Alþýðublaðið - 20.07.1977, Blaðsíða 6

6
Miðvikudagur 20. júlí 1977 sssr
ULFAR BRAGASON:
NVkomin er út i Noregi bókin
„Sagadebatt” I samantekt Else
Mundal. Þessi bók er safn rit-
smiöa um fornsögurnar meö
athugasemdum útgefandans.
í formála segir Else Mundal,
aö þaö sé ætlunin meö bókinni
aö gefa yfirlit yfir umræöur um
sögurnar meö þvl aö velja aö
sumu ieyti I safniö ritsmiö, sem
ollu þáttaskilum og höföu mikiö
gildi fyrir seinni tima umfjöll-
un, og aö ööru leyti taka meö
ritgeröir.sem voru fjölræddar á
sinum tima, án þess aö taka til-
littil varanlegs gildis þeirra. Aö
visu hefur eölileg stærö bókar-
innar ráöiö nokkuö, hversu
mikiö er endurprentaö og hvaö.
Þessir textar spanna timabiliö
frá fyrstu áratugum siöustu
aldar til okkar daga, þó svo, aö
engin ritsmiö er eftir þá fræöi-
menn, sem nú taka mestan þátt
I umræöum um fomsögurnar.
En bókin sýnir, hvaöa vanda-
mál i sambandi viö sögurnar
hafa oröiö heföbundin umfjöll-
unarefni, hefð sem nútima-
fræöimenn veröa að taka al-
stööu til. Þessi efni eru umfram
annaö uppruni sagnaritunar-
innar.sjálftundriö, hvers vegna
svo einstæö verk i heimsbók-
menntunum voru skrifuö noröur
hér, og hvað sé sagnfræöi og
hvaö skáldskapur i sögunum.
Nú eiga þær greinar og brot úr
stærriritum, sem endurprentaö
er I bókinni, heima i aldalangri
umfjöllun og byggja á eöa
svara þvi, sem áöur hefur veriö
sagt. Þess vegna gerir Else
Mundal grein fyrir i athuga-
semdum sfnum, hvernig um-
ræöurnar hafi þróast allt frá
lokum sextándu aldar. Hún
segir, einnig í formálanum, aÖ
hún hafi I þessari framsetningu
á efninu reynt að gera jafnt at
hvoru;segja hlutlægt frá staö-
reyndum og meta sjálf, af þeim
sökum sé bókin aö vissu marki
þáttur I umræöunni, sem hún á
lika aö lýsa.
Hér aö framan hefur veriö
notaö oröiö „fornsögur” um
umfjöllunarefniö i „Sagade-
bett”. Nú er þetta orö ekki
aöeins notaö um tslendingasög-
urnar, heldur allar sögurnar,
lika fornaldarsögur, konunga-
sögurnar o.s.frv. Vissulega eru
skilin milli þessara greina forn-
sagna oft aðferbafræbilegs
eölis, enda ekki alltaf svo mikill
munur á efni þeirra og efnis-
meöferö. Margir fræöimann-
anna, sem eiga greinar I bók-
inni, f jalla um sögurnar vítt og
breitt. En mestar deilur hafa
risið um upphaf og eöli tslend-
ingasagnanna og raunar er
mest um þær rætt i bókinni.
Þaö ermatsatriði, á hvað skal
leggja áherzlu i yfirliti yfir um-
ræöur um fornsögurnar og
hvaöa texta skuli velja i slikt
safn. En beinir dómar um rann-
sóknir á sögunum á allra siöustu
áratugum og um hugmyndirum
og rannsóknarleiöir viðvlkjandi
þeim hljóta helzt aö vera um-
ræðuverðir i sambandi við
þessa bók ElseMundal, ekki sizt
af þvi, aö fræðimaðurinn setur
skilin milli höfuökenninganna
og rannsóknarstefnanna annars
staöar en vani hefur veriö. Og
fyrir tslendinga hljóta dómar
hennar um skrif Islenzkra
norrænufræöinga aö vera for-
vitnilegust.
Talað er um tvær aöalkenn-
ingar um uppruna Islendinga-
sagna, sagnfestukenninguna og
bókfestukenninguna. Táknar
skiptingin andstæðar skoöanir
um eöli munnmæla, sem eiga aö
hafa gengið, áður en sögurnar
voru skrifaðar og þátt þeirra i
sögunum. Fylgjendur sagn-
festukenningar ætla, aö sög-
umar hafi þróast i munnlegri
geymd, uns þær voru skrifaðar
niöur. Þvi tala þeir um skrifara
sögu framur en höfund. Á móti
halda bókfestumenn þvi fram,
aö sögurnar séu höfundaverk.
Hann hafi haft sagnir, visur og
skrifaöar frásagnir aö efniviöi
og gert heild úr þvi. Sögurnar
beri þvi persónuleika og áhuga
hans vitni. Hér er þó gert mikið
úr muninum milli stefnanna,
þvi aö satt bezt aö segja töluöu
fylgismenn þeirra hverrar fyrir
sig gjarnan ekki um sama hlut,
eins og Else sýnir fram á. Þaö
sem vakir fyrir sagnfestumönn-
um er aö skýra upphaf ritunar
tslendingasagna, forsendur
þess, en ekki þróun sagnarit-
unar sem bókmennta. Þetta sést
af bók Norömannsins Knut Lie-
stöls, „Upphavet til den
ræöa, er þaö fremur hitt.aö
rannsóknirnar beinast ekki aö
þvisama og þvi eru aöferöirnar
ólikar.
Þriöja kenningin og yngri
hinum er svokölluö uppspuna-
kenning, sem gerir ekki ráö
fyrir munnmælum aö baki sög-
unum. Aö öðrum þræöi er unnt
aö lita á þessa stefnu sem eðli-
legt framhald bókfestukenning-
sem geri ráö fyrir munnmælum
aö baki sagnanna, og hins vegar
þeirra, sem fylgi uppspuna-
kenningunni.
1 athugasemdum sinum sýnir
Else Mundal, hvernig bókfestu-
menn hafi búiö sér til hugmynd-
ir um sagnfestukenninguna.
Þessar hugmyndir koma til
dæmis fram i fyrirlestri
Siguröar Nordals um sann-
fræöi sagnanna, sem er tek-
e fl fi N A b 1 N fi
O H u 11 n V Um safnritið „Sagad UTrfATII tlCA n^ll 1 n u ebatt” í riH «il
uigdiu tisc mu nuai
islendske ættesaga”, sem þýdd
hefur veriö á islenzku. A hinn
bóginn hafa bókfestumenn
reynt aö gera grein fyrir sjálfu
höfundarverkinu og þá ekki sfzt
meö dæmum úr hinum yngri og
listrænni sögum. Og þótt um
vissan skoöanaágreining sé aö
arinnar, enda hafa bókfestu-
menn ætlaö, aö því yngri sem
sögurnar séu, þvi meiri höfund-
skapur séu þær. Else Mundal
telur þó aö aöalskoðanaágrein-
ingurinn nú um upphaf tslend-
ingasagna sé milliannars vegar
sagnfestu- og bókfestumanna,
inn i safniö („The historical
Elimentin the Icelandic Family
Sagas”). Þar segir Nordal, að
sagnfestustefnan byggi á kenn-
ingu um munnlegar sögur, aö
þær hafi orðið til stuttu eftir aö
þeir atburöir gerðust, er þær
segja frá. Siðan hafi þær varö-

„ rttó V'^1 Wííftt 4*. n.viv |á ftur"
S itfí&ar bxm. Qetrp fcsmo hrajmf fhriti W. T *
,* mec fvaj; tetijt ecfotn^ií \{m£tx»}vb&\c, afet** .
cr cc mjcrat íetrti tilf yJf
\\ 3?W ,
bmi5 j jmr imonM l
\)&\ CiA mjnotmna jstflb, úm?
xvexm *>íe<nnt brröö. vaA Up.
valbrmT £ ztr nmr tar l|
jzrmaH. ? ttj tnsftv $
. atjaa twna*
_ ía* nelM nwltngMn*V
* ftfefntöim ^ y q.
n fcýfto. ctfec
\yttr bm* wúorœjppnu oncjo
ittic
.. Miatm mru
lW
« ft&njaku
/ btvþt: ImiTfit.
tnh ÁmZtx&'
rnm rnipn bUn
ghZx'j -
rtQa «*. «4r
ftí
tJ’y
. pv wr----- r„ .
C. fvraar awermotn ftíiirw
rtm Unt femta mpv wtt i
>-ctr. aWtt ff W rtfta ?
i rvrot. ‘
" tea i tifta tíkfteme-
rrp.
TKjn- Kc,TrtTV “
UAm. U205.
aSo*ta fXtnfta ytft****^ <
V ■.. “** ‘ n ■

veitzt i munnlegri geymd
næstum oröréttar ættliö fram af
ættliö, unz þær voru skráöar
niöur rétt eins og æföir þjóð-
sagnasafnarar geri. Eins heldur
hann þvi fram, aö þaö fylgi
r.auösynlega þessari skoöun, aö
sögurnar séu sagnfræöilega
áreiðanlegar. Af hálfu sagn-
festumanna er hér aöeins um
möguleika aö ræöa. Inntak
kenningar þeirra er aöeins, aö
aöalheimild skrifaörar sögu sé
munnleg saga um sama efni og
súskrifaða. Til allrar hamingju
hafa bókfestumenn ekki eytt
miklu púöri á þetta tilbúna skot-
mark.
Islenzkir fræöimenn hafa
veriö helztir þeirra, sem fylgt
hafa bókfestustefnunni, og vilj-
að kalla hana rannsóknaraö-
ferð.BjörnM. Ólsen varþeirrar
skoöunar, aö tslendingasög-
urnar væru fyrst og fremst
skáldskapur, sem ætti aö dæma
sem slikan, ekki sem sagnfræði-
legar heimildir. Og hér á landi
hafa honum yngri fræöimenn
lagt á það áherzlu, eins og
kemur fram i riti Sigurðar Nor-
dal, „Sagalitteraturen” („Um
islenzkar fornsögur”), aö skoöa
beri hverja sögu fyrir sig sem
bókmenntaverk, heimildir þess
og tengsl við önnur rit og sér-
kenni, sem rekja megi til höf-
undar. ElseMundal bendir þó á,
að lengi hafi þurft aö biöa eftir
þessu bókmenntalegu mati eöa
rýni af þeirra hálfu. I rauninni
voru islenzkir fræöimenn mjög
bundnir af hefðbundinni texta-
fræði i allri rannsókn sinni á
sögunum.
Þaö er allmennt viöurkennt,
aö fornsögurnar hafi mest-
megnis veriö skrifaöar á 13. öld.
Og meö þeirri áherzlu, sem bók-
festumenn leggja á, aö hver
saga sé ein heild og skrifuö af
einum höfundi, hefur fylgt áhugi
á 13. öldinni, þvi umhverfi, sem
höfundarnir liföu i, og hvernig
þaö endurspeglast i sögunum.
Þegarumer aöræöa bókmennt-
ir frá svo löngu liðinni tiö og
ólikum tima, er þetta eölilegt,
þótt ekki kæmi annaö til. Þá
hefur athyglin beinst aö heim-
ildum, sem höfundurinn gæti
hafa notað og stuözt viö, inn-
lendum og erlendum og hugsan-
legum áhrifum á verk hans. En
sérstakur hefur veriö sá áhugi
á, hverjir hinir ónafngreindu
höfundarhafiveriö. Mikilliorku
og miklu viti hefur veriö eytt i
þessa leit, en árangurinn hefur
ekki veriö eftir þvf. Vafalaust er
þaö rétt, sem Else Mundal telur
liklegt, aö svokölluö ævisöguleg
rannsóknaraöferö, sem gengur
út frá, aö nauðsynlegt sé aö vita
sem mest um höfundinn til aö
skýra verk hans, hafi aukið
þennan áhuga. En eins og hún
sýnir, vantar forsendur fyrir
slikri rannsókn, þegar verkin
hafa geymst i afritum og fáir
nafngreindir sagnaritarar eru
þekktir frá 13. öld. Þvi aöeins,
aö vitað sé nokkuö um líf höf-
undarins, getur þaö skipt
áframhaldandi rannsókn verks-
ins máli, hver hann er.
Hér erum viö reyndar komin
aö þvf, hvernig nýjar leiðir i
rannsókn bókmennta hafa
orkað á sagnaranns<fenirnar.
Sjálfsagt hafa þau sjónarmið átt
auöveldar uppdráttar, eftir aö
bókfestustefnan varö mestu
ráðandi.
t bók Else Mundal, „Sagade-
batt”, er safnað saman mörgum
forvitnilegum greinum, hvort
sem þær hafa nú aöeins fræöi-
sögulegt gildi eöa flytja enn
gjaldgengar skoöanir. Eg ætla
mér ekki þá dul aö dæma um,
hvernig val hennar hafi tekizt,
en framsetning hennar á efninu
er ljós og ætti aö veröa hverjum
þeim, sem vill kynnast rann-
sóknarsögu fornsagnanna, til
glöggvunar. En um leið og ég
játa, aö þvi nær sem dregur liö-
andi stund, þvi vandasamara
veröa aö fá fulla yfirsýn aö gefa
hlutlægt yfirlit yfir umræöu um
efni, sem tekur hug manns, verö
ég aö segja, aö mér finnst bók-
inn hafa mátt vera fyllri I lokin.