Vísir - 28.06.1972, Blaðsíða 7

Vísir - 28.06.1972, Blaðsíða 7
VtSIR Miftvikudagur 28. júni 1972 cTVIenningarmál V I S N U N Rikisútvarpið heldur sem kunnugt er úti fræðsluþætti um daglegt mál. Hann er gamall i dagskránni. Við kreppuárabörn munum hálfvaxin eftir Birni Sig- fússyni og Bjarna Vilhjálmssyni, er þeir kenndu i útvarpi muninn á réttu máli og röngu. Siðan þá hafa margir magisterar og kandidatar i islenzkum fræðum stigið i kenn- arastól útvarpsins og reynt að laga daglegt mál manna, ýmist málfræðilegar skekkjur, ambögulegt setningalag eða leiðigjarna ofnotkun tiltekinna orða. Þjóðfræg er viðureignin við staðsetningarnar. Á timabili mátti enginn hlutur vera neins staðar, heldur varð að staðsetja hann. Talið er að barsmiðin á þessu orðafari hafi borið nokkurn árangur. En þrátt fyrir einn og einn Pyrrhosar-sigur verður að segjast, að útvarpsþættirnir um daglegt mál hafa ekki reynzt nógu góð arfaklóra; þvi æ ofan i æ sprettur upp sama málfarslega illgresið og kennararnir i útvarp- inu höfðusnúiztgegn. Þægilegt var að fylgjast með þessu vikurnar sem Magnús Finnbogason hafði umsjón þátt- arins. Hann brýndi stranglega fyrir mönnum að taka aldrei svo til orða, eins og stæði i blöðunum, að einhver eða eitthvað „forðaði slysi”, það væri málleysa, en endurtekin viðvörun hrein ekki á blaðamönnum, þvi eftir sem áður sögðú þeir frá hinum og þessum er voru svo vinsamlegir að forða slysum. Hliðstæð dæmi eru mörg um árangursleysi kennslunnar. Hlusta blaðamenn yfirleitt ekki á þætti útvarpsins um daglegt mál, leggja þeir það ekkii vana sinn ellegar koma þvi ekki við fyrir annrikis sakir eða gaura- gangs á vinnustað? Leitt er ef svo er: engin stétt manna notar dag- legt mál opinberlega til jafns við þá. Sumir i hópnum eru gamal- grónir, ritfærir og brjóta ekki af sér, aðrir eru nýir eða tiltölulega nýir i starfi og óvanir ritstörfum, og enn eru þeir blaðamenn sem kunna ekki skil á bæriiegu máli, enda þótt starfað hafi lengi. Reyndar bera blaðamenn það jafnan fyrir sig til varnar, að vinnuhraði þeirra sé slikur að tóm gefist ekki til þess að dútla við málfar, snurfusa setningarn- ar. Hér rugla þeir tvennu saman: enginn krefst þess að þeir riti niður fréttaefni eins og þeir væru að fást við hálistrænt lausamál, heldur er þess vænzt að þeir mis- bjóði ekki daglegu máli, fari ekki skakkt með orð né smiði svörg- ulslegarsetningar. Það tekur ekki lengri tima að rita niður daglegt mál rétt og laglega en skakkt og ólaglega,hafi menn á annað borð náð verklagi. Enda þótt ýmsir daufheyrist við kennslu rikisútvarpsins i dag- legu máli, hefur hún gildi og má ekki niður falla. Það eitt, að dag- leg málnotkun skuli höfð á dag- skrá útvárpsins (i hæfilega stór- um slumpum hvert sinn), heldur vakandi umhugsun margra um fremd tungunnar, og svo illa er ekki komið, að hagnýti ábendinganna skelli á lokuðum hlustarmunnum allra, þótt þeirra mætti sjá frekari stað i fjölmiðl- um. Ef svo skyldi vera, að svip- aðri fræðslu sé ekki haldið uppi af útvarpsstöðvum annarra þjóða, þá kemur hér enn fram, hvers virði íslendingum þykir tungan, fjöregg sitt. En fjöregg manns er þeirrar náttúru, að þá er lifinu lokið ef það brotnar. II Á þvi leikur ekki vafi að dagleg málnotkun getur orðiö fyrir smiti, þannig að visst orðafar stingur sér niður og breiðist siðan út likt og umferðarsýki. „Staðsetning- arnar” voru þess kyns, sömu- leiðis hið fræga „mundi segja". Einkenni þessara sóttarfaraldra er visnun: tiltekið orðafar verður smám saman svo ásækið að annað orðafar sem komið gæti i stað þess, veslast upp. Að lokum dettur fæstum i hug annað orðafar en það sem olli visnun- ' inni. Ein er sú pest þessarar ættar, sem kennarar útvarpsins hafa látið afskiptalausa að mig minnir og er i þvi fólgin, að sagnorðið heimsækja og nafnorðið heimsókn er þránotað i ótima. Mannes Pctursson Samkvæmt gildri islenzku er ekki hægt að heimsækja staði, hluti og fyrirbæri, maður getur heimsótt annan mann. Þó hefur verið til siðs að greina i sundur með orða- lagi farir manna á fund annarra. Þannig ganga menn fyrir (eða á fund) páfa, en heimsækja hann ekki (i sjónvarpsfrétt 29. 3. ’71 var þess getið að Titó hefði „heimsótt páfa”). Nú er aftur á móti svo komið i fréttum og þáttum út- varps og blaða og miklu viðar að fýrir þvi eru nánast engin tak- mörk hvaðunnt er að heimsækja né heldur hverjir það eru sem öðrum gera heimsókn. Ég hef ekki leitað um það frétta til fróðra manna, hvenær tekið hafi að sækja i þetta horf, ef til vill hefur það verið með blaða- mennsku á 19. öld. Þó er það ekki fyrr en á seinni árum að þetta orðafar tekur að herja á málið . eins og pest. Smitvaldurinn eru hráar þýðingar úr grannmálun- um, þar sem verið er þindarlaust að „besöge”, „visit” og „besuchen” allt dautt og lifandi. En islenzka er m.a. islenzka sök- um þess að hún fer viða sinna eigin ferða. Stórt dæmasafn mætti draga fram um „heimsóknirnar” og þá visnun i daglegu máli sem fylgir þeim. Maður flettir ekki svo dag- blaði eða hlustar á lesna frétt að þessi eða hinn sé ekki að heim- sækja land, borg, hús, stokk eða stein, enginn virðist mega ferðast neitt, fara neitt, ellegar koma neins staðar, hvað þá að notuð séu orðasambönd með nafnorði er svari til þessara sagna. Fyrr á öldinni var hér talað um konungs- komur, nú dytti fréttamönnum ekki annað i hug en konungsheim- sóknir. Menn heimsækja jafnvel meginlönd, „allir sem nú heim- sækja meginland Evrópu”, stóð dag einn i Visi. Einhverjir heim- sóttu „vesturbakka Nilar” (i sjónvarpsfrétt), Ólafur Jó- hannesson „heimsótti kjördæmi” (Timinn), karlakórinn Visir á Siglufirði „heimsótti Reykjavik”, en fór ekki i söngför þangað, eins og boðlegt þótti að segja áður. andstæða þess sem áhrifin á tunguna erlendis frá ættu að vera. Henni er nauðsyn að vikka, auðg- ast fyrir erlend áhrif, ekki að dragast saman, visna. Dæmi þessu lik eru alvanaleg- ust. Tín pestin hefur grafið um sig i miklu fleiri samböndum. Þannig lét Mbl. frú Ethel Kennedy „heimsækja gröf” Roberts Kennedys i Arlington- garði: það hefur þótt nærtækara en að hún vitjaði grafarinnar eða blátt áfram gengi þangað. 1 sama blaði sagði prestur einn i minningargrein um látinn prófast og vigslubiskup, að hann hefði „heimsótt margar kirkjur á Norðurlandi". I sjónvarpsskrá var nefnd „heimsókn á yfirlits- sýningu”. Nú orðið rekur maður upp stór augu ef það heyrist að einhver hafi skoöaö sýningu en ekki heimsótt hana, og brátt fer manni eins við þá frétt að einhver haf setið fund, þvi að i október siðastliðnum kvaðst kunnur út- varpsmaður (i föstum þætti sem hann stjórnaði) hafa „heimsótt fund” fólks i húsi einu i Reykja- vik, og i Mbl. voru þeir ekki alls fyrir löngu að „heimsækja félög”. Heyrist nú æ oftar að menn heim- sæki þing og mannamót. Langmest heimsóknagleði sem ég hef orðið var við á prenti hljóp þó i dálkahöfund i Visi („Fjölskyldanogheimilið” 1. okt. ’71). Þar segir um erlenda rann- sókn: „Bjórkráaheimsóknir voru ekki teknar með i rannsókninni, hins vegar heimsóknir á nætur- klúbba og skemmtistaði með skemmtiatriðum...A undan leik- húsheimsóknum, heimsóknum á i danshús og heimsóknum i kvik- myndahús kom kirkjusóknin og vakti það furðu.” Þvi ekki kirkjuheimsóknir til samræmis? Hér er vel að verið. Út yfir tekur þó, þegar dauðir hlutir, búpeningur og stofnanir skreppa i heimsóknir. 1 Mbl. birtist mynd af bilum i runu á hraðbrautinni til Berlinar. Þeir voru ekki á leiðtil Berlinar, heldur stóð undir mynd- inni að þeir ætluðu að heimsækja borgina. t fyrra sumar var i Visi greintfrá skemmtiferðaskipisem hefði heimsótt Húsvikinga.' Einnig var i sjónvarpsfrétt i fyrra sumar talað um „siðasta skemmtiferðaskipið sem heim- sækir tsland á þessu sumri”. Og nú á dögunum var i góðum ferða- þætti i sjónvarpinu drepið á sauð- fé sem að sögn „heimsækir Hveravelli”. Þá munar stofnanir ekki um að bregða sér af bæ. I fyrra hét erlend sjónvarpsmynd: „Náttúrugripasafnið heimsækir bækluð börn”. Hvar skyldi þetta enda? Hvenær hætta sólargeisl- arnir að skina á jörðina og byrja þess i stað að heimsækja hana, hvenær hættir fiskurinn i sjónum að ganga á miðin og tekur upp kurteisari hætti og heimsækir þau? Allt það heimsóknatal fjölmiðl- anna, sem nú hefur verið litillega sýnt, erangi öfugþróunar. t þessu tiltekna dæmi er undirrótin út- lend, og gapir hér við áþreifanleg III Magnús Finnbogason, fyrr- nefndur, gaf sig að allstifri is- lenzkukennslu á sinum tima i út- varpinu. Hann tuskaði oft til blaðamenn, átaldi orðfæri þeirra og setningalag. Býsna stór hluti XXXXXXXXXXXXXXXXXXXX X X X X X X X X X X X X X X X X X X Eftir Hannes Pétursson ýmiss konar máldruslum og vit- um það ekki fyrr en einhver góður maður, ef svo vill verkast, vekur til umhugsunar um þær. Sá sem annað hvort hyggur ekki á neins konar ritstörf og lætur þvi eiga sig frekara islenzkunám af sjálfs- dáðum eða starfar að svo og svo miklu leyti með penna i hendi en fer samt sem áður á mis við ábendingar, hann losnar seint eða jafnvel aldrei við máldruslur þessar. Hvernig væri nú að þoka fræðslu um daglegt mál inn i kennslustofurnar þegar á barna- skólastigi og leggja rækt við hana upp þaðan i skólum, allt aö stú- dentsprófi? Hvernig væri að byrja nú að kenna lifandi notkun daglegs máls, ekki siður en þetta og hitt um málið? Þvi má ekki gleyma, að nú eru skólarnir sem móðurkné landsins barna. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx blaðamanna mun vera úr nemendahópi hans i mennta- skóla. Mér flaug i hug að affara- sælla hefði verið að byrja þessa kennslu i skólastofunni, en ekki framan við hljóðnemann þegar undir hælinn var lagt hvort nemendurnir heyrðu til fræðar- ans. Sannleikurinn er sá, að við stú- dentar svonefndir útskrifumst úr skóla með heldur sljótt mál-eyra, m.a. af þvi að þar er litið gert til þess að þroska það. Þeir sem betra hafa mál-eyra en aðrir, mega þakka það öðru en skóla- menntun. Vitanlega er málnæmi fólks mismikið af hendi náttúr- unnar og þroskast misjafnlega, þannig að fullt jafnræði verður þar aldrei með einstaklingum. En skólarnir gætu hlúð að þvi langtum meira en verið hefur með markvisri kennslu i daglegu máli. Flest komum við út úr skól- unum með kollinn hálffullan af TANNVERNDAR- SÝNING í Árnagarði 28/6 - 2/7 opin daglega kl. 14-22 Starfstúlka óskast strax, ekki yngri en 20 ára. Uppl. á staðnum milli kl. 4 og 6 i dag. Hliðagrill Suðurveri 45-47. Til sölu Renault R 16 árg. ’66 allur ný yfirfarinn. í sérflokki Bila, báta og verðbréfasalan við Miklá- torg. Simar 18677 og —75. Orðsending frá Heklu h.f. Við viljum vekja athygli viðskiptavina okkar á þvi að allar deildir fyrirtækisins verða lokaðar á laugar- dögum i júli og ágúst. HEKLAhf. Laugavegi 170—172 — Simi 21240

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.