Alþýðublaðið - 25.11.1978, Síða 6

6
Laugardagur 25. nóvember 1978 iSSS"
Vísitala... 2
gjöld og á meðaltaliö ekki við
neina einstaka fjölskyldu i hópn-
um. Rúmur helmingur feú-
reikningsfjölskyldnanna höfðu
lægri útgjöld en vfsitölufjölskyld-
an og sumar miklu lægri útgjöld.
Við ýmis konar notkun á útgjöld-
um i visitölunni er nauösynlegt að
hafa þetta m.a. f huga.
Hinn aýi grundvöllur var frá-
brugðinn eldri grundvöllum i
mörgum atriðum. Viö uppsetn-
ingu eldri vísitalna var ýmsum
neysluútgjöldum sleppt eins og
áður er sagt, m.a. vegna öröue-
leika á að finna staögönguvörur
fyrir viðkomandi Utgjöld i visitöl-
unni. Við uppsetningu grund-
vallarins 1968 var aðeins fáum og
þýðingarlitlum útgjöldum sleppt,
svo sem útgjöldum til gjafa og
happdrætta. Flokkun útgjalda f
grundvellinum er að mestu leyti
eftir sérsVikri vöruskrá, sem
efnahagsnefnd Evrópu haf«i þá
nýlega gefiö út til þeirra nota. 1
grundvölllinum frá 1959 voru um
240 liðir, en i 1968- grundvelli er
kringum 500 liðir, auk þess sem
ýmsir liðir eru samansettir úr
mörgum undirliðum. Verðupp-
lýsúrsar, sem þarf að safna fyrir
hvern visitöluútreikning, skipta
þúsundum.
Frá þvi grundvöllurinn var
settur á laggirnar fyrir tæpum 11
árum hafa verið gerðar fjölmarg-
ar breytingar á einstökum vöru-
og þjónustuliðum. Hafa þær aðal-
legaverið fólgnar i þvi, að nýjar
vörur eða verðmælikvaröar hafa
komið i stað eldri. Einnig hefur
orðið að gera óhjákvæmilegar til-
færslur milli liða. Þrátt fyrir
þetta er grundvöllurinn í höfuöat-
riðum lftiö breyttur frá upphafi,
enda er litáb svo á, að til þess aö
gera á honum veruiegar breyt-
ingar þurfi vfðtækt samkomulag
eða lagasetningu.
Þegar litið er á hlutdeild helstu
útgjaldaflokka visitöiunnar f árs-
byriun 1%8 annars vegar, og i á-
gústbyrjun Í978 hins vegar, sam-
anber yfirlit á áðurnefnudm blöð-
um, þá komur I ljós að hlutdeild
mat- og drykkjarvara hefur auk-
ist verulega, en hlutur húsnæöis-
kostnaðac, bita og rafmagns
hefur minnkað að sama skapi.
Þetta stafar ekki af breytingum á
grundvellinum, heldur einvörð-
ungu af mismunandi verðhækk-
unum, hækkunin hefur orðið
meiri á útgjöldum til mat- og
drykkjarvara en á visitölunni i
heilcL en húsnæðiskostnaður
hefur hins vegar hækkað minna
en visitalan. Tölur á nefndu yfir
liti má nota á ýmsan hátt og skal
hér tekið dæmi.
Á yfirlitinu sést, að hlutdeild
matvara og óáfengra drykkjar-
vara í ágúst s.l. var 36%. Eins og
kunnugt er var verðlag á matvör-
um fært niöur i fyrri hluta sept-
ember s.1., bæði með auknum
niöurgreiðslum og niðurfell.ingu
söluskatts. Þessi niöurfærsla
svaraði til lækkunar ágústvisitölu
um 6,9%. Þetta þýddi, aö hlut-
deild mátvöruútgjaldanna
lækkáði um sömu prósentu, þ.e.
6,9% úr 36% i ca 29%. Lækkun úr
36i 29 i.afngildir20%,en þaðer sú
lækkun er varð á mat- og
drykkjar vöruflokknum i heird.
Ef við litum á innlendaF land-
búnaðarvörur segir yfirlitiö, að
hlutdeild þeirra hafi verið 20% i
ágúst s.l. Þetta þýðir m.a. að
hugsanleg verðlækkun þeirra um
helming frá ágústveröi leiöir til
lækkunar framfærsliivfsit'.lu um
10%.
Oft er talað um, að innlendar
landbúnaðarvörur vegi of þungt f
vfeitölunni nú og með þvf sé
stjórnvöldum gefinn möguleiki á
ódýrri niðurfærslu verölags, eða
sagt með almennum orðum, að
vegna þessa sé auðvelt að falsa
visitöluna með auknum niöur-
greiöslam. Að minu m«ti er þetta
ekki fyllilega rétt, nema ákveðnir
fyrirvarar fylgi. A tvennt þarf aö
lita i þessu sambandi. Annars
vegar það magn landbúnaöar-
vara, sem er i visitölugrundvell-
inum, en of mikið magn mundi
gera verðlækkunaráhrif niöur-
greiðslna óeðlilega mikla. Hins
vegar er það hlutfallslegur þungi
búvöruútgjaldanna i visitölunni,
sem máli skiptir, en hann er háð-
ur heildarútgjöldum vfsitölunnar.
Um búvörumagnið i vfsitölunni er
það aðsegja, að erfitt er að gefa
ákveðið svar við þvf, hvort það er
of mikið eða of lftið. Innanlands-
neyslan á búvörum hefur sveifl-
ast mikið undanfarin ár. Þótt bú-
vörumagn vfsitölunnar hoföi
veriö ákveðiö fyrir einu eða
tveimur árum er öldungis óvíst
að þaö væri nær raunverulegri
neyslu en það er nú 1 reynd, þegar
litiö er á búvörumagnið i heild.
Ekkert verður þvi fullyrt um of
mikið eða of lftið búvörumagn i
visitölunni nú. Um hlutdeild bú-
vöruútgjalda i heildarútgjöldum
er það að segja, a& þar er niður-
staðan háð því, við hvaöa neyslu-
útgjöid er miðaö.
Otgjödl i visitölu nú eru yfir
þrjár millj. kt. miðað viö heilt ár.
Vfsitalan metur áhrif niöur-
greiðslubreytinga miðað við
þessi útgjöld. 1 grófum dráttum
má- segja, að visitalan geri of
litið úr niöurgreiðsluáhrifum,
þegar útgjöld fjölskyldu eru undir
þrem miilj. króna, eft hún meti á-
hrifin meiri en eðlilegt er. á hærri
útgjöld. Þegar litiö er á áhrif
niðurgreiðslna á verðbætur á
laun, mjetti e.t.v. segja að fjöl-
skyldur með árstekjur undir-
þrem millj. kr. hagnist á
FlohHsstarfió
Hafnfírðingar
Kvenfélag
Alþýðuflokksins
i Hafnarfiröi
heldur skemmtifund
fimmtudaginn 30. nóvember
1978 og hefst hann kl. 20.30 i
Alþýöuhúsinu.
Fundarefni:
Ásthildur ólafsdóttir segir
frá námskeiði norrænna
Alþýðuflokkskvenna i Dan-
mörku á sl. sumri.
Uppiístur.
Bingá — jólavinningar.
Kaffidrykkja
Konur fjöIrnenniT'. og takið
meö ykkur gesti.
Stjórnin.
Skrifstofa Alþýðuflokksins
Strandgötu 32 er optc á
mánudögum og miðvikudög-
um á milli kl. 1T og 19. Slmi
skrifstofunnar er 50499.
Alþýðuflokksfélögin iHafn-
arfirði.
Kökubasar
Kvenfélag Alþýðuflokksins I
Reykjavik heldur kökubasar
I Ingólfs-Café laugardaginn
25.11 1978 kl. 14. Félagskonur
eru jivattar til að gefa kökur
og koma þeim I Ingólfs-Café
milli 10-12 f.h. laugardaginn
25.11. Basarnefnd
aukningu niöurgreiðslna búvara,
en fjölskyldur með árstekjur yfir
4 millj. kr. tapi á þeim. Frá
sjónarhóli hverrar fjölskyldu er
útkoman aö sjálfsögöu háð þvi,
hve mikiö er keypt af búvörum til
heimilisins. Barnmargar fjö',-
skyldur ættu að öðru jöfnu að
hagnast á auknum niðurgreiðsl-
um.
Eins og kunnugt ær stendur nú
fyrir dyrum endurskoðun á visi-
tölu framfærslukosntaðar. Hag-
stofunni og kauplagsnefnd hefur
verið falið aö endurskoða grund-
völl framfærsluvisitölu og skal
viö það miðað, að verkinu verði
tlokið fyrir árslok 1979. Fyrsti
þáttur þessa verks verður neyslu-
könnun, sem væntanlega fer fram
á næsta ári.
Vissuléga er það þarft verk og
nauðsynlegt að endurskoða
grundvöll framfærsluvisitölu.
Það er þó ekki sennílegt, að
endurskoðun nú leiði til neinna af-
■ gerandi breytinga á grundvellin-
um, að þvi er snertir höfuðatriði.
Ég álit gildandi visitölugrundvöll
sæmilega raunhæfan og eftir at-
vikum ennþá vel nothæfan um
hrið. Hann er enh langt frá þvi að
vera orðinn jafn úreltur og 1959-
grundvöllurinn var orðinn 1 árs-
byrjun 1968, þegar notkun hans
var hætt.
Það er þó augljóst, aö nýr
grundvöllur verbur i ýmsu frá-
brugðinn gildandi grundvelli, þar
sem neyslumunstur fólks hefur
tekið talsverðum breytingum s.l.
15 ár. Þaö má fyrirfram geta sér
til um helstu breytingar. Það
verður væntanlega mikill vöxtur
á útgjöldum til ferðalaga,
skémmtana ýmis konar og til eig-
ir. bifreiöar. Hér er einmitt um að
ræöa þá útgjaldaliöi, sem ýmsir
hafa taliö óþarfa i framfærslu-
vlsitölu. Undanfarinn áratug
hefur framfærsluvisitalan oft
sætt gagnrýni fyrir það, að i henni
væru ýmis útgjöld sem telja verði
hreinasta óþarfa. Menn hafa bent
á éfengi og tóbak, veitingahús,
laxveiðileyfi, dansskólagjöld,
gullhringi o.s.frv., og talið ófært
að telja útgjöld til þessara hluta
meö ÍVamfærslukostnaði. Bif-
reiðaliöur vfsitölunnar hefur
jafnvel verið mönnum þyrnir f
augum, og kom eitt sinn til tals
hjámálsmetandi mönnum að taka
hann útúr kaupgreiðsluvfsitölu.
Þaö eru einmitt útgjöld til þess-
ara miöur nauðsynlegu hluta,
sem sennilegast er að fái aukna
þýðingu I nýjum visitölugrund-
' velli, jafnframt þvi sem áhrif
hinna svokölluöu nauðþurfta
minnka. Verð á bensini verður
væntaniega miklu þýöingarmeira
en verð á mjóik. Þá gæti það orðið
hagkvæmt fyrir rikissjóð að
greiða niður verð á bensini f staö
mjólkurverðs. Telja má senni-
legt, að eftir breytinguna verði
niðurfærsla vfsitöiu með niður-
greiðslum á landbúnaöarbörum
dýrari fyrir rikissjóð. Hins vegar
■ýnyndi máske skapast möguleiki
á að halda visitölunni niðri með
niðurgreiðslum t.d. á kostnaöi við
sólarlandaferöir, bensinveröi,
veiðileyfum o.þ.h. útgjöldúm. Ég
er ekki viss-um a6 allir séu á einu
máli um það, að breyting á
grundvelli framfærsluvfsitölu I
þessa átt, sem ég hefi nú lýst, sé
æskileg. — En þótt vöxtur hlaupi I
þá útgjaldaliöi, sem ekki veröa
flokkaðir til nauðaþurfta, þá er
ekki liklegt aö finnanlegar verði
miklar breytingar á visitölunni
sem verðmælikvaröa. Þetta staf-
ar m.a. af þvi eins og áður grein-
ir, a& fylgni i verðlagi vöru og
T1 dæmis má nefna, aðþaöhefði
sáralitlu breytt um þróun fram-
færsluvisitölunnar unianfarin 5
— 10 ár, þótt bifreiðaliðurinn og
liöurinn skemmtanir o.þ.h. heföu
verið tvöfallt þyngri á metunum i
grundvellinum en þeir eru.
Ég hefi hér aö framan eingöngu
rætt um framfærsluvisitölu og
grundvöll hennar. Um kaup-
greiösluvisitölu vil ég fara
nokkrum orðum. Frá 1940 hafa
laun lengst af verið tengd fram-
færsluvisitölu, sem ýmist hefur
verið kölluð kaupgjaldsvisitala,
eða kaupgreiðsluvisitlaa og er nú
siðasta árið kölluö veröbótavisi-
tala. Hér er i reyndinni um að
ræða framfærsluvisitölu með
nokkrum frávikum, sem oftast
eru til frádráttar verðhækkunum,
og eé venjulega samiö um þessi
frávik, én þau hafa þó stundum
veriö ákveðin með lögum. Helsta
frávikiö og það sem tiðkast hefur
iengst er hinn svokallaði búvöru-
frádráttur. Hann hefur verið I öll- j
um kaupgreiðsluvisitölum frá
1950. Hann er þess eölis, aö hækk-
un á veröi landbúnaöarvara, sem
stafar af launahækkun til bónd-
ans, kemur ekki fram i kaup-
greiðsluvisitölu. Þessi frádráttur
hefur valdið þvi, aö kaupgreiöslu-
visitala hefur hækkað minna en
framfæsluvisitala. Ýmsa aðra
timabundna frádráttarliöi má
nefna, svo sem söluskattsfrádrátt
og niöurgreiðlufrádrátt, og nú
siöustu fimm árin hefur verö-
hækkun á tóbaki og áfengi ekki
komið fram I kaupgreiösluvisi-
tölu.
I núgildandi kjarasamningum
eru svohljóðandi ákvæöi um út-
reikning veröbótavisitölu:
„Greiða skal veröbætur á laun
miðað við sérstaka verðbóta-
vlsitölu, sem kauplagsnefnd
reiknar á sama tima og vfsitölu
framfærslukostnaðar. Verð-
bótavisitalan hefur grunntöl-
una 100 hinn 1. mai 1977. 1
grunni hennar eru öll útgjöid i
grundvelli visitölu framfærslu-
kostnaöar hinn 1. mai 1977
nema áfengis- og tóbaksút-
gjöld, sem ekki skulu tekin
með. Við útreikning verðbóta-
visitölu skal draga frá fram-
færsluvisitölu þá hækkun henn-
ar er leitt hefur af hækkun á
vinnulið núgildandi verðlags-
grundvelli búvöru eftir 1. mai
1977 vegna launahækkana á al-
mennum vinnumarkaöi, gildir
þetta eins þótt slik veröhækkun
komi ekki fram I útsöluveröi
sökum þess, að hún hefur verið
jöfnuð með niðurgreiðslu úr
rfkissjóöi að einhverju eöa öllu
leyti.”
Þetta eru núgildandi
samningasákvæði um verðbóta-
vfsitölu. Einnig var samið um
sérstakan verðbótaauka, sem hér
veröur ekki fjallaö um. Núgild-
andi verðbótavfsitala er þá reikn-
uð eftir framfærsluvisitölu með
tveim frávikum, búvörufrádrætti
og útjlokun áfengis- og tóbaks-
liða.
Hækkun verðbótavlsitölu (án
verðbótaauka) frá 1. mai 1977 til
1. september 1978, miðað við
verðlag eins og það var I raun i á-
gústbyrjun, var um 51%. Hækkun
framfærsluvisitölu á þessum
sama tfma var hins vegar 59%.
Mismunurinn er 8% og stafar
rúmlega 1% af útilokun áfengis-
og tóbaksliða og 6 1/2% af bú-
vörufrádrættinum. í kringum
1/10 af allri hækkun framfærslu-
vfsitölunnar frá mai 1977 til ágúst
1978 hefur þvi ekki komið fram i
verðbótavisitölu vegna ákvæða
um búvörufrádrátt.
Allmiklar umræður hafa oröið
um óbeina skatta á visitölunni og
þær hugmyndir að taka þá útúr
verðbótavisitölu. Hér verður að
hafa hugfast, að óbeinir skattar
verða aldrei teknir út úr fram-
færsluvisitölu. Framfærsluvisi-
tala mælir verð á vörum og
biónustu eins og verð er i raun og
veru til neytenda, burt séð frá
þvi, hvernig þau eru til komin.
Þeir óbeinu skattar, sem hér um
ræðir, eru aðflutningsgjöld eða
tollar, vörugjald og söluskattur,
auk ýmissa þýöingarminni
gjalda. Þá hefur oft verið litið á
niðurgreiðslur sem neikvæöan ó-
beinan skatt. Ef litiö er á hlut-
deild óbeinna skatta og niður-
greiöslna I einu lagi undanfarinn
áratug og athuguð þróun þessara
hlutdeildar i framfærsluvfsitölu,
kemur f ljós, aö tiltölulega litlu
máli hefði skipt þótt óbeinum
sköttum og niðurgreiöslum hefði
veriö haldið íyrir utan grundvöll-
inn. Heildarhækkun visitölunnar
undanfarið 10 ára timabil hefði
oröið svipuð.
Niöurgreiöslur hafa þó verið
sveiflukenndar og breyting á
þeim frá einum tima til annars
hafa skipt verulegu máli um
skammtfmavisitölubreytingar.
En áhrif þeirra verða litil, þegar
yfir lengri tima er litið.
Hér heföi ég aðeins talað um
þau áhrif, sem óbeinir skattar og
niðurgreiðslur hafa i reynd haft á
framfærsluvisitölu. Hitt er annaö
mál, hver þróun óbeinna skatta
og niðurgreiðslna hefði orðiö, ef
visitölustjónarmið heföu engu
ráðið um stefnuna i þessum mál-
um.
A það skal hins vegar minnt, að
niðurgreiðslur hafa veriö mikil-
,vægt stjórnunartæki I efnahags-
málum, og ekki verður séð að
brottfall þeirra úr verðbótavisi-
tölu geri stjórnvöldum auð-
| vpldara að ráöa viö efnahagsmál.
Tilboö óskast I dælur fyrir Hitaveitu Reykjavikur.
Útboösgögn eru afhent á skrifstofu vorri, Frfkirkjuvegi 3,
Reykjavlk.
Tilboðin verða opnuö á sama staö fimmtucwginn 11.
janúar 1979 kl. 11. f.h.
INNKAllPASTOFNUN reykjavíkurborgar
Fríkirkjuvegi 3 — Sími 25800
Ferðamálaráð íslands
auglýsir laust til umsóknar starf for-
stöðumanns eða konu fyrir Landkynn-
ingarskrifstofu íslands i New York, sem
rekin er sem sérstök deild i sameiginlegri
landky nningarskrif stof u Norðurlandanna.
— Starfið veitist frá 1. mars 1979.-
Umsóknarírestur um framangreint starf
er til 20. desember n.k. og skulu skriflegar
umsóknir um starfið sendast skrifstofu
Ferðamálaráðs íslands, Laugavegi 3,
Reykjavik.
Hrlngstigar
Pallstigar
Handrið
Framleiðum ótal gerðir hringstiga, pall-
stiga og handriða. M.a. teppastjga, tré-
þrep, rifflat> járn og einaig úr áli. Margar
gerðir af inni- og útihandriðum.
Vélsmiðjan Járnverk
Ármúla 32/ sími 84606