Vísir - 21.03.1972, Qupperneq 6

6
Vísir. Þriðjudagur 21. marz 1972.
vísm
Útgefandi: Heykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Hitstjóri: Jónas Kristjáasson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Eitstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Simar 15610 11660
Afgreiðsla: Hverfisgötu 32. Simi 11660
Ritstjórn: Siðumúla 14. Simi 11660 < 5 linuri
Askriftargjald kr. 225 á mánuði inranlands
i lausasölu kr. 15.00 eintakið.
Blaðaprent hf.
mmmmmmmmmmmmmmmmmm^mmmmmmmmmmmmmmmi
Nefndin samvizkusamo
Úthlutunarnefna listamannalauna tekur hlutverk
sittán efa alvarlega og reynir að skipta sem réttlát-
ast fé þvi, sem hún hefur til úthlutunar. Innan
hennar er ekki um að ræða neinn pólitiskan, né ann-
an fastmótaðan meirihluta. Hins vegar eru nefnd-
armenn flestir ihaldssamir i menningarmálum og
hafa sumir litla trú á ungum listamönnum. Þessi
andi endurspeglast i skránni yfir styrkþegana.
Listamenn gagnrýna nefndina ákaft i hvert sinn, y
sem ný úthlutun hefur farið fram. Sumt af þeirri 11
gagnrýni skýtur svo hátt yfir markið, að menn l
freistast til að taka undir hugmyndina um að flytja
úthlutunarbölið yfir á herðar listamannanna
sjálfra. Alþingi og stjórnmálaflokkarnir gætu þá
skotið sér undan gagnrýni fyrir persónupólitik i út-
hlutun.
Ekki í fótspor Egils
Úthlutunin færi þá fram á þann hátt, að alþingi
deildi úthlutunarfénu niður á listamannafélögin i
landinu. Hvert félag fyrir sig skipti svo sinni sneið
niður milli félagsmanna. Þjóðin gæti svo sett sig i
spor Egils Skallagrimssonar, sem hugðist horfa á
þingheim berjast um gullið. Þessi aðferð mundi
beina vigamóði listamanna inn á við og spara öðr-
um skitkast frá þeim.
Þetta var reynt einu sinni og gafst illa. Og lista-
mann munu sammála öðrum um, að þetta sé ekki
rétta umbótaleiðin. Hún myndi ekki efla listir i
landinu frekar en núverandi kerfi, nema þá að
bræðravig listamanna yrðu einhverjum þeirra að
yrkisefni.
Veigamest er starfsaðstaðan
í stað þessa þarf að bæta starfsaðstöðu lista- f(
manna með starfsstyrkjum og starfsaðstoð. Þegar )
var farið inn á þessa braut fyrir nokkrum árum,
þegar alþingi fór að úthluta starfsstyrkjum. Um þá
úthlutun hefur verið tiltölulega góður friður.
Starfsaðstoðin er þó ekki siður mikilvæg. Rithöf- (
undum má gefa kost á ferðalögum um landið til að I
lesa úr verkum sinum og kynna þau fyrir almenn- y
ingi. Greiða má kostnað við uppsetningu málverka-
sýninga og sýninga á verkum arkitekta. Leikurum,
dönsurum og söngvurum má gefa kost á að sýna
list sina viðs vegar um landið. Stuðla má að bókaút-
gáfu með þvi að fella niður söluskatt af bókum eða
nýta það fé til aukningar á höfundalaunum.
Þetta er bein aðstoð við þá listamenn, sem oft eru (
kallaðir túlkandi, svo sem leikara, dansara og
söngvara. Skipulagning listaferða um landið mundi
veita þeim vinnu við starfsgrein sina, en á þvi er
mikill misbrestur núna, einkum að þvi er varðar
dansara og söngvara.
Aðstoðin er frekar óbein við þá listamenn, sem
kallaðir eru skapandi, rithöfunda, málara, tónsmiði
og aðra slika. Ef til vill henta starfsstyrkirnir þeim
bezt. En ekki verður annað séð en að skipuleg
kynning á verkum þeirra og aukin höfundalaun
gætu bætt hag þeirra. Kynningin ætti vitanlega að
leiða til aukinnar sölu á verkum þeirra.
Útbreiðslustarf á sviði islenzkrar nútimamenn-
ingar og starfsstyrkir til listamanna eiga að koma i),
stað ölmusu þeirrar, sem nú er samvizkusamlega 1
veitt á vegum alþingis. V
Bensínvélin ákœrð
Bandaríkin og Evrópuríki gera ráðstafanir til að takmarka mengun af
bifreiðum- — margs konar heilsutjón af bílamenguninni
Bifreiöum heldur áfram aö
fjölga, og afgasið úr þeim veldur
æ stærri hluta þeirra tugþúsunda
lesta af úrgangi, sem daglega er
sleppt út i andrúmsloftiö. t
Kandarikjunum var hlutur
farartækja meö bensinvélum 45%
af þunga þessa úrgangsgass áriö
1970, og i Evrópu var hlutfaiistal-
an 20-30 af hundraði. Bifreiða-
fjöidinn vex ört. Árið 1960 voru 60
milljön farartæki i Bandarfkjun-
um, en 1970 voru þau oröin 90
milljónir. Fjölgunin i Evröpu er
örari. í Frakklandi var 5 1/2
milljón bifreiöa áriö 1960, en 12
1/2 milljón áratug siðar, og
áætlað er að þær verði 24 1/2
milljón áriö 1985.
Strangar reglur
i Bandarikjunum.
Kaliforniuriki varð fyrst til
þess árið 1961 að lögfesta staöla
varðandi útblástursgas bifreiða.
Aratug siðar setti EPA-stofnunin,
sem fæst við mengun umhverfis
ins, mjög strangar reglur, sem
ganga eiga i gildi árið 1975 og ná
eiga til Bandarikjanna allra.
Ættu þessar ráðstafanir að leiða
til þess, að dregið yrði úr út-
blæstri kolvetnis, kolsýrlings og
köfnunarefnisildis um 90% að
meðaltali samanborið við árið
1960. Fyrir sitt leyti hefur
Evrópuráðið boðir þingfulltrúum
hinna 17 aðildarrfkja að leggja
fram drög að þingsályktunartil-
lögum um takmörkun útblásturs-
gass vélknúinna farartækja. Til
leiðbeiningar yrðu notaðir staðlar
og lagaákvæði i Bandarikjunum,
sem sett hafa verið vegna ár-
geröa 1973/74. Sum Evrópulönd
hafa þegar sett reglugerðir, er
gilda fyrir yfirstandandi ár. Ættu
slik lagaákvæði að draga úr út-
blæstri kolvetnis og köfnunar-
efnisildis um 50% að meöaltali.
Athugun, sem Renault fyrirtæk-
ið gerði I Frakklandi, sýnir, að
þrátt fyrir þessar takmarkanir
mun ekki draga úr árlegu magni
mengunarefna. Hins vegar verð-
ur aukningin einfaldlega minni en
hún hafi veriö án hinnar nýju lög
gjafar. Sé tekið tillit til þess,
hve hæg endurnýjun bifreiða er á
vegunum, veröur að gera ráð
fyrir þvi, að árið 1976 verði ák-
•væðin, sem gilda eiga i Frakk-
landi, að vera tvisvar sinnum
strangari en þau eru i ár, ef
mengunin 1985 á að komast ofan i
það, sem hún var árið 1968.
Fjögur helztu
mengunarefnin.
Úr bensínknúnum farartækjum
koma fjórar tegundir efna, sem
helzt orsaka mengun. Er þar um
að ræða kolvetni (óbrunnið
bensin), kolsýrling, köfnunar-
efnisildi og fastar agnir eins og
blý.sem bætt er i bensinið, meö
þvi það hefur þá eiginleika að
vinna gegn banki.
Við hljótum að viöurkenna, að
enn sem komið er vitum við mjög
litið um varanleg áhrif hinna
ýmsu mengunarefna á mann-
skepnuna og jafnvel enn minna
um sameiginleg áhrif þeirra. Blý-
innihald andrúmsloftsins i banda-
riskum borgum er 3.5 mikró-
grömm i rúmmetra og þannig
innan þeirra marka, sem sett eru
fyrir starfsmenn i blýiðnaði, en
þó nægir það til þess, að vart
verður við blý i þvagi. Þegar kol-
vetni og köfnunarefnisildi
blandast sýrii loftinu, myndast
reykský, sem er mjög algengt i
sumum borgum Bandarikjanna
og fer mjög illameð augu, húð og
öndunarfæri.
1 Evrópu er nú sérstök aðgæzla
á kolsýrling með þvi vitað er, að
hann sækir i blóðrauða. Sú tegund
blóðeitrunar orsakar truflun á
skynjunarfærum og ósjálfráðum
hreyfingum auk breytinga á
hjarta- og æðakerfi.
Leiðir til að hafa
hemil á mengun.
Þessar byrjunarathuganir
nægja til að sýna fram á, að bráð-
nauðsyniegt er að koma i veg
fyrir hvers kyns aukningu
mengunar. En hvernig á að gera
það og hve miklu þarf að verja til
þess?
Illlllllllll
Umsjón:
Haukur Helgason
Kolsýrlingur og köfnunarefnis-
ildi koma eingöngu úr útblásturs-
rörinu, en öðru máli gegnir um
kolvetni (60% þeirra koma úr út-
blástursrörinu, 20% sleppa út um
sveifarhúsið og 20% stafa af upp-
gufun).
Það eina, sem hægt er að gera,
er að fást við vandamálin hvert af
öðru. Gasinu, sem sleppur úr
sveifarhúsinu, veröur að ná i rör
ofan á vélinni og koma þvi aftur I
blöndunginn, þannig að það
brenni i vélinni. Flestar banda-
riskar bifreiðar eru búnar tækj-
um til að skila sveifarhússgasi
aftur i kerfið, og sama vr að segja
um franskar bifreiðar siðan árið
1968. Ef vélin er gasþétt, kemur
kerfið nær alveg i veg fyrir slikan
leka og kostar'það ékki nema um
300 kr. á bil.
Einfalt sigtikerfi kemur i veg
fyrir uppgufun, þannig að gufurn-
ar, sem myndast.i bensingeymin-
um, þegar hann hristist eða þegar
heitt er i veðri, fara i viðarkola-
sigti og haldast þar.
Siðan fer loftstraumur gegnum
sigtið og allt siðan aftur i blönd-
unginn. Tækið kostar um 1500
krónur.
Ekki þarf nema mjög einfaldar
aðgerðir til að draga úr útblæstri
kolvetnis og kolsýrlings úr út-
blástursröri, en hans verður aðal-
lega vart, þegar vélin er köld og I
lausagangi. Þarf að stilla hraða
vélarinnar og lagfæra blöndung-
inn til að tryggja, að blandan sé
ekki of sterk, og siðan þarf að
>æta úr um timastillinguna. Á
þennan hátt er hægt að minnka
kolvetnisútblástur um 30% og
kolsýrlingsútblástur um allt að 40
eða 50%. Þetta eru helztu aðferö-
irnar, sem beitt er frá og með
1972, en Evrópuráðið telur þetta
ónógar ráðstafanir, þegar fram
liða stundir.
Sjá má, að ekki er mjög kostn
aðarsamt að draga úr kolvetnis
útblæstri bila um 60% eða þar um
bil og kolsýrlingnum að hálfu, en
það kostar um 4000 krónur. Aðrar
smávægilegar aðgerðir geta bætt
úr, t.d. að hita loftið á leiðinni i
blöndunginn, draga úr styrkleika
blöndunnar, nota dælu til að koma
lofti i útblástursgasið, svo að það
haldi áfram að brenna, þegar það
fer úr vélinni og, öllu öðru frem-
ur, að veita útblástursgasi til
baka til þess að draga úr köfn
unarefnisildi.
Með þvi hvatatæki eru dýr, en
þau kosta um 5000 kr á bil, er
stefnt að þvi að láta þau endast
um 80.000 km. Þessir hvatar eru
úr dýrum málmum eins og plat
inu, sem blý sækir fljótt á, og
verður þvi að útrýma blýinnihaldi
bensins. Til að koma i veg fyrir
bankið, sem af þvi leiðir, verður
nauðsynlegt að draga úr þrýstingi
i vélinni, en af þvi leiðir að aflið
minnkar um fáeina hundraðs-
hluta og bensinnotkun eykst um
5%. Blýlaust bensin mun væntan-
lega kosta örlitið meira og byggja
verður nýjar hreinsunarstöðvar.
Ef ætlunin er hins vegar að við-
halda bensingæðunum, er nauð-
synlegt að nota kolvetni i staðinn
fyrir blý með þvi að bæta vissum
hreinsunarstigum við.
1 Bandarikjunum er verið að
athuga eina bensintegund, sem
ekki inniheldur blý. Evrópuráðið
hefur eytt miklum tima I athugun
á þessu vandamáli, þótt enn hafi
ekki verið settir staðlar um notk
un hvata, nema i Þýzkalandi og
Sviþjóð, þar sem ákveðið hefur
verið af heilbrigðisástæðum að
takmarka blýinnihald i bensini.
(eftir Dominique VERGUESE,
visindaritstjóra franska blaðsins
Le Monde, litið breytt).
Skýringarmynd:
Á myndinni sjást þær breyt-
ingar, sem nauðsynlegt er að
gera á bandariskum bifreiðum
til að þær verði I samræmi viö
útblástursstaöla árið 1975.
Einnig sjást tæki þau, sem
nauðsynleg eru í þessu sam-
bandi. Þá má sjá, hvenær vænt-
anlegt er að gerðar verði ámóta
ráðstafanir I vissum aðildar-
rikjum Evrópuráðsins. Auk
þeirra takmarkana, sem ganga
i gildi I Evrópu á þessu ári, er
gert ráð fyrir frekari aðgerðum
árið 1976 til að draga úr út-
biæstri, en þær eru sem hér seg-
ir:
1) Breyting afgass úr sveifar-
húsi (kolvetni).
2) Umbætur á blöndungi og bætt
stilling blöndunnar (kolvetni og
kolsýrlingur).
3) Lagfærð grein (kolvetni og
kolsýrlingur).
4) Komið I veg fyrir uppgufun úr
bensingeymi.
5) Hitun iofts á ieið i blöndung
(kolvetni og kolsýrlingur).
6) Breyting útblástursgass (kol-
vetni, kolsýrlingur og köfnunar-
efnisildi).
7) Dæla til að koma lofti i út-
blástursgas um leið og þar fer
úr vélinni (kolvetni, kolsýrling-
ur og köfnunarefnisildi).
8) Hvatabreytir fyrir útblást-
ursgas (kolvetni, kolsýrlingur
og köfnunarefnisildi).