Alþýðublaðið - 02.07.1981, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 2. júlí 1981
Þar sem umræöan um Kleifar-
vegsheimiliö aö undanförnu hefur
veriö villandi i grundvallaratriö-
um — einkum sii umræöa sem
fram hefur fariöi fj(3miölum, tel
ég réttaö draga fram ýmis atriöi,
sem legiö hafa I láginni.
Kleifarvegsheimiliö er aöeins
eitt margvislegra lirræöa sem
beitt er til aö mæta vanda tauga-
veiklaöra nemenda I grunnskól-
um Reykjavikur. A vegum
fræösluyfirvalda borgarinnar eru
starfandi 3 sálfræöideildir, þar
sem umtalsveröur hluti verkefn-
anna er kliniskt starf meö tauga-
veiklaöa nemendur. I öllum
hverfisskólum borgarinnar er
hluta sérkennslumagnsins bein-
linis variö til vinnu meö tauga-
veiklaöa nemendur. I vetur hefur
þar veriö um aö ræöa u.þ.b. 10
starfsgildi kennara. Þá voru
starfrækt svonefnd skólaathvörf
fyrir taugaveiklaöa nemendur i 6
af skólum borgarinnar, þar unnu
15 manns (miöaö viö heil störf).
Ennfremur f 2 dagdeildir fyrir
taugaveikluö börn meö sem svar-
ar 7 heilum störfum kennara og
loks einn dagskóli meö 5 heilum
starfsgildum. Ef gert er ráö fyrir
aö þriöjungur starfs sálfræöi-
þjónustunnar (15 starfsmanna)
beinist aö taugaveikluöum börn-
um, þá vöröu fræösluyfirvöld
borgarinnar sl. skólaár sem svar-
ar 42 mannaárum til starfa meö
taugaveikluö börn — auk hinna 8
starfsgilda á Kleifarvegsheimil-
inu.
Þá má ekki gleyma þvi I þess-
ari umræöu aö Félagsmálastofn-
un Reykjavikur hefur einnig Ur-
ræöi til hjálpar taugaveikluðum
börnum og foreldrum þeirra,
einkum vistunarUrræöi. 1 rikis-
geiranum eru lika Urræöi fyrir
reykvisk skólabörn meö geöræn
vandkvæði og atferlistruflanir,
svo sem Geödeild barnaspitala
Hringsins, Skóli geödeildarinnar,
öskjuhllöarskóli og Unglinga-
heimili ríkisins.
Þrátt fyrir þaö sem hér hefur
verið tilgreint fer þvi vlös fjarri
aö nefnd Urræöi nægi til þess aö
sómasamlega sé séö fyrir þörfum
hins fjölmenna hóps taugaveikl-
aöra barna og foreldra þeirra.
Fjárskortur
SU staðreynd aö fjármunir til
aögeröa á þessu sviöi haf a alla tið
veriö af skornum skammti knyr
okkur tilábyrgrar gagnrýni á þau
Urræöi sem viö höldum Uti og
stöðugrar leitar aö nýjum val-
kostum sem h'klegir viröast til aö
skila enn betri árangri og til fleiri
taugaveiklaöra barna en rikjandi
skipan gerir kleift.
Úrræöin sem komiö hefur verib
upp eru þvi sifellt til skoöunar og
aidurmats I ljósi reynslunnar af
hverju einu og hhföarlaust eru
þau borin saman viö nýjungar
sem gefið hafa góöa raun annars
staðar. Svo hefur veriö og er um
hin ýmsu sérkennsluUrræði og
sálfræöiþjónustuna. Kleifarvegs-
heimiliö er hér engin undantekn-
ing. Ég minni á aö á síðasta ára-
tug lagði Reykjavikurborg niöur
tvo rótgróna heimavistarskóla
fyrir taugaveikluö börn og nýtti
fjármagniðog mannaflann á ann-
an hátt sem talinn var skila betri
árangri.
Tillöguna sem fræðsluráöið
hefur samþykkt um breytta skip-
an starfseminnar á Kleifarvegi 15
ber aö skoöa I þessu ljósi, skoða
hana i eðlilegu samhengi viö önn-
ur Urræöi sem fyrir eru á þessu
sviði, taka mið af prinsipafstöðu
Menntamálaráðuneytisins til
kostnaöarþátttöku viö rekstur
meöferöarheimilis fyrir tauga-
veikluö börn og siðast en ekki sist
draga lærdóma af erfiðleikunum
viö starfsræksluna á Kleifarvegi
undanfarín ár.
Til glöggvunar skulu nU raktar
fáeinar staðreyndir um tilurö
heimilisins og þróun mála þar til
þessa.
Kaup með skilyrðum
Þann 13. mai 1974 buðu Heimil-
issjóöur taugaveiklaöra barna og
Hvitabandiö Fræösluráöi
Reykjavikur aö gjöf helming and-
virðis hUseignarinnar Kleifar-
vegur 15, svo fremi Borearsióöur
keypti nefnda hUseign og eftirfar-
andi skilyröum yröi fullnægt:
,,a) HUsnæöiö veröi notaö til
þess aö starfrækja meðferðar- og
skólaheimili fyrir taugaveikluö
börn i Reykjavik.
b) Fræðsluráð Reykjavikur
annist rekstur heimilisins og
verðifagleg stjórn þess I höndum
Sálfræðideildar skóla i Reykja-
vik.”
Bæöi Barnaverndarfélag
Reykjavjikur og Hvitabandiö
lögöu á þaö áherslu þá og slöar
(m.a. i’brefi B.R. 31. jan. 1976 og
H. 2. f eb. 1976 til fræðslustjóra) aö
heimiliö starfaði „allan sólar-
hringinn áriö um kring” og „Sjé
stjórnaö af sálfræöilega eöa upþ-
eldisfræðilega menntuöum for-
stööumanni.”
Starf meðferöarheimilisins
hófst haustiö 1974. Jón Karlsson
sálfræöingur sem áður haföi
starfað á Geödeild barnaspitala
Hringsins var ráðinn forstöðu-
maöur, en auk hans 7 uppeldis-
fulltrdar, auk ráögefandi læknis,
sálfræöings og sérkennara. Kenn-
ari 11/2 starfi kom siöar. Gert var
ráö fyrir samfelldum starfstima
alltárið. Aöloknum undirbUningi
hússins og námskeiði fyrir starfs-
liö var fyrsta vistbarniö tekið inn
I. nóvember. Forstööumaðurinn
og hinn ráðgefandi sálfræðingur
mótuöu meöferöarstefnuna sem
var sérstök Utfærsla á svonefndri
umhverfismeðferö (miljöterapi).
Tveir sálfræöinemar sem störf-
uöu sem uppeldisfulltrUar á
heimilinu á árunum 1974-1976
hafa I kandidatsritgerö sinni frá
1979 lýst starfinu, gert grein fyrir
erfiöleikunum og leitast viö aö
meta árangurinn af meðferöinni.
Þeir telja árangurinn býsna góð-
an miöaö viö aöstæöur, sem á
ýmsan hátt voru erfiöar — eink-
um vegna fjárskorts.
Léieg nýting
Paö sem sér I lagi varö þyrnir I
auga fræðslu- og borgaryfirvalda
eftir reynsluna af tveimur fyrstu
starfsárunum var léleg nýting
vistplássanna. Ef nýtingin fyrsta
starfsárið er skoöuö kemur I ljós
að aöeins 1041 vistdagur af 1824
mögulegum vistdögum var nýtt-
ur, eöa 57%.
Annaö fyrirbæri var þaö sem
kom mjög á óvart, og ekki hefur
tekist aö vinna bug á slðar þrátt
fyrir Itrekaöar tilraunir. A tima-
bilinu frá 26. mai til 9. jdni 1975
hurfu börnin af heimilinu, flest I
sveitadvöl. Þaö tókst ekki aö ná
vistbami aftur inn á heimilið fyrr
en þann 1. október 1975 að afloknu
16 vikna hléi.Og þaö tókst aöeins
fyrir haröfylgi forstööumannsins
aö tryggja nokkru betri nýtingu
vistplássanna 2. starfsárið. Um
þessa erfiöleika segir þáverandi
forstööum aöur i bréfi til fræöslu-
ráösins dags. 7. april 1976:
„I starfsreglum heimilisins er
gert ráö fyrir þvi, aö Sálfræöi-
deildir skóla I Reykjavik visti
börn á Meðferðarheimilinu aö
undangenginni rannsókn. NU
veröur aö játa, aö hingaö til
hefur þetta aðeins veriö hluti
sannleikans. Þannig hefur ver-
ið aö ég hef sjálfur þurft aö
ganga inn I rannsóknir helm-
ings barnanna venjulega I um-
boöi Sálfræöideildanna. 1 þess-
um tilfellum hefur þaö einnig
hviltá mér aö „motivera” for-
eldrana. Þar aö auki hafa þrjU
börn komiö frá Barnageödeild
eöa Félagsmálastofnun þannig
að Sálfræöideildimar hafa I
raun og veru séö um rannsókn-
ir og motiveraö foreldra i ca.
40% tilfellanna. NU kann aö
vera aö ýmsum þyki þaö
undarlegt aö forstööumaöur
Meöferöarheimilis skuli sjálfur
hafa séö um þaö aö fylla heim-
iliö af börnum, bæöi meö þvi að
rannsaka mál barnanna og
einnig aö „motivera” foreldr-
ana. Mundu ýmsir likja þvi viö
þaö aö ef yfirlæknir á Kleppi
færi niöur i bæ og sækti sér
sjdklinga eftir þvi sem pláss
losnuöu þar innfrá. Þvi er auö-
vitaö heldur ekki aö neita aö
mér hefur alltaf þótt þessi aö-
staða mjög erfiö og hefur hUn
m.a. veriöþess valdandi, aö ég
hygg ekki á aö ilendast I þvi
starfi. Þaö sem hefur valdiö þvi
aö ég hef tekið þetta hlutverk
aö mér er einfaldlega þaö, aö ef
ég heföi ekki gert þaö heföi nýt-
ing á heimilinu verið mun lak-
ari.”
Af þessari reynslu má hvorki
draga þá ályktun aö taugaveikluö
börn i þörf fyrir meöferö hafi ekki
verið nógu mörg til aö nýta heim-
iliö sómasamlega, né þar sé dug-
leysi sálfræöiþjónustunnar um aö
kenna. Hitt er sanni nær aö erfiö-
lega gengur aö „motivera” for-
eldra og börn til aö þiggja með-
feröartilboö af þessu tagiutan viö
starfstima skólanna.
Stofnanabragur gagn-
rýndur
Þaö sem frá faglegu sjónarmiði
þótti einkum gagnrýni vert I meö-
feröarskipaninni þessi tvö fyrstu
starfsár var stofnanabragurinn
sem fylgir vaktaskiptafyrir-
komulagi og fjöldi meðferöar-
fólksins sem hin taugaveikluöu
börn þurftu að haf a samskipti við.
Þetta voru helstu rökin fyrir þvi
aö fræösluyfirvöld ákváöu skv.
tillögu sérkennslufulltnia og for-
stööumanna sálfræöideildanna aö
breyta mjög verulega starfsskip-
an á Kleifarvegi. Breytingarnar
voru þessar:
1. Kennsla vistbama var flutt af
heimilinu og stofnuð sérdeild
fyrir taugaveikluö börn I
Laugamesskóla til aö taka viö
þeim mikilvæga þætti meöferö-
arinnark. Viö deildina voru
ráönir sérkennarar, sérhæföir i
meöferö og kennslu taugaveikl-
aöra barna jafnframt voru
möguleikar opnaöir fyrir nem-
endurna aö blandast i almennu
bekkina eftir þvi sem meðferð-
inni miöaöi áfram.
2. Heimilinu var breytt I meö-
ferðarheimili með fjölskyldu-
sniöi. Hjón, sérmenntuö á
þessu sviöi, voru ráöin til for-
stööu og fluttu þau ásamt börn-
um sinum i hUsið. Þau tóku aö
séralla meöferðog umsinningu
6 vistbarna allan sólarhringinn
ásamt þremur aöstoöarmönn-
um (5 1/2 starfsgildi) skv. sér-
stökum samningi þar um.
Akveönari reglur voru settar
um þjónustu sálfræöideilda viö
heimiliö.
3. Starfstíminn var ákveöinn allt
áriö aö undanskildu 6 vikna
sumarleyfi, jóiafri og páskafrii
eins og I skóium og var þá
heimilinu lokaö.
Eins og ljóst má vera aö
fram ansögöu var hér I verulegum
atriðum vikið frá skilyrðum
Barnaverndarfélagsins og Hvita-
bandsins. Þessir aöilar mótmæltu
breytingunum bréflega, en létu
aö ööru leyti kyrrt liggja. Ýmsir
aöilar sem máliö var boriö undir
lögöust gegn breytingu þessari,
en allt fór þaö fram á faglegum
grundvelli og án ippsláttar i fjöl-
miölum.
Starfiö á heimilinu frá 3. okt.
1974 til 30. jdni 1977 gekk aö allra
dómi frábærlega vel. Sama gilti
um kennsluþáttinn I sérdeild
Laugarnesskóla. Nýting varö 1256
vistdagar — þrátt fyrir skerö-
inguna á árlegum starfstima.
Mikið álag
t skýrslu sinni sumariö 1977 gat
forstööumaöur þess aö of mikiö
álag heföi veriö á starfsliðiö og
óskaöi eftir þvi aö bætt yröi við
einu starfsgildi. Fræösluyfirvöld
uröu viö þeirri ósk.
Um starfiö veturinn 1977-1978
þarf ekki aö fara mörgum oröum.
Þaö var meö sama sniöi og vetur-
inn áöur og almenn ánægja var
rikjandi.
í nóvember 1978 lét þáverandi
forstööumaöur af störfum og þau
hjón fluttu Ur hdsinu, en nUver-
andi forstööumaður tók viö og
flutti jafnframt inn i hUsiö.
Veturinn 1978-1979 var viö
mikla öröugleika aö etja stjórn-
unarlega og þráttfyrir óbreyttan
starfsgildafjölda varö aö loka
heimilinu aöra hvora helgi og
senda vistbörn heim. Þær helgar
sem haldiö var opnu var aöeins
unnt aö haf a á heimilinu tvö vist-
börn af sex.
Skerðing á meðferðar-
möguleikum
Hér var um mjög alvarlega
skeröingu aö ræöa á meöferöar-
möguleikum heimiiisins, sem
best verður lýst með bréfi sem
forstööumaður, sálfræöiráögjafi,
forstööumenn sálfræöideilda og
sérkennslufulltrUi rituöu fræöslu-
ráöinu þann 23. nóvember 1979,
eftir að séö varö aö veturinn 1979
til 1980 yrði ástandiö ekki bætt aö
ööru leyti en þvi aö opnaö var
þriöju helgina af fjórum fyrir tvö
börn. Þar sem rýmkuö var heim-
ild til starfsmannahalds. Bréfið
er svohljóöandi:
Vegna umræöna, sem skapast
hafa vegna kröfu uppeidisfull-
trUa á meöferöarheimilinu aö
Kleifarvegi 15 um leiöréttingu
á launum, vilja forstööumenn
sálfræöideilda og meöferöar-
heimilisins, ráögjafi heimilis-
ins og sérkennslufulltrUi
Reykjavikur taka fram eftir-
farandi:
Við teljum ákaflega óheilla-
vænlegt og reyndar alrangt, aö
gera enn eina atiögu aö meö-
feröarlegu gildi heimilisins, þó
starfsmenn þess fari fram á
leiðréttingu á launakjörum sin-
um. Þarna eru um tvö alger-
lega óskyld atriöi aö ræða,
hvorugt á aö stjórnast af hinu.
Hedmiiinu er ætlaö aö hafa til
sólarhringsvistunar, tauga-
veikluð börn og hefur meðferð-
arlegt gildi þess þegar veriö
skert meö þvi aö fjármagn til
þess er af þaö skornum
skammti, að nU er aöeins hægt
að hafa heimiliö opiö þrjár af
hverjum f jórum helgum og þær
helgar sem opiö er, er einungis
hægt að vista tvö börn og þarf
þvi aö senda fjögur börn heim.
NU er þaö augljóst mál, aö börn
eru ekki tekin af heimili for-
eldra sinna og sett á meöferð-
arheimiliö, nema heimilisaö-
stæöur á heimili foreldranna
séu það slæmar, aö ekki er taliö
fært að framkvæma meðferö
þar, þar eö foreldrarnir eru
ekki móttækilegir fyrir þvi aö
taka þátt I meöferöinni og
vinna jafnvel gegn henni. Þaö
er þvi stefnt aö ööru tveggja,
vinna með barn og foreldra sitt
i hvoru lagi I þeim tilgangi að
barniö komi aftur inn á heimil-
iö og foreldrarnir séu þá orönir
i’ stakk bUnir aö takast sjálf á
viöuppeldi barnsins, eöa stefnt
er aö þvi aö koma barninu til
fósturforeldra og þá þarf bæöi
aö undirbUa barniö og foreldr-
ana undir þaö og vinna aö þvi
aö gera bamið, sem þegar er
mikiö skemmt, fósturhæft.
Af þessu sést aö þaö skapar oft
mikinn vanda aö þurfa aö
senda börnin heim um helgar.
Meö sum börn og fjölskyldur er
hægt aö vinna þaö hratt og
vandamáliö kannski þess eðlis,
aö æskilegt sé aö þau fari heim
um helgar, en önnur geta alls
ekki fariöheim, t.d. vegna þess
aö allt sem unnist hefur yfir
vikuna, eyöileggst yfir helgina,
vegna vanskilnings foreldra á
eöli meöferöarinnar, eða þá aö
barniö á ekki aö fara aftur
heim til foreldra sinna og
fósturforeldrar eru ekki til
staöar ennþá. Aöstæöur geta
breyst þannig á skömmum
tima aö öll vistbörnin falli i
annanhvorn flokkinn.
Þaö ber þvi brýna nauösyn til
þess aö auka fjármagn heimil-
isins svo mikiö aö hægt sé aö
manna heimilið allar helgar og
manna þaö þaö vel aö mögu-
leiki sé á aö vista öll sex börnin
yfir helgi.
Hitterannaðmál, aö tiltölulega
oft eru kynnt börn á meðferðar-
heimilinu, sem heimiliö getur
alls ekki tekiö viö, og er þar um
enn þyngri enda aö ræöa, sem
þyrfti, viö ndverandi aöstæöur,
enn meiri verndun, en veitt er á
meöferöarheimilinu. Eru þetta
börn, sem ekki þola þaö aö
þurfa aö fara Ut af heimilinu I
skóla, eöa þola ekki þaö frelsi,
sem þama er, eins og t.d. aö
geta táriö Ut aö leika sér. Þessi
börn nota hvert tækifæri tll
þess aö láta sig hverfa og timi
starfsfólksins meö börnunum
er of dýrmætur til þess aö hægt
sé aö eyöa stórum hluta hans I
að eltast viö börnin Ut um allan
bæ, auk þess sem starfsfólk er
of fátt til þess.
Fyrir þessi börn þarf annað
heimili, sem þá gjarnan getur
veriö fyrir utan Stór-Reykja-
vikursvæöiö.
Viö viljum sérstaklega taka þaö
fram, aö ekki er um fráhvarf
frá „integreringu” til „segre-
geringar” aö ræöa.
Við leggjum aö lokum til eftir-
farandi:
1. Launakröfur uppeldisfulltrUa
skulu ræddar sérstaklega viö
þá og reynt aö ná þar sam-
komulagi,
2. Meöferöarlegt gildi heimilis-
ins skal rætt viö okkur, sem
forsvarsmenn fyrir þvi, og
3. aö nU þegar veröi skipuö
nefnd til þess aö ræöa framtlö-
arrekstur heimilisins og aöra
valkosti svo og önnur sér-
kennslumál og sálfræöiþjón-
ustu Reykjavikur.
Endurmat
Fræðsluráöiö fór aö tilmæl-
um bréfritara og skipaði fjöl-
menna nefnd til aö endurmeta
með hliösjón af reynslu undan-
farinna ára skipulag og fram-
kvæmd sérkennslu, ráögjafar-
og sálfræöiþjónustu og sér-
stofnana i Reykjavik.”
Nefndin var skipuð tveim
fulltrUum Ur fræðsluráöi (Heröi
Bergmann og Elinu Pálma-
dóttur), fulltrUa fræöslustjóra
(Þorsteini Sigurössyni), full-
trUa sálfræðideilda skóla,
(Grétari Marinóssyni), fulltrUa
Félags skólastjóra og yfirkenn-
ara i'Reykjavík (Aslaugu Friö-
riksdóttur), fulltrUa Félags isl.
sérkennara (Hólmfriöi Arna-
dóttur) og fulltnia stéttarfé-
laga grunnskólakennara i
Reykjavlk (RUnari Björgvins-
syni).
Þann 18. april 1980 skilaöi
nefndin áliti til fræösluráösins.
HUn klofnaöi i afstöðunni til
skipulags sálfræöiþjónust-
unnar, en skilaöi einróma til-
lögum um skipan sérkennsl-
unnar, þ.á.m. Kleifarvegs-
hemilisins og annarra sérstofn-
ana. Hér fer á eftir tillaga
nefndarinnar um Kleifarvegs-
heimiliö:
E. Meðferðarheimili handa 4
börnum (Kleifarvegsheim-
iliö)
Áæætlaður kostnaður á ári kr.
53.338.980.-
Greinargerö:
1. Nefndin telur brýna nauðsyn á
þvi að reykvisk börn með
alvarlega geðræna erfið-
leika eigi kost á vandaðri
meðferð á meðferðar-
heimili meö fjölskyldusniði.
Eftir ýtarlegar umræður um
ýmsar tegundir slikra með-
ferðarheimila, bæði i borg-
inni og uppi i sveit, hefur
nefndin orðið sammála um
að gera tillögu um að á
næsta starfsári verði rekið
meðferðarheimili með fjöl-
skyldunsiöi handa 4 börnum
hér i borginni. Nefndin
ÞORSTEINN SIGURÐSSON SÉRKENNSLUFULLTRUI:
UM KLEIFARVEGS