjarnar meö
þvi aö segja, aö ytri aöstæöur,
sem þeim er um megn aö ráöa
viö, eigi þar sök á, og/eöa fyrri
stjórnvöldum sé um aö kenna.
Hvoru tveggja getur átt viö rök
aö styöjast á sundum eöa ein-
hverju eöa mestu leyti.
Þegar þannig stendur á, er
þjóöinni sagt, aö nú veröi menn
aö spara. Einkum er sliku beint
til launafólksins, og af hálfu
fjölmiöla þvi sér I lagi haldiö á
lofti, aö hiö opinbera, riki og
sveitarfélög, veröi aö skera
helzt allt viö nögl ser. Veröi
misbrestur I þeim efnum aö
dómi fjölmiölanna, hefur ekki
staöiö á, aö þeir reyndu aö vekja
athygli þjóöarinnar á, hverm'g
þar sé staöiö aö verki.
Milliliðastarfsemi.
Oöru máli gegnir, hvaö
ýmsan annan rekstur I landinu
áhrærir, svo sem eins og hvers
konar milliliöa- og þjónustu-
starfsemi á fjölmörgum
sviöum. Aö honum viröist ekki
vera krafizt sömu sparnaöar-
viöleitni, þega frá er taliö verö-
lagseftirlit hins opinbera, sem
er góöra gjalda vert, einkum á
erfiöum timum gjaldeyrisskorts
og kjaraskeröingar hjá ál-
menningi.
Miklu minna er rætt á opin-
berum vettvangi um, aö
hægræöing, sparnaöur og sam-
dráttur i framkvæmdum ýmis-
konar milliliöareksturs á
vegum annarra en rikisins og
sveitarfélaga, þurfi einnig aö
koma til á erfiöleika skeiöum i
þjóöarbúskapnum, til þess aö
létta á þeim, til þess aö létta á
þeim, sem þyngstar bera byrö-
arnar, þegar illa árar, þ,e,
launafólkinu I landinu.
Erfiðleikatimar.
A tfinum mikilla efnahags-
vandamála á rekstri þjóöar-
búsins, þegar erlendar skuldir
námu náíægt 73 milljöröum
króna um s.l. áramót (jafngildir
um 330 þúsundum króna á hvert
mannsbarn I landinu), og taliö
er, aö 18-19% af heildartekjum
þjóöarinnar þurfi til greiöslu af-
borgana og vaxta af erlendum
lánum á þessu ári, og horfur séu
á, aö sú byröi muni fára enn
vaxandi, a.mJc. næstu 3-4 árin,
aö dómi bankastjórnar Seöla-
banka lslands, og viöskipta-
hallinn viö útlönd nam nálægt
12% af þjóöarframleiöslunni á
sl. ári, vaknar sú spurning,
hvort ekki sé I raun og veru unnt
aö dreifa birgöunum meira og
réttlátar en nú er gert? Er
fyllstu hagkvæmni gætt I fram-
leiölustarfseminni og
verzlunarviöskiptum ?
Svör viö sllkum spurningum
veröa sjálfsagt mismunandi,
eftir þvi hver i hlut á.
Alþingismenn og ráöherrar,
bæöi fyrr og síöar, hafa vafa-
laust leitaö svara viö sllkum
spurningum viö aöstæöur
svipaöar þeim, sem hér um
ræöir, og margir þeirra sjálf-
sagt komizt aö þeirri niöur-
stööu, aö birgöunum væri ekki
nógu réttlátlega skipt o.g meiri
hagsýniog betra skipulag skorti
I ýmiss konar mikilvægum
rekstri til þéss aö sem mestum
ogbeztumárangriyröi náö fyrir
þjóöfélagiö i heild. Samt hefur
oft veriö látiö undir höfuö
leggjast aö gera nauösynlegar
ráöstafanir til útbóta. Ýmsar
ástæöur geta legiö til sllks aö-
geröaleysis, en nánar út I þá
sálma veröur ekki fariö hér.
Olíuverzlunin
Sem dæmi um mál af þvl tagi,
sem hér er gert aö umræöuefni,
má nefna endurskipulagningu
oliusölumála.
Óhætt er aö segja, aö skipulag
ollusölunnar I landinu hafi legiö
undir niöri gagnrýni meira og
minna I tvo til þrjá áratugi.
Olíuverzlunin í landinu hefur
verið nefnd sem dæmi um hvar
koma má sparnaði við víðar í
þjóðfélaginu en í heimilisrekstrin-
um eða rekstri hins opinbera
Eftir Stefán
Gunnlaugsson
A þessum árum hafa alþingis-
menn lagt fram frumvörp til
laga um breytingar á sölufyrir-
komulagi oliuvara, rikisstjórnir
hafa haft á stefnuskrám sinum
fyrirætlanir um endurskipu-
lagningu, nefndir veriö settar á
stofn til athugunar á þessu máli
og þær skilaö tillögum. Þrátt
fyrir allt þetta, hefur engin
endurskipulagning fariö fram.
Enn er þaö fyrirkomulag viö
liöi, sem nú hefur staöiö I þriöja
áratug, aö rtkiö gerir viöskipta-
samning viö Sovétmenn um
ollukaup, þ.e. ekki aöeins
rammasamninginn heldur og
sjálfa innkaupasamninginn, og
ber ábyrgö á honum, en fram-
selur hann siöan þremur dreif-
ingaraöilum til framkvæmda.
Þingsályktunartillaga.
Sá, sem þessar llnur ritar,
beitti sér fyrir flutningi þings-
ályktunartillögu á Alþingi
haustiö 1972 um athugun á
endurskipulagningu innflutn-
ings á olluvörum og dreifingu
þeirra i landinu, meö þaö fyrir
augum aö tryggja fyllstu hag-
kvæmni i innkaupum, sölu og
dreifingu innanlands, svo aö
þær geti jafnan veriö á boöstól-
um á lægsta veröi til notenda.
Til þess aö skýra nánar dreif-
ingar- og sölufyrirkomulag ollu-
vara hérlendis, fer hér á eftir
greinargerö þingsályktunartil-
lögunnar, sem viö sex alþingis-
menn voru flutningsmenn aö:
Greinagerð.
„Þrjú stórfyrirtæki annast nú
oliuverzlun i landinu, svo sem
kunnugt er. Innkaup þeirra á
olium hafa farið fram meö þeim
hætti, aö þeim hefur veriö gert
skylt aö verzla svo til eingöngu
viö Sovétrlkin á grundvelli
samninga, sem rikiö hefur gert,
og veriö óheimilt aö gera oliu-
kaup annars staöar frá, nema
sérstaklega stæöi á. í raun og
veru hafa þessi fyrirtæki notiö
einokunaraöstööu á þessu sviöi
og I skjóli hennar haft nána
samstööu um vissa þætti þess-
ara viöskipta, svo sem um verö-
lagningu og sölufyrirkomulag.
Ollufélögin hafa á liönum
árum byggt upp þrefalt olíu-
dreifingarkerfi um alltland. Viö
augum manna blasir víös vegar
um landiö hiö margfalda
dreifingarkerfi, jafnt i þéttbýlí
og dreifbýli, á stööum þar sem
augljóslega væri fullnægjandi
einn birgðageymir og ein
dreifingarstöö. Þaö óhóf og
skipulagsleysi, sem rlkt hefur I
staösetningu benzínstööva t.d. i
Reykjavlk og nágrenni, liggur i
augum uppi hverjum manni og
sýnir glögglega bruöl og óhag-
kvæmni, sem á sér staö i
benzindreifingu . Þar eru ekki
lagðar til grundvallar raun-
verulegar þarfir viöskipta-
manna, heldur viðskiptalegt
kapphlaup, sem leiöir til
hækkunar benzin- og olluverös.
Svipaö er um dreifingu á oliu
til húshitunar aö segja. Hiö
þrefalda sölukerfi 1 smáumjsem
stórum byggöarlögum er
engum til gagns, nema kannske
þeim fyrirtækjum, sem dreif-
inguna annast, en aftur á móti
hækkar söluverö til notenda.
Ekki veröur heldur komið
auga á hagræöi hins þrefalda
dreifingarkerfis fyrir sjávarút-
veg, iðnaö, landbúnaö og annan
rekstur, nema slöur sé. Þvert á
móti bendir margt til, aö þaö
hafi einnig I för meö sér aukin
útgjöld I hækkuöu söluveröi.
Þá má minna á staösetningu
hinna stóru birgðageyma um
landiö á vegum ollufélaganna
og oliuflutningana til Islands og
um landiö. Ýmislegt bendir til,
aö einnig i þvl efni mætti koma á
meiri hagkvæmni, sem leiddi til
lækkaös olíuverðs, ef vilji er
fyrir hendi hjá þeim, sem þar
geta ráöiö.
Fleira mætti telja, sem horfir
til lækkunar á olluveröi fyrir
notendur, ef aö Ukum lætur, en
hér veröur látiö staöar numiö.
Meö hvaöa hætti yröi um-
bótum i þessum efnum bezt
komiö á? Hvers konar fyrir-
komulag er hér vænlegast til
arangurs? Þar koma vissulega
til álita og athugunar ýmsar
leiöir. Má þar til dæmis nefna,
aö tekin veröi upp einkasala á
vegum rikisins á olluvörum eöa
aöhald I rekstri núverandi olíu-
félaga aukiö störlega frá þvi,
sem verið hefur eöa ráöstafanir
geröar til meira frjálsræöis i
oliuinnflutningi og meö þvi
reynt aö koma á samkeppni I
oliukaupum og olludreifingu,
sem ekki er nú til staöar nema
aömjög takmörkuöu leyti. Hlut-
verk þeirrar nefndar, sem
þingsályktunartiliagan gerir
ráöfyrir aö sett veröi á stofn, er
aö kanna m.a. þessar leiöir og
aörar sllkar og gera slöan
tillögur til úrbóta.
Alþýöuflokksmenn hafa á
liönum árum gagnrýnt fyrir-
komulag olludreifingar I land-
inu og komiö fram meö tillögur
og ábendingar um, hvernig
þessum málum yröi betur fyrir
komiö.
1 rlkisstjórn Alþýöuflokksins
og Sjálfstæöisflokksins var gerö
rannsókn á vissum þáttum
þessa máls. Sú rannsókn yröi
vafalaust til aö auövelda störf
fyrirhugaörar nefndar.
Endurskipulagning olludreif-
ingar I landinu er aökallandi
mál, sem taka þarf föstum
tökum og getur leitt til bættra
lifskjara fyrir almenning og létt
undir meö hvers konar atvinnu-
rekstri, ef vel tækist til og rétt er
á málum haldiö.”
Lokaorð
I upphafi þessara oröa er
vakin athygli á umræöum
manna á nauösyn sparnaöar,
þegar viöskiptakjör eru óhag-
stæö og við andstreymi er aö
etja I rekstri þjóöarbúsins. A
það var bent, aö einkum
beindist slikt aö launafólki og
opinberum fjárútlátum og
framkvæmdum. Meö þessum
skrifum er reynt aö leggjá á-
herzlu á, aö aörir þættir þjóöar-
búskaparins þurfi einnig aö
spara og sýna meiri hagkvæmni
I rekstri. Mörgum sýnist, aö
mikið skorti á, aö svo sé á
ýmsum sviðum mikilvægs
atvinnurekstrar i landinu.
Oliuverzlunin hefur veriö
tekin sem dæmi, þar sem
hugsanlega mætti koma viö
sparnaöi, Þaö er gert vegna
þess, hversu stór hluti dýrmæts
gjaldeyris rennur til kaupa á
þessari vöru, eöa á s.l. ári um
13% af verömæti heildarinn-
flutnings landsmanna. Og svo
annaö dæmi sé tekið, segir I
blaöafrétt fyrir skömmu, aö
45% aflaverömætis eins togara
Bæjarútgeröar Reykjavikur I
veiöiferö I þessum mánuöi hafi
fariö til oliukaupa, eöa nálægt
þvi annar hver fiskur, Af þessu
má ljóst vera, hversu geysi
mikilvægt er fyrir sjávarút-
veginn og raunar þjóöina alla,
aö sú milliliöa- og þjónustu-
starfsemi, sem olluverzlunin er,
sé jafnan rekin af fyllstu hag-
kvæmni og hagsýni.
Stefán Gunnlaugsson,
Hafnarfirði.