Alþýðublaðið - 12.01.1980, Qupperneq 3

Laugardagurinn 12. janúar 1980
3
alþýðu-
Alþýöublaöiö:
Framkvæmdastjóri:
Jóhannes Guömundsson
Stjórnmálaritstjóri (ábm):
Jón Baldvin Hannibalsson
Blaöamenn: Garöar Sverris-
son # Ólafur Bjarni Guöna-
son ” og Helgi Már Arthurs
son.
Auglýsingar: Elln
Haröardóttir:
Dreifingarstjóri: Siguröur
Steinarsson
Gjaldkeri: Halldóra Jóns-
dóttir
Ritstjórn og auglýsingar eru
aö Siöumúla 11, Reykjavik
simi 81866.
egna yfirlýsinga
forystumanna Sjálf-
stæðisflokksins þess
efnis, að samkomulag
um breytingar á kjördæmaskip-
an og kosningalögum milli þing-
flokkanna sé ein helzta forsenda
yfirstandandi tilraunar til
myndunar þjóðstjórnar, er
ástæða til að fjalla nokkuð um
rikjandi hugmyndir um
breytingar i þessum efnum.
1 ritstjórnargrein Alþýðu-
blaðsins s.l. fimmtudag, var
gerð grein fyrir róttækustu hug-
myndinni sem fram hefur kom-
ið hingað til, þ.e. að breyta
verulega tilhögun fram-
kvæmdavaldsins meö beinu
kjöri forsætisráðherra. Fyrir-
komulag af þessu »agi er litt
þekkt hér á landi.l Frakklandi
var slikri skipan komiö á með
valdatöku de Gaulles árið 1958.
Astæðan fyrir þvi var einkum sú
hörmulega reynsla sem Frakk-
ar höfðu á árunum eftir strið af
skammlifum og getulitlum
samsteypustjórnum. Megintil-
gangur breytingarinnar var sá,
að styrkja framkvæmdavaldið i
landinu. Reynslan sýnir aö
þessu megin markmiöi hafa
Frakkar náö.
Ekkert vekur mönnum
bjartsýni um aö þing-
flokkarnir — eöa 60
menningarnir, sem á
þingi sitja — geti náð samkomu-
lagi um svo róttækar breytingar
á núverandi skipan mála. Til
þess eru of rikir hagsmunir i
veði.
Þess i stað er mest um það
rætt meðal stjórnmálaforingja
að mæta fram kominni gagn-
rýni með þvi að lappa upp á nú-
verandi kerfi með lágmarks
breytingum.
Tveir áratugir eru nú liðnir
frá þvi að núverandi skipan var
upp tekin. Ariö 1959 voru lögfest
fimm fimm manna kjördæmi,
tvö sex manna kjördæmi og eitt
tólf manna kjördæmi, fyrir utan
ellefu jöfnunarþingsæti svo sem
veriöhaföi. Reynslan hefur leitt
iljós, að breytingin hefur tryggt
aukið jafnræði milli þingflokka
aö þvi er varðar atkvæði á bak
við hvern þingmann.
Aö visu hallaðist nokkuð á i
þvi efni við seinustu kosninga-
úrslit. Ef jafnræði væri meö
flokkunum, heföi Framsókn nú
tveimur þingmönnum færra (15
i stað 17) en Alþýöubandalag og
Alþýöuflokkur heföi hvor um sig
bætt við sig einum manni.
Helsta gagnrýnin, sem fram
hefur komið á núverandi lögum
er sú, aö verulegt misrétti hefur
myndast að þvi er varðar at-
kvæöi kjósenda eftir þvi, hvar
þeir eru búsettir á landinu. At-
kvæði kjósenda sums staðar i
strjálbýli vega enn fimmfalt á
við atkvæði kjósenda i Reykja-
vik og Reykjaneskjördæmi. 1
kosningunum 1978 voru 5.533 at-
kvæði á bak við hvern kjör-
dæmakjörinn þingmann i
Reykjaneskjördæmi, en 1.191 á
bak við hvern Vestfjarðaþing-
mann.
etta misvægi má leiö-
rétta að nokkru leyti,
með þvi að breyta
ákvæöum gildandi laga
um úthlutun uppbótarsæta.
Uppbótarsætin gengju þá öll til
mannflestu kjördæmanna. Hér
er um það að ræða aö afnema
hlutfallsregluna viö úthlutun
uppbótarsæta og einnig bannið
viö þvi að einn uppbótarþing-
maður geti veriö fyrir sama
flokk i kjördæmi. Miöað við
kosningaúrslitin 1978, heföu öll
jöfnunarþingsætin komið i hlut
Reykjavikur (7) og Reykjaness
(4), ef bæöi þessi ákvæði heföu
verið afnumin.
Skv. þvi hefði 2.931 kjósandi
verið að baki hvers þingmanns i
Reykjavik og 3.077 i Reykjanes-
kjördæmi. Þrátt fyrir þessa lág-
marksbreytingu heföu samt
þrefalt fleiri kjósendur veriö aö
baki hverjum þingmanni í
Reykjaneskjördæmi en i Vest-
fjaröakjördæmi. Þessi breyting
hrekkur þvi skammt ein út af
fyrir sig. Samt er þessi mála-
miðlun liklegust til þess að geta
orðiö aö samkomulagi milli nú-
verandi þingflokka.
á koma einnig til
greina viðameiri
breytingar, sem vikja
ekki frá rikjandi
heflmm hér á landi um skipan
löggjafar og framkvæmda-
valds, en ganga þó lengra i þá
átt aö tryggja áhrif kjósenda á
val frambjóðenda. 1 þvi efni
hafa menn einkum staldrað við
vestur-þýzka og irska kerfið.
Skv. þýzká kerfinu yrði land-
inu skipt i t.d. 30 einmennings-
kjördæmi og 30 þingmenn væru
jafnframt kosnir á landslista.
Þá er miöað við óbreytta þing-
mannatölu. 1 hverju kjördæmi
myndu þá að meðaltali verða
um 4.600 kjósendur. Stjórn-
málaflokkar jafnt sem ein-
staklingar gætu staðið að fram-
boðum. Sama dag færu fram
kosningar þingmanna af lands-
lista flokkanna. Skv. þessu kerfi
er kjósanda heimilt að kjósa
frambjóðanda flokks i ein-
menningskjördæmi en lista
annars flokks i landslistakjöri.
Þessi kosturþykir sameina að
nokkru leyti kosti einmennings-
kjördæma (persónuleg tengsl og
staðarþekking) og hlutfalls-
kosninga i mjög stóru kjör-
dæmi, landinu öllu. Með lands-
listakjöri er tryggt, aö smærri
flokkar fá þar þingmenn i hlut-
falli við heildarfylgi sitt með
þjóöinni, en þeir eiga ella erfitt
uppdráttar i einmenningskjör-
dæmum. Hætta á mismun milli
atkvæðamagns flokkanna að
baki hverjum þingmanni
minnkar viö þaö aö helmingur
þingsins er kjörinn af einum
landslista, þar sem hvert at-
kvæði flokks nýtur fulls vægis.
Þetta kerfi ætti þvi að geta gef-
ið rétta mynd á þingi af fylgi
flokka með þjóöinni.
Irska kerfið er af formælend-
um þess taliö tryggja bæði per-
sónulegt kjör til þings sem og
réttláta skiptingu þingsæta milli
stjórnmálaflokka. Framboð ’er
þar einstaklingsbundið én
stjórnmálaflokkarnir geta haft
forgöngu um framboð. Flokks-
aðildar frambjóðanda er getið á
kjörseðli#en nöfn þeirra allra
standa á einum og sama lista.
Kjósandi raðar frambjóðendum
i tölusetta röð og á þess kost, að
kjósa frambjóðendur fleiri en
eins flokks.
etta eru helztu hug-
myndir, sem til umræðu
eru vilji menn ekki
sætta sig við það eitt að
lappa til málamynda upp á
óbreytt kerfi. Það verður að
teljast timabært að flokkur sem
vill gera breytingar á kosninga-
löggjöf og kjördæmaskipun að
stjórnarmyndunarskilyrði, geri
grein fyrir afstöðu sinni til þess-
ara tillagna. Vonandi eru þær
ekki eins hálfbakaðar og efna-
hagsmálatillögur flokksins.
—JBH
KOSNINGALÖG OG
KJÖRDÆMASKIPAN
Karvel Pálmason:
Ekki nóg!
Láglaunafólk fær ekki
nóga leiðréttingu
Kennedy stenst ekki sam
anburð við bræður sína
„Ég þurfti nauðsynlega að
fara vestur, og gat þvi ekki setið
ráðstefnuna alla,” sagöi Karvel
Pálmason, þegar blaöamaður
Alþýöublaðsins hafði samband
við hann i gær, ,,en ég gerði
grein fyrir minum sjónarmiðum
i 26 manna nefndinni, og greiddi
atkvæði gegn kröfunum, eins og
þær voru fram settar.
Ég greiddi atkvæði gegn
kröfugerðinni (sjá hér til hliöar)
vegna þess að ég var andvigur
þeirri leið, sem valið var. Menn
skyldu minnast þess, að aldrei
hafa forsvarsmenn verkalýðs-
hreyfingarinnar verið jafn
margorðir um nauðsyn þess að
leiörétta kjör láglaunafólks. Ég
er þeirrar skoðunar að aldrei
hafi verið jafn brýn nauðsyn á
slikri leiðréttingu og nú.
Ég er andvigur þvi að visitala
reiknist i prósentum á launabil-
ið 300 til 400 þúsund. Ég hefði
talið eölilegt að fullar bætur
heföu komiö á 300 þúsund króna
laun, en bæöi fyrir ofan þau
mörk og neöan tel ég aö ættu aö
koma sömu bætur i krónutölu.
Þá var ég lika sérlega andvig-
ur þvi að öll álög ofan á laun,
reiknitölur og kaupaukar, fái ó-
skertar visitölubætur.
Ég tel það i hæsta máta óeðli-
legt, að forsvarsmenn verka-
lýðshreyfingarinnar beiti sér
fyrir þvi að verðbólgan verði
notuð sem launajöfnunartæki.
Undir þeim kringumstæðum
sem nú rikja er það algert for-
gangsmál að minu mati að eitt-
hvaö verði gert fyrir láglauna-
fólk . Þessar kröfur gera það
ekki. I ljósi þess greiddi ég at-
kvæði gegn þessum lið
samþykktarinnar.”
Fyrir tveim mánuðum, var
Edward Kennedy talinn allra
manna liklegastur til að verða
næsti forseti Bandarikjanna.
Hann sjálfur var jafn viss um
það og aðrir, og talaði um
framtiðina i bjartsýnistón.
Nú, tveim mánuöum seinna,
hefur tónninn breytst. Kennedy
er orðinn þreyttur á þvi að lesa
gagnrýni á málflutning sinn i
blööunum. Hann er lika farinn
að óttast þá samkeppni sem
Carter hefur, öllum á óvænt,
veitt honum.
Það sem vekur mesta athygli,
við kosningabaráttu Kennedys,
er þaö hversu hratt hin upphaf-
lega bjartsýni hefur horfið. Þaö
hefur komið i ljós aö Kennedy,
maður sem hefur helstu goö-
sögn bandariskra stjórnmála
sér að bakhjarli, er ekki ósigr-
andi.
Hvað kom til, aö ofurmennið i
bandariskum stjórnmálum,
hefur breyst I venjulegan
frambjóðanda?
íran hefur haft sin áhrif. En
önnur ástæða er sú, aö Kennedy
hefur ekki staðið sig jafn vel og
bræður hans tveir geröu á sin-
um tima, i kosningabaráttunni.
Ef miðað er viö aöra frambjóö-
endur, stendur Kennedy sig
sæmilega vel, en þaö er ekki
nóg, fyrir bróður Jack og
Bobby. Kjósendur dæma hann
miðað við þá og hann stenst ekki
samanburð.
Eftir að hafa heyrt Kennedy
svara fyrirspurnum i löngu
flóknu og stundum óskiljanlegu
máli, sagði einn kjósandi, ,,Ég
heyri að Bobby tók hann aldrei i
tima i framsögn.”
Kennedy getur ekki kvartaö
undan þvi, aö þessi samanburð-
ur er gerður. Hann neyðir fólk
til að gera hann. Þó Kennedy
hafi lofað þvi, i upphafi kosn-
ingabaráttunnar, aö hampa for-
tiöinni ekki, hefur hann varla
haldið nokkra ræöu siöan, þar
sem hann minnist ekki reglu-
lega á Kennedy forseta og
Bobby bróöur sinn.
Fyrir skömmu kom jafnvel
móöir hans fram á fundi, 89 ára
gömul. Rose Kennedy, ættmóð-
irin sagði þá: ,,Ég vil þakka
ykkur öllum fyrir þann stuðn-
ing, sem þið sýnduð tveim eldri
sonum minum, og ykkur lika
fyrir þann stuðning, sem þið
sýnið yngsta syni minum nú."
Fyrir nokkru hélt Kennedy
ræöu um landbúnaðarstefnu
Carters, sem vakti mikla hrifn-
ingu áheyrenda. Skömmu siöar
hélt hann svotil sömu ræðu, en i
það skiptið fékk hann ekki nema
kurteislegt klapp. Þessi ójafna
frammistaða hans gerir
kjósendum og pólitiskum spá-
mönnum erfitt fyrir.
Þrir blaðamenn fylgdust með
Kennedy einn dag og höföu við-
tal við hann. greinarnar sem
þeir skrifuðu á eftir ganga þvert
hver á aðra.
1 Washington Post birtist
grein, þar sem höfundur sagði
hjálparlið Kennedys vera hálf
vonlitið um árangur, og að
Kennedy væri ekki mjög áfram
um að standa sig vel.
Wall Street Journal sagöi að
Kennedy tætti i sig stefnu Cart-
ers, og væri mjög öruggur meö
sig, að sjá.
t New York Times, sagði hins-
vegar aö Kennedy væri rólegur.
og aö kosningabaráttan gengi
sæmilega.
Allar þessar skýrslur geta
verið réttar, eftir þvi, hvaöa
dag,og hvenær dags mennirnir
fylgdust með.
Aðstoöarmenn Kennedys i
baráttunni segja að þessi ójafna
frammistaða komi vel út, borið
saman við vélrænan áróður
Reagans, eða þá imynd traust-
leika, sem Carter byggir nú
upp. Aðstoðarmennirnir halda
þvi fram, að þessi ójafna
frammistaða geri Kennedy að
áhugaverðari frambjóðanda en
ella.
Yfirlýsingar Kennedy um
harðstjórn fyrrv. Iranskeisara,
kostuðu hann töluvert fylgi,
vegna þess að byltingarmenn i
Iran höfðu þá tekiö bandariska
sendiráðið i Teheran, og gislana
með, eins og frægt er oröið.
Þrátt fyrir það heldur Kennedy
fast i þá skoðun sina að stefna
Bandrikjanna gagnvart Iran á
timum stjórnar keisarans, hafi
verið röng. Þaö er erfitt aö
segja til um, hvort og hversu
mikiö fylgi þaö kann að kosta
hann.