Alþýðublaðið - 19.10.1977, Blaðsíða 7

JsísÍíé" Miðvikudagur 19. október 1977
7
Skoðun Sighvatur Björgvinsson skrifar
———--■ ...... ■■ ■ ■ ' ' ......'
Þingmenn Alþýðuflokksins i
neðri deild hafa endurflutt til-
lögur sinar frá i fyrra um lög-
bindingu fyrsta áfanga i átt til
atvinnulýðræðis á íslandi.
Nokkrar minni háttar breyt-
ingar hafa verið gerðar á mál-
inu og flutningi þess — m.a. sii,
að i fyrra var um að ræða eitt
frumvarp i mörgum köflum,
sem hver um sig var sjálfstæð
breyting á öðrum lögum eða ný
lagasetning, en nú eru tillögurn-
ar fluttar sem fjögur sjálfstæð
frumvörp. Frumvörpin eru flutt
i tengslum hvert við annað, en
engu að siður er um sjálfstæð
mál að ræða þannig að unnt er
að samþykkja eitt eða fleiri
frumvarpanna án tillits til þess,
hvort hin hljóta samþykki.
Starfsmenn hlutafélaga
fá stjórnarsæti
Viðamestu breytingarnar,
sem gera á i átt til atvinnulýð-
ræðis, felast i tveimur frum-
vörpunum af fjórum. Annað
þeirra er um breytingu á hluta-
félagalögunum og fær starfs-
mönnum hlutafélaga rétt til
þess að kjósa úr sinum hópi full-
trúa i stjórn þeirra. Hitt frv. er
um nýja lagasetningu — lög um
samstarfsnefndir starfsmanna
og stjórnenda fyrirtækja — og
er þvi ætlað að taka til fyrir-
tækja og stofnana, sem rekin
eru af einstaklingum, sam-
eignarfélögum, riki eða sveitar-
félögum.
Samkvæmt breytingum þeim,
sem þingmenn Alþýðuflokksins
leggja til að gerðar verði á
hlutafélagalögunum, mun al-
gerlega nýr kafli bætast inn i
lögin. Sá kafli fengi skv. frv.
heitið: Um aðild starfsmanna
að stjórn hlutafélaga.
Samkvæmt þeim kafla öðlast
starfsmenn hlutafélags, sem
hefur 40 starfsmenn eða fleiri i
þjónustu sinni er skila hálfs
dags vinnu eða meira, rétt til
þess að kjósa úr sinum hópi sem
næst 1/3 hluta stjórnarmanna
hlutafélagsins, en þó aldrei
færri en tvo. Er fulltrúum
starfsmanna ætlað að sitja i
stjórn viðkomandi hlutafélags
með öllum sömu réttindum og
aðrirstjórnarmenn þess hafa en
þeim viðbótarskyldum að hafa
regluleg samráð við starfsmenn
um málefni félagsins. Hétt til
þess að greiða atkvæði i kosn-
ingum um fulltrúa starfsfólks
hafa skv. frv. allir starfsmenn
viðkomandi hlutafélags, sem
unniö hafa samfellt starf hjá
félaginu i minnst 3 mánuði áður
en kosning fer fram og er
kosningaréttur þannig t.d. ekki
takmarkaður við neinn ákveð-
inn lágmarksaldur. Kjörgengi
starfsmanna til stjórnarsetu er
hins vegar takmarkaðra en
kosningarétturinn. Þannig
verður starfsmaður að hafa
unnið samfellt i eitt ár hjá fyrir-
tækinu til þess að geta gefið kost
á sér til stjórnarsetu og auk þess
að vera bæði lögráður og fjár
sins ráðandi.
Frumvarpið gerir ráð fyrir
þvi, að sérstök kjörnefnd stjórni
kosningu á fulltrúum starfs-
manna i stjórn hlutafélags. Eru
fulltrúar i hana tilnefndir af
stjórn viðkomandi hlutafélags
svo og verkalýðsfélögum þeim,
sem skipað hafa trúnaðarmenn
á vinnustað, sem félagið starf-
rækir. Að öðru leyti gerir frum-
varpið ráð fyrir þvi, að félags-
málaráðherra setji i reglugerð
nákvæm fyrirmæli um valdsvið
kjörnefndar og hvernig kosn-
ingum skuli hagað.
Réttur en ekki skylda.
1 greinargerð með frumvarp-
inu er lögð áhersla á, að ef það
verði að lögum færi það starfs-
fólki hlutafélaga rétt til að kjósa
úr sinum hópi menn til setu i
stjórnum þeirra, en geri það
ekki að skyldu. Það er svo skv.
frumvarpinu mál starfsmann-
anna sjálfra og stéttarfélaga
þeirra, hvort sá réttur verður
notaður, eða ekki. Frumkvæðið
að þvi geta ýmist starfsmenn-
irnir sjálfir haft ef meira en
helmingur þeirra sendir stjórn
hlutafélagsins skriflega ósk um,
að kosning á fulltrúum starfs-
manna i stjórn félagsins verði
látin fara fram, eða þá við-
komandi verkalýðsfélög. Þá er
einnig unnt að fella slikar kosn-
ingar niður þótt þær hafi áður
farið fram, ef starfsmenn
félagsins og stéttarfélög þeirra
koma sér saman um það. Fari
svo hverfa fulitrúar starfs-
manna að sjálfsögðu úr stjórn-
inni.
Stórt og mikiö mál.
Eins og að framan segir eru
ákveðin takmörk sett fyrir þvi
til hvaða hlutafélaga umrædd
ákvæði myndu ná, yrðu þau að
lögum. í öllum nálægum lönd-
um, þar sem áþekk ákvæði hafa
verið i lögum um lengri eða
skemmri hrið, eru skil gerð á
milli fyrirtækja eftir stærð
þeirra. 1 Noregi t.d. taka sam-
bærileg lagaákvæði og lögð eru
til i frumvarpi þingmanna
Alþýðuflokksins ekki til hluta-
félaga, sem hafa minna en 50
manns i þjónustu sinni og gagn-
vart hlutafélögum, sem hafa 200
manna starfslið eða meira, eru
enn önnur lagafyrirmæli —
þ.e.a.s. við slik fyrirtæki eru
starfandi sérstök all-fjölmenn
ráð mynduð að 1/3 af fulltrúum
starfsmanna og að 2/3 af full-
trúum eigenda. Ráð þessi fjalla
um öll mikilvægustu málefni
fyrirtækisins, s.s. eins og fjár-
mál þess og fjárfestingarmál,
og kjósa siðan stjórnir hluta-
féiaganna, sem nánast eru eins
og framkvæmdanefndir ráð-
anna.
1 frumvarpi þingmanna
Alþýðuflokksins er sá kostur
valinn að miða við nokkuð lægri
stærðarmörk, en gilda i Noregi
— þ.e.a.s. við 40 starfsmenn i
stað 50 — og auk þess ekki gerð
tillaga um sambærileg ákvæði
og ákvæðin um fyrirtækjaráðin i
norsku hlutafélagalöggjöfinni,
enda eru vart eða ekki finnanleg
slik stórfyrirtæki á íslandi. En
ef frumvarp Alþýðuflokks-
manna um framangreindar
breytingar á hlutafélagalögun-
um verður samþykkt á Alþingi
hefur það stóra skref stigið i átt
til atvinnulýðræðis á Islandi, aö
starfsfólk allra stórra og meðal-
stórra hlutafélaga öðlast rétt til
þess að kjósa fulltrúa úr sinum
hópi i stjórnir félaganna er sitja
þar með öllum sömu réttindum
og stjórnarmenn kjörnir af hlut-
höfum.
Samstarfsnefndir starfs-
manna og stjórnenda.
Annar meginþáttur i tillögum
Alþýðuflokksmanna um fyrstu
framkvæmdir i átt til atvinnu-
lýðræðis á Islandi er fólginn i
frumvarpi þeirra um sam-
starfsnefndir starfsmanna og
stjórnenda fyrirtækja og stofn-
ana- Akvæði þess frumvarps
taka til fyrirtækja og stofnana,
sem starfrækt eru af einstákl-
ingum, sameignarfélí^gum,
sveitarfélögum eða rikinu; M.a.
vegna þess, að slik fyrirtæki og
stofnanir — að fáum rikisfyrir-
tækjum og stofnunum undan-
teknum — starfa ekki sam-
kvæmt sérstakri fyrirtækjalög-
gjöf eins og t.d. á við um hluta-
félög og um samvinnufélög, þá
verður ekki að svo stödduvið
komið sams konar úrlausn
gagnvart starfsmönnum slikra
fyrirtækja og stofnana og
felast i frumvarpi Alþýðu-
flokksins um breytingar á
hlutafélagalögunum gagn-
vart starfsmönnum hluta-
félaga. Sem bráðá(birgðaúr-
ræði og skammtimamarkmið
leggja þingmenn Alþýðuflokks-
ins þvi til i ofangreindu frum-
varpi um samstarfsnefndir,
sem yrði að sérstökum lögum ef
samþykkt verður, að við allar
stofnanir og fyrirtæki sem ein-
staklingar, sameignarfélög, riki
og sveitarfélög reka, verði kom-
ið á fót samstarfsnefndum
starfsmanna og stjórnenda.
Aðbúð— vinnutilhögun —
öryggismál
1 frumvarpinu er lagt til, að
slikar nefndir verði skipaðar 4
mönnum — 2 fulltrúum eigenda
eða stjórnenda og 2 fulltrúum
starfsmanna, sem kjörnir yrðu
skv. fyrirmælum reglugerðar,
er ráðherra setti. Verksvið
samstarfsnefndar yrði vinnu-
staðurinn, samskipti starfs-
manna og stjórnenda að öðru
leyti en launamál varðar.
Þannig bæri stjórnendum ávallt
að leita umsagnar nefndarinnar
um öll mál er vinnustaðinn
varða, s.s. eins og um breyting-
ar á húsnæði, búnaði, starfs-
háttum, vinnuskipulagi o.þ.h.
Þá ber nefndinni einnig að eigin
frumkvæði að hlýða á starfsfólk
og gera tillögur til stjórnenda
um úrbætur i öryggis- og að-
búnaðarmálum á vinnustað og
er fulltrúum starfsmanna i
nefndinni jafnframt lögð sú
skylda á herðar að gera viðhlýt-
andi opinberum eftirlitsaðilum,

t.d. eins og Oryggiseftirliti
rikisins, viðvart ef tillögum
nefndarinnar eða óskum starfs-
manna um lagfæringar verður
ekki sinnt.
Eins og að framan segir ná
ákvæði þessa frumvarps til
allra þeirra fyrirtækja og stofn-
ana, sem reknar eru af einstakl-
ingum, sameignarfélögum, ríki
eða sveitarfélögum og hafa i
þjónustu sinni 40 starfsmenn
eða fleiri. Tvær undantekningar
eru þó gerðar frá ákvæðum
þess. Aburðarverksmiðjan og
sementsverksmiðjan.
Rikisverksmiðjur með
sérstöðu.
Þessar rikisverksmiöjur tvær
— Aburðarverksmiðja rikisins
og sementsverksmiðjan — hafa
nokkra sérstöðu meðal rikis-
fyrirtækja, sem nánar er lýst i
greinargerð með frumvarpi til
laga um breytingu á lögum um
Áburðarverksmiðjuna og öðru
frv. um sementsverksmiðjuna,
en það eru þó tvö frumvörp, sem
þingmenn Alþýðuflokksins i
neðri deild hafa flutt og ótalin
eru. M.a. starfa þær samkvæmt
sérstökum lögum og lúta sér-
stökum til þess kjörnum stjórn-
um. Þá er starfsemi þeirra jöfn
og traust og litlar breytingar á
starfsliði milli ára.
M.a. af þessum orsökum og
vegna annarar sérstöðu þessara
tveggja rikisverksmiðja leggja
þingmenn Alþýðuflokksins til,
að starfsmenn þeirra fái rétt til
þess að kjósa tvo fulltrúa sina i
hvora stjórn til viðbótar við þá
stjórnarmenn, sem Alþingi kýs.
Samkvæmt frumvörpunum eiga
fulltrúar starfsmanna i stjórn
þessara verksmiðja að sitja þar
með öllum sömu réttindum og
hinir þingkjörnu stjórnarmenn.
Mikii umskipti til aukins
lýðræðis.
Ef meginefni þessara tillagna
þingmanna Alþýðuflokksins
yrðu að lögum myndu mikil um-
skipti verða til aukins lýðræðis á
sviði atvinnumála á Islandi.
Milli 15 og 20 þúsund launþegar i
öllum starfsgreinum myndu þá i
fyrsta sinn öðlast rétt til áhrifa.
um málefni fyrirtækjanna, sem
þeir starfa hjá. Starfsm- þjóð-
kunnra stórfyrirtækja eins og
Eimskips og Flugleiða svo
dæmi séu nefnd öðluðust rétt til-
þess að kjósa úr sinum hópi fólk
til setu i stjórnum þeirra með
sömu réttindum og þeir
stjórnarmenn, sem kjörnir eru
af hluthöfum. Sama máli gegndi
t.d. um ISAL og hina væntan-
legu málmbræðslu á Grundar-
tanga, en það fyrirtæki er raun-
ar stofnað i samstarfi við norskt
stórfyrirtæki, sem um áraraöir
hefur lotið stjórn, sem i eru full-
trúar starfsmanna. Og starfs-
menn verslunarfyrirtækja i
einkaeigu, s.s. einsog Hag-
kaups, útgerðarfyrirtækja, fisk-
verkunarstöðva, iðnaðarfyrir-
tækja og hvers kyns annarra
fyrirtækja i einstaklings- eða
sameignarfélagseigu myndu
mynda samstarfsnefndir með
eigendum eða stjórnendum.
Sama máli gegndi um starfs-
menn opinberra stofnana og
fyrirtækja, s.s. eins og Sildar-
verksmiðja rikisins, Pósts og
sima, Rafmagnsveitna rikisins,
Rikisútvarpsins o.fl., o.fl.
Áratugum á eftir.
1 mörgum nálægum rikjum
hafa þessi tiðindi fyrir löngu
orðið. En hér á íslandi er mál-
um þannig háttað, að þrátt fyrir
margvislegar lýðræðislegar
framfarir, sem orðið hafa á- sviði
stjórnmála og félagsmála, þá
rikir einna helst lénsskipulag
miðalda á sviði efnahags- og at-
vinnumála. Þar er sá nánast al-
gerlega réttlaus, sem „aðeins”
hefur orku hugar og handa fram
að bjóða. Hnefaréttur fjár-
magnsins rikir þar að mestu
leyti einn.
Þessu ástandi vilja þingmenn
Alþýðuflokksins breyta. Eins og
segir i greinargerð meö tillög-
um þeirra er sú þjóð ekki frjáls,
þar sem frelsi takmarkast við
aðeins ákveðna þætti mann-
legra samskipta og það sam-
félag með sama hætti ekki held-
ur lýðræðislegt þar sem lýð-
ræðisleg viðhorf og vinnubrögð
eru aðeins viðhöfð á ákveðnum
og afmörkuðum sviðum sam-
félagsins. Sé þjóðfélagsþegni
treystandi til þess að fara með
atkvæðisrétt um örlög sjálfrar
þjóðarinnar og þar á meðal
allra, sem þjóðfélagið mynda,
hvers vegna skyldu menn þá
vantreysta honum til þess að
fara með atkvæðisrétt i miklu
veigaminna máli — málefnum
atvinnufyrirtækisins, sem hann
starfar hjá?
Með frumvörpum þingmanna
Alþýðuflokksins um fyrstu
skrefin i átt til atvinnulýðræðis
er verið að fá launþegum i land-
inu slikan atkvæðisrétt.
Tillögur þingmanna Alþýðuflokksins um atvinnulýðræði:
Atkvæðisréttur ffyrir
átján þúsund íslendinga