Vísir - 11.12.1969, Blaðsíða 6

VlSIR . Fimmtudagur 11. desember 1969.
cTWenningarmál
Ölafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Ný kynslóð
Jón Óskar:
FUNDNIR SNILLINGAR
Iðunn, Reykjavík 1969.
208 bls.
j fyrra gaf Jón Óskar út skáld-
sögu sem bar glöggan keim
af endurminningum. Augljóslega
var höfundurinn að verulegu
leyti að lýsa sinni eigin bernsku
og uppvexti í Leikjum í fjörunni.
Ný bók Jóns Óskars í haust
1
FUNDNIR
SN1LLING71R
Fundnir snillingar, er eiginleg
minningabók. En endurm:nning-
ar hans frá unglingsárunum,
skólagöngu og fyrstu skálda-
grillum, vináttu og félagsskap
viö sína líka á bragabekk, sver
sig að anda og orðfærj í ætt
skáldskapar. Vafalaust hefði
Jón Óskar getað samið skáld-
sögu upp úr efnivið þessarar
bókar, minningasögu í svipuðum
dúr og Leiki í fjörunni í fyrra.
En þar með er engan veginn
sagt að slík bók hefði orðið
betrj bók en sú sem hann hefur
raunverulega samið, höfundinum
oröiO meira úr efni sínu með
þe:m hætti eða einhverjum öðr-
um en hann hefur á bókinni.
Cannleikurinn er sá að sögu-
efni Jóns Óskars í Fundn-
um snillingum eru fjarska smá-
ger og lítil fyrir sér. Frásögn
hans hefst þegar hann er viö
gagnfræöanám í Hafnarfirði og
síðan Reykjavík, foreldrar hans
ætla honum að ganga mennta-
veginn, en piltur er tregur til,
farinn aö drabba í skáidskap.
„Þegar maður er í skáldlegum
og göfugum hugsunum, þá á
maður mjög bágt með að fara
lesa þurrar og leiðinlegar
kennslubækur,” hefur hann eftir
bréfi til móður sinnar frá þess-
um árum, og þessi eina setning,
svo bamaleg sem hún er, gefur
fullvel til kynna hugblæ þessara
ára í endurminningu hins full-
tíða höfundar. Annars er ekki
allténd gott að greina hve há-
tíðlega Jón Óskar tekur þessar
minn:ngar sínar úr æskunni. Á
sumu tekur hann með léttu og
dálítiö undirfurðulegu spaugi,
og þar með sínum eigin skáld-
skaparæfingum og andlegu iðk-
unum á þessum árum. Frásögn
hans af tilraunum sínum til að
‘koma árfrhtnfídrl, sögu eftir sig
við ritstjóra Samtíðarnnar,
Sigurð Skúlason magister, er: t.
a. m. fjarska spaugileg. Önnur
efni er þesslegt að hann líti al-
varlegri augum enn í dag, það er
t.a.m. engu líkara að hann hafi
enn ekki fyrirgefið sumum kenn.
urum sínum meinlega framkomu
fyrir fullum þrjátíu árum. Og
fullvíst er að hátíölega tekur
hann minn:ngarnar um sín
fyrstu kynni af skáldskap og
rithöfundum sem raunar eru að-
alefni þessarar bókar.
Jón Óskar dregur enga dul á
það að hann sé kominn úr
nánast bóklausu umhverfi.
Skáldskap kynnist hann fyrst í
skóla, þjóðskáldunum frá alda-
mótunum og öldinnj sem leið
fyrst, eins og lög gera ráð fyrir,
þá samtíðarskáldum. Og fer jafn
harðan að yrkja sjálfur. í sama
mund kynnist hann öðrum bók-
hneigðum og skáldhne:gðum
ungum mönnum á sínu reki eða
litlu eldri, mönnum sem þá voru
að feta fyrstu sporin á rithöf-
undarbraut, þó hinir elztu þeirra
hefðu þegar komið út fyrstu
bókum sínum, Ólafi Jóh. Sig-
urðssyni, Jóni úr Vör, Jóni Dan,
Hannesi Sigfússyni, og fleirum.
Þetta var hin „nýja kynslóð“
stríðsáranna, höfundarnir sem
tóku við arfi kynslóðarinnar frá
1918, hinna raunverulegu braut-
ryðjenda nútímans í íslenzkum
bókmenntum. í þessum hóp voru
atómskáldin sem síðar hlutu það
nafn. Og afdrifaríkasta spor
þessarar höfundakynslóðar í
bókmenntasögunni er vafalaust
sván*efnd formbylting skáld-
skaparins sem hún hratt fram f
kjölfar Steins Steinars. Sjálf-
sagt er það rétt hjá Jóni Óskari
að hans kynslóð skálda hafi ekki
orðið fyrir verulegum beinum
áhrifum af ljóöum Steins: Steinn
Steinarr hefur einfaldlega verið
of sérstakt og persónulegt skáld
til aö áhrif hans á hina yngri
menn yrðu nema ófrjó. Um slík
áhrif eða tillíkingu við Stein
vitna raunar sum elztu kvæði
Jóns Óskars og fleiri höfunda
sem ungir voru í þá daga. En
ef Steinn Steinarr var ekki læri
faðir atómskálda - hver var
það þá? Jón Óskar rifjar hér í
bókinni upp fyrstu kynni sín af
skáldskap samtíðarinnar. þá
dýrðardaga þegar heimurinn var
að opnast honum í ritum Þór-
bergs, Kiljans, Gunnars Gunn-
arssonar, ljóðum Tómasar,
Steins og Jóhannesar úr Kötl-
um. Af frásögn hans er þaö að
ráða að í þessum hópi hafi það
verið Jóhannes sem gagngerast
tók hug hans fang:nn. Og frá
sjónarmiði nútíðarlesenda er
kyndugt að þaö er sá skáldskap-
ur Jóhannesar er nú mun þykja
fyrndur og úreltur orðinn, hin
innblásnu og eldmóðugu bylt-
ingarljóð hans frá fjórða áratugi
aldarinnar, sem mest áhrif hefur
á þeinnan skáldsinnaða lesanda
á stríðsárunum.
Á nokkrum stöðum í bókinni
víkur Jón Óskar að því að
hinu og þessu muni hann gera
nánari skil „sfðar“, i annarri eða
næstu bók. Það má sem sé
vænta framhalds af frásögnun-
um í Fundnum snillingum enda
er skáldatími Jóns rétt að hefj-
ast þegar þessari bók sleppir,
og langur tími óliðinn þar til
fyrstu bækur hans komast út.
Leiðin til skáldskapar hefur
orðið honum lengri og torsóttari
en hann hefur ætlað í skáldlegri
vímu unglingsáranna. Vafalaust
gerir Jón Óskar sér fyllilega
grejn fyrir sögulegu gildj og
hlutverki sinnar kynslóðar f
bókmenntunum, og má þvi
vænta í framhaldi þessarar bók-
ar fyllri greinargerðar fyrir þeim
bókmenntalegu nýjungum, ný-
stefnu í skáldskap sem átti eftir
að taka hug hinna ungu skáld-
efna. En sem bókmenntasöguleg
heimild kann þessi bók að vera
fróðlegust fyrir þaö sem hún
lætur ósagt. Hinir ungu menn
sem frá er greint í Fundnum
snillingum frábitnir skólanámi,
drabbandi I skáldskap, sjá eftir
á að hyggja fjarska skammt frá
sér i bókmenntalegum efnum.
Þeir eru heillaðir af skáldskap
sinnar nánustu samtíðar en
ekki verður séð að þeim hafi
auðnazt að læra neitt af sér-
stæðustu og snjöllustu höfund-
unum úr kynslóðinni á undan,
Halldóri Laxness og Steini
Steinarr. Frekar er að formfeg-
urö Tómasar, eldmóður Jóhann-
esar hafi haft gildi fyrir þá. Og
ekkert bendir til að þeir hafi
neitt leitt hugann að því sem
annarstaöar gerðist I skáldskap
á þessum og næstu árum á und-
an eða erlendum bókmenntum
yfirleitt. Það er kyndugt því að
einmitt atómskáldin máttu sfð-
ar meir þola mjög hörð orð fyrir
erlenda eftiröpun og óþjóðlegt
yrkingarlag.
* að hyggja kann líka að
mega merkja sérstæðan og
persónulegan stíltón Jóns Ósk-
ars í hans fyrstu verkum, sögum
og kvæðum sem frásagnir þessar
rifja upp. Eitthvaö nýtt og 6-
kunnuglegt hefur t.a.m. verið í
söguþáttum eins Maður, hestur,
vagn eða Maður á kvisti, kona á
miðhæö, sem Jón Óskar var að
reyna að koma á framfæri á
þessum árum, og segir frá því
hér í bókinni. En þetta hafa að
visu verið fjarskalega óráðin,
leitandi verk og verður mönnum
varla álasað löngu síðar fyrir
að vera ekki ginnkeyptir fyrir
þeim í upphafi. Eins og að sínu
leyti frásagnirnar 1 Fundnum
snillingum eru þau til marks um
hve takmörkuð og einhæf hafa
verið efni þessarar skáldakyn-
slóðar í upphafi hennan þeirrar
kynslóðar manna sem e.t.v.
mætti nefna kreppukynslóð bók-
menntanna, en þeir eru fæddir
um og eftir 1920 og þvi um
tvítugt á tíma þessara frásagna.
Önnur saga er svo það hvemig
kynslóð þessari ávaxtaðist sitt
pund.
En þótt söguefni séu ekki öll
markverð og heimildargildi frá-
sagnanna í bókinni varla stór-
vægilegt, er Fundnir snillingar
vissulega vinaleg og viðfeldin
bók. Og það stafar fyrst og
fremst af frásagnarþokka Jóns
Óskars, ofureinföldum en laun
klmnum og dálítið undirfurðuleg
um rithætti hans, sem mætavel
hæfir hinum einföldu frásagnar-
efnum. Hinn persónulegi tónn
sem ef til vill mátti merkja í
fyrstu söguþáttum og smáljóð-
um hans er löngu orðin að al-
veg persónulegum rithætti, frá
sagnarstíl sem Jón Óskar
virðist ná á æ meira valdi
í sínum síðustu bókum. Hans
vegna er gaman að rifja upp
með honum þennan skálda-
tíma, þó óbjörgulegur hafi hann
verið í upphafi sínu. Og vissur
lega verður áhugavert að fá
meira að heyra um seinni tíma
— þegar styrr tekur að standa
um hina nýju kynslóð og verk
hennar að tala slnu máli.
Nýjar bækur
• Flotið á fleyjum tólf
tófl sögur frá sjómannsárum eft.
ir Pál Hallbjörnsson. Þær segja
frá lífi og störfum sjómanna i
byrjun tuttugustu aldar um borð
I ýmsum tegundum skipa. Útgef
andi Ægisútgáfan. Prentun Ás-
rún. 231 bls. Verð 494.50.
hvernig atvinnuleysingjamir
börðust, hvernig þeir höfðu í
sig og á og það sem gerðist við
komu innrásarhersins 1940 og
næstu ár. Útgefandi er Ægis-
útgáfan.'Prentun, Ásrún. Ragn-
ar Lár sá um káputeikningu. —
Bókln er 183 bls. Verð í verzl
unum 387.
Og maður skapast >> Mennirnir í brúnni
heitir skáldsaga eftir nýjan höf-
und, Martein frá Vogatungu. —
Þetta er þjóðlifssaga um stríð-
andi fólk kreppuáranna, um það
Þættir af starfandi skipstjór
um. I bókinni eru viðtöl við sjö
aflaskipstjóra, þá Ásgeir Guð-
bjartsson, Eggert Gíslason,
Markús Guðmundsson. Hilmar
Rósmundsson, Harald Ágústsson
Hans Sigurjónsson Þórarin Ól-
afsson. — Viðtölin eru skrifuð
af Árna Johnsen, Ásgeiri Jak-
obssynj og Guðmundi Jakobs-
syni. Margar myndir prýða bók
ina. Útgefandi er Ægisútgáfan.
Prentun Ásrún. — Bókin er 166
b!s. Verð 1 verzlunum 591.
Fyrsta bók Jónasar Ámasonar
kemur hér endurprentuð, en hún
kom fyrst út fyrir 15 árum. —
Þetta eru svipmyndir úr llfi höf
undarins. Bókin skiptist I tvo
kafla: „Börn“ og „Annað fólk“
Útge'andi er Ægisútgáfan. —
Prentun Ásrún, 173 bls. Verð I
verzlunum 387.