Vísir - 08.12.1970, Blaðsíða 7

I
VISTR . Þrröjudagiir 8* desember 1970»
A vegum andans
Ötafer Jénsson
Þráinn Bertelsson skrifar um kvikmyndin
Indælt stríð
★★★★
Ó, þetta er indælt strið
(Oh, What a Lovely War)
Stjórnandi: Richard
Attenborough
, Aðalleikendur: Laurence
Olivier, Raiph Richard-
son, John Gielgud, Kenn
eth More, John Mills,
Paul Daneman, Ian
Holm o, fl.
Ensk-amerisk, ísienzkur
texti, Háskólabió
þetta er indælt strið“
ber aif fllestum söngleikj-
um, sem gerðir hafa veriö á
siðari tímum. Það er bannski
ekbi mikiö hrós, því að ýmsir
söngleikir hafa verið skemmtun
af alómerkilegasta tagi (Sbr. auð
vitað „Sound of Music“)
„Ó, þetta er indælt stríö“
fjallar um hin hroðalegu ár 1914
—18, þegar blómi evrópskrar
æsku iá í skotgrötfum víðs veg
ar um Evrópu samibvæmt fyrir
mælum aidraðra og úrkynjaðra
þjóðarleiðtoéa. Þetta er vissu-
Iega einkennilegur efniviöur i
gamansaman söngleiik, enda
fýlgir gamninu djúp alvara.
Það er Richard Attenborough
sem stjómar þessari mynd, og
þetta er um leið fmmraun hans
á þvi sviöi. Honum tekst frábær
lega upp. Á einfaldan og stíl-
hreinan hátt tekst honum að
segja mikla og flókna sögu.
Sumir vilja halda þvf fram,
að myndin „Ó, þetta er indælt
strið“ sé eins og kvikmyndað
Ieitohús, en því fer fjarri. Það
eru lögmá'l kvikmyndaiistarinn-
ar, sem ráða. Ef nota á fín orð
til útstoýringar, mætti kannstoi
sletta orðinu „expressionismi".
í myndinm' koma fram flestir
beztu leikarar Breta, og á Bret-
landi eru margir góðir leitoarar.
AMt hjáipast að tiJ að gera þessa
mynd ógleymanlega: Frábær leik
ur, frátoær leitostjórn, frábær
kvikmyndatatoa, frátoær tóniist
o.s.frv. o.s.frv. Og þess vegna
skyldi enginn rnaður sleppa
þessu tækifæri til aö sjá afburða
kvikmynd í Háskólabiói.
Bragðarefirnir
★★
(The Jokers)
Stjómandi: Michael Winn-
er
Aöalhlutverk: Oliver Reed,
Michael Crawford. Harry
Andrews, James Donald,
Daniel Massey, Michael
Hordem, o.fl.
Ensk-amerisk, íslenzkur
texti, Laugarásbíó.
grezkar gamanmyndir eru
heldur að rétta úr kútnum
þótt þær eigi enntoá iangt í land
til að ná' fomri frægð Mvndin
um bragðarefina er ailskemmti-
leg með köflum. en samt engan
vecinn neitt sérstök.
Þar segir frá tveimur bræðr
um, sem gera sér það til dund
urs lað stela gimsteinum brezku
krúnunnar úr Lundúnaturni. —
Það tiltæki heppnast, en engu
að síður þróast máiin á ðværrt-
an háttt, og það væri ekki sann
gjarnt að skýra frá því hver
endirinn er.
Aðaihiutverkin eru léikin af
Oliver Reed og Michae! Craw-
ford, sem eru meöal hinna beztu
(eða að minnsta kosti vinsæi-
ustu) yngri ieikara í Engiandi
nú. Þeir skila hlutverkum sin
um af mikiMi prýði sem og aðr-
ir er við sögu koma.
Stjómandi myndarinnar er
Michaei Winner, Hann er 34 ára
gamali Lundúnabúi með liásköla
próf frá Cambridge í lögum og
hagfræði. Ein vinsælasta mynd
hans er senniiega „Hannibal
Brooks“, þar sem segir frá stríðs
fanga, sem revnir að fioia vf'r
Alpana með fíl tii þess aö korn
ast til Sviss. Nýjasta mynd hans
er „The Games“ sem fjailar um
keppni í ' maraþonbiaupi á
ólympiuieitounum.
c^Píenningarmál
fjarska daufiegar lýsingar sem
koma framvindu efnisins lítt eða
ekki við, og ennþá langdregn
ari, yfír sig hátiðlegar samræð
ur uni hin andlegu efni sögunn-
ar. Sá þrostoi, reynsia sem Þór-
ir á að taka út í B ..., niður-
staða hans að bókarlokum staf
ar í rauninni ekki af neinu því
sem fyrir hann kemur, atburð-
um né mannlýsingum sögunnar,
heldur fyrst og fremst af fyrrr
mynd og fbrtöium Samúels,
þeim gyðingiega kristindómi er
hann lýsir í löngum orðraeðum
þeirra Þóris.
A/egna þess hve langdregin og
daufileg aflestrar sagan er,
efni hennar ósamloða en út'legg
ing þess fjarstoa hátíðleg, kann
að þykja Iétt um vik að ve-
fengja og vísa á bug, draga
beiniínis dár að „heimspeki“
hennar. Það væri þó ómakiegt.
og ósanngjarnt þvi að Eftirleit
er á ýmsan hátt á'hugavert verk
—- vegna þess sem sagan reynir
til en mistekst frekar en neins
þess sem hún raunveruiega leiði
í ljós. Ástæðulaust er að draga
í efa að trúarleg revnsla af þvi
tagi sem sagan virðist vilja láta
uppi sé eða geti verið sönn og
einiæg. Hér brestur hana ein-
faldlega forsendur í atburðarás
og mannlýsingum sögunnar,
sjálfslýsing og reynsiu Þóris
sem einn er í þungamiðju frá-
sögunnar. Þórir er fjarska ó-
skýrð persóna í sögunni, kemur
fram úr myrkri og hverfur í
myrkur þótt hann þykist sjálf
ur eygja veg framundan og viða
útsýn. Vegna þess hve hann er
sjáifur óskýr, tómhyggja og ein
manaieiki hans látin östoýrð aí
samhengi fólks og atvika, verð
ur þaó Mka óskýrt eftir hverju
hann keppir og hvað toann
hreppir. Á. það má iítoa benda að
trúarleg dulhyggja af því tagi
sem bókin lætur uppi getur falið
í sér afneitun mannlegra og fé-
lagslegra vandamála sem mik'lu
skipta: viöhorf við því efni 'iætur
sagan ektoi í liós. Þórir sögu-
maður stefnir íifi sínu á æðra
stig andiegrar hreinsunar,
reynslu sem á eftir að mðta líf
hans meðal annarra manna. Þrá
faidlega er í sögunni vikið að
ógeði hans á ýmsum Ifkamleg-
um þörfum og störfum manniegs
líkama, hvort heklur er í rekkju
eða að snæðingi. En jafnframt
lýsir sagan æðimiklum áhuga á
hinum Htoamiegu þörfum og
störfum sem koma atls ekki sið
ur fram í svifaseinum lýsingum
hversdagslegra og smávægiiegra
efna en hinum fburðarmeiri mat
ar- og kynsvailsiýsingum sögunn
ar. Kannski felast hér í frumefn
um frásagnarinnar drög að ein
hvers konar átökum „efnis“ og
,,anda“ sem reynzt gætu sögu-
efni. Þá sögu hefur Þorvarði
Helgasyni gð vísu ekki lánazt að
skrifa með Eftirleit. Sem tilraun
er saga hans engu að síður eftir
tektarverð — tilraun til að lýsa
í sáifræðilegu og samtímalegu
skáldsöguformi veruiegri and-
lægri reynsiu. Alténd er að sög-
unni tiibrevtni frá bókmennta-
tízku líðandi stundar með ábuga
sínum á staðrevndum. nýjungum
í formi, beinu viSifangi bók-
mennta við samfélag og samtíð
sína.
á,miíto' þess sem 'lotoiið er og tokts
sem nú tekur viS“. stoifjast við
foitiíS sina og bóa sig undrr
fcamtSðina heima, Þeirra erinda
fer hann iM B.gamaifrægs
öaðstaöar sem rrú er faMinn í
gieymstom með rtýjum vaiMtoöf-
um í ianidi. En þangað fóru
stoáídm á samrrn, hér áöur, ef
þau áttu peniMga. Ti4 tovers er
hann þar? „Til að vera einn.
Vera ég sjáífer, reyna að vera
ég sjSlfoc, vena í hhttiausu um-
hvenfi og s|á hvemig mér yrði
við“, svarar hann þessari spurn
ingu, kurmíngja sínum, Samúel,
væntaralegum lærimeistara á veg
um tcúar og dyggðar, f fyrsta
samtaM þeirra. Því að doktor-
inn uirgi toefur erindi sem erfíði
í orlofsdvöl strmi. Að söguiok-
um, mörgum Maðsiðum siíðar,
hefer hann fendið sér stað tii
að stanóa á, leið að halda tii
móits við heiminn sem hann
þytoist nú vera farinn að skilja
að erntoverju teybi:
„Ég hef fetað mjótt stig lengi,
tengi, og aðeins séð það sem ég
hef viijaö sjá. Naúna er stígnrinn
(MlSmn að bersvæði þaðan sem
sér lan@t og vibt á atlar hendur
— og ég er að fara heim með
þetta ailitt með mér.“
TJ’toki er greint frá því hvaða
fræði Þórir Þorsteinsson
stundaöi í háskóia né tovar hann
stundaði nám sitt. Landfræóiieg
ar staðreyndir eru ekki í sög-
unni nema fcveir bókstafir í
staöaheita stað, B ... og S ...
En ætla má af sögunni að hún
hef'jist f mikilsháttar stórborg
í Mið-'Evrópu, stoammt vestan
jámtjaldsms, gæti verið Vin, en
baðstaöurinn B ... sé Baikan-
megin Adriahafsins, og lýkur þá
sögunni á ítah'u, einnig á ónefnd
um baðstað. Etoki svo að skilja
að neitt af þesssu skipti máii.
Ytra sögusvið skiptir minnstu
á við hið innra, evrópskt lands-
lag, þó því sé glöggiega lýst með
köfJum, sögufólk og atvik sög
innar eru ekki nema umgerð, til
jþykja kann ósanngjarnt að
nefna í sömu andránni verk
reyndra og mikiisháttar skáld-
sagnahöfunda og ófullburða
frumsmíð. En það má minna á
höfunda eins og Graham Greene
og Iris Murdoch, svo ólík dæmi
séu nefnd, meðai annars af þvf
að þau starfa oft og einatt að
sambæriiegum efnivið og Þor-
varður Helgáson og skrifa sögur
er einafct gerast í bliðstæðu um-
hverfi auðugrar yfirstéttar sem
ekfei þarf að gera sér áhyggjur
út af daglegu lífi en getur gefið
sig óskipta að andiegum vel-
ferðarmáiúm sinum. Hið and-
læga og heimspekilega inntak,
umræða, boðskapur slíkra og
; Porvntúur íMmsmt

Eítirltít
þvMíkra stoáldsagna er jafnan
grundvatlað f veisagðri sögu, ein
att spennandi, gjarnan ólfkinda
og ævintýralegri, þiggur lífs-
gildi sitt, slíkt setn það er, af
frásögn fóltos og atburða, þeim
heiia heimi sem þær draga upp.
Þorvarður Helgas. fer vissuiega
meö efni einkennilegrar og eftir
tektarverðrar skáildsögu f Bftir-
ieit. Það sem kemur fyrir Þóri
i B ...: kynni hans af íslenzkri
heimskonu, Ernu með lifrarsjúk
um, daúðvona eiginmanni sínum,
þeim félögum, skáldinu Enok og
gyðingnum Samúel, lífsspeking
og fyrrum stóreignamanni, ævin
týr þeirra þriggja á snekkju Sid
is öll'ukóngs, allt gæti þetta
reynzt frumefni spennandi frá
sögu uppistaða líflegs og læsi-
legs texta hvað svo sem öðrum
verðleikum hans liði. En 'sé þaö
á valdi höfundar að segja slrka
sögu, sem draga má i efa, hirð
ir hann ekki um það: þess í stað
staðnæmist frásögnin við lang-
dregnar, smámunasamar og
Þonvarður Heígason:
EFtirleit
íteaitsmiðja Jóns Helgason
ar, Reykjawik 1970
282 bls.
Caga Þonwarðar Helgasonar herm
ir frá ttngum ísienzkum
manni sem er að ljúika háskóla-
próifi, iöngu og ströngu námi í
eriendri stóaiborg. Fyrir heimferð
sírra þarf haon að „gera skil
efni heimspekilegrar umræðu
hennar, tilfinningalýsingar sögu
hetjunnar á leið hans tii áfanga
sögiriökanna. Engu að siður er
hér óvart komið að aivarlegasta
veitoleik Eftirleitar. Þorvarður
Helgason virðist ekki hafa á-
huga á að segja sögu, sögunn
ar sjáifrar vegna, þaðan af síð
ur á málinu sem hann yrkir í
hug og tiifinningar sögumanns
sins. Fyrir honum virðist skáJd
sagan fyrst og fremst vera tæki
tii að fleyta frant heimspeki-
legri umræðu, ^inræðu fremur
en eiginiegri samræöu, og þar
með aö bera boðskap. Og þetta
er að því skapi eftirtakaniegra í
sögunni að nákvæmlega sami
annmarki var á útvarpsieikjum
hans sem fluttir voru í fyrra-
vetur, Afmæiisdegi og Sigri.