Vísir - 20.10.1972, Síða 6

6
Vísir Föstudagur 20. október 1972.
vísm
Útgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pótursson
RitstJÖrnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 22. Simar 11660 86611
Afgreiösla: Hverfisgötu 32. Simi 86611
Ritstjórn: Siðumúla 14. Simi 86611 (7 linur)
Askriftargjald kr. 225 á mánuöi innanlands
i lausasölu kr. 15.00 eintakið.
Blaðaprent hf.
Nýgrœðingar í akstrí
Lögreglustjóri borgarinnar Tel Aviv, sem var
staddur hér á þingi lögreglumanna i fyrra, sagðist
sjá blasa við i Reykjavik nákvæmlega sama vanda-
mál og menn hafa við að glima i heimaborg hans,
— umferðina.
Hann skýrði ástandið á íslandi og i ísrael á þann
hátt, að bæði löndin væru nýgræðingar á sviði bila-
umferðar i samanburði við rótgróin bilalönd eins
og Bandarikin. í rikjum, þar sem þrir ættliðir hafa
vanizt bilaumferð og þörfinni á að taka fullt tillit til
hennar, væri athyglisgáfunni meira beitt i umferð-
inni en gert er á íslandi og i ísrael.
Lögreglustjórinn sagði, að i ísrael hefðu menn
ekki fundið nema eina leið til bóta i þessu efni, -
fræðslu, almenna umferðarfræðslu og sérdeilis
öfluga ökukennslu. Þetta verðist rökrétt sjónarmið,
þegar verið að að flýta þróun, sem annars tæki
mannsaldra.
Það er óhugnanlegt, að við skulum mega búast við
um 400 árekstrum i Reykjavik i þessum október-
mánuði. Þessi háa tala væri skiljanleg, ef álagið á
gatnakerfinu væri jafnmikið hér og það er i stór-
borgum erlendis. En nú vill svo til, að umferðar-
þunginn er óvenjulitill i Reykjvik og ættum við þvi
að búa við mun færri árekstra.
Tilviljunin ein ræður þvi, hve margir slasast i
þessum 400 árekstrum. í októbermánuðum fyrri
ára hafa þeir skipt tugum. Og um langt skeið hafa
undantekningarlaust orðið eitt eða tvö dauðaslys i
umferðinni i Reykjavik i þessum mánuði.
Algengustu árekstrarnir i umferð bilanna eru
þrenns konar. Menn virða ekki rétt þeirra, sem
koma frá hægri. Menn virða ekki rétt þeirra, sem
eru á aðalbraut. Og menn aka beint aftan á næsta
bil á undan. Árekstrarnir stafa semsagt af ein-
földustu brotum á einföldustu umferðarreglunum.
ökumaður verður vitanlega stöðugt að hafa
hugann við aksturinn. Hann þarf að vera næmur
fyrir umferðinni, skynja hana vel, og vera fljótur að
bregðast við óvæntum breytingum. Hann þarf að
geta forðazt árekstur, ef annar ökumaður brýtur
umferðarreglur.Og hann þarf að taka eftir um-
ferðarmerkjum, götuvitum og öðrum leiðbein-
ingum i umferðinni.
Okkur virðist vera töluvert ábótavant i þessum
efnum. Sofandaháttur og kæruleysi virðist vera út-
breitt. Það kemur ekki aðeins fram i árekstrunum.
heldur einnig i þeim hænublundi, sem margir
virðast fá sér, meðan þeir biða eftir grænu ljósi.
Lögreglustjórinn i Tel Aviv hefur rétt að mæla.
Bilaeign fór ekki að breiðast út hér á landi fyrr en
við lok siðari heimsstyrjaldarinnar. Og hún varð
ekki almenn fyrr en á nýliðnum áratug. Menn hafa
þvi almennt ekki ekið bilum hér nema i 5-25 ár. Við
erum nýgræðingar á þessu sviði eins og ísraels-
menn.
Vonandi batnar athyglisgáfan og umferðin með
næstu kynslóð, sem alin er upp við bila frá blautu
barnsbeini. En við getum ekki setið með hendur i
skauti og beðið eftir þvi. í þessum eina október-
mánuði virðast árekstrarnir i Reykjavik ætla að
verða um 400 talsins og hið fjárhagslega tjón um 20
milljónir króna. Er þá ótalið það tjón, sem ekki
verður mælt i peningum.
Við borðum makarín í
staðinn fyrir smjðr
Menn liafa það á tilfinningunni,
þegar minnst er á að fara á
heimsenda, að þá sé einna hclzt
átt við hið langa land, Sile i Suður-
Ameriku, að það sér fjarlægast
okkur af ölium iöndum. Bæði er
það nú hinumegin á hnettinum og
svo stóð það alltaf á siðustu blað-
siðu i siðustu landafræðikennslu-
hókinni.
En þó er það ekki lengra frá
okkur en svo, að sjálfur formaður
hins islenzka Alþýðubandalags er
nú staddur i Sile i lúxus-skemmti-
ferð eða til að kynna sér stjórnar-
hætti þar, ef eiithvað væri þar,
sem innleiða mætti hér á landi.
Og það undarlega er, að það var
viðeigandi fyrir lslending að
skreppa til Sile. Ýmislegt tengir
lönd okkar, svo sem það að i báð-
um er nú rikjandi nýleg ,,vinstri
stjórn”. Hær komust til valda
með skömmu millibili, sú si-
lenzka haustið 1970, sú islenzka
sumarið 1971. Og til þess aö fyrir-
byggja allan misskilning skal
tekið fram, að stjórnarfarið i Sile
hefur ekki verið ,,suður-ame-
riskt''. Hað er eina landið i álf-
unni. sem á sér langa lýðræðis-
lega stjórnarhefð, eins og tiðkast i
flestum löndum Evrópu og hér.
Vinstri stjórnin i Sile komst til
valda i raunverulegum lýðræðis-
legum kosningum, þegar
kommúnislinn Salvador Allende
var kosinn forseti.
Hað er ekki nema örskot milli
íslands og Sile, siðan vinstri
stjórn komst að völdum i báðum
löndunum, er þvi sérstök ástæða
að reyna að setja sig inn i ástand-
ið i Sile. Eru ýmsir þættir i stjórn-
málaástandi furðu likir, þó þjóð-
félagsátökin i Sile séu öllu dýpra
mörkuð. Er lærdómsrikt fyrir
okkur að fylgjast með, hvort sem
það yrði til hvatningar eða við-
vörunar.
Ég hef stundum á það drepið i
föstudagsgreinum, að þó ég telji
aukinn sósialisma þýðingarlaus-
an og neikvæðan við okkar að-
stæður, þá geti hann vissulega átt
við i öðrum aðstæðum, þar sem
önnur eðlileg framfara og þróun-
arráð brestur. Og hin vaxandi
gagnrýnibitra vinstristefna i
flestum löndum tel ég að hafi ver-
ið jákvæð á ýmsan hátt með brölti
sinu, mótmælaaðgerðum og
vakningu stjórnmálaáhuga. Hún
hefur gert mikið gagn með þvi að
stugga við valdi atvinnupóli-
tikusa og embættismanna (jafn-
vel með skyrslettum), sem voru
orðnir værukærir og sjálfumglað-
ir i sinni sælu trú. að beiting opin
berra valda væri eitthvað, sem
kæmi þeim einum eða klikusam-
tökum þeirra við, og þær gætu þvi
svifið og sofið i skýjum, ofar
mannlegu lifi. Ég hef lika áður
lýst þvi, að það var orðin pólitisk
nauðsyn hér á landi. að vinstri
stjórn kæmist til valda. Meðal
ástæðna fyrir þvi var útbreitt
misrétti sem skapaðist i þjóð-
félaginu á kreppuárinu 1958,
þegar sildin brást og fiskmarkað-
ir hrundu. ennfremur hinn árlegi
harmleikur skattaálagningar og
loks sú alvarlega þróun, sem hér
hefur orðið i átt lil aukins launa-
misréltis.
Allar þessar ástæður voru lika
íyrir hendi i Sile og það i marg-
földum madi. Har var vissulega
við lýði nógu megnt ranglæti, að
valdataka vinstri stjórnar var
orðin brýn þjóðfélagsleg nauðsyn,
þó að visu geti verið skiptar skoð-
anir um, hvaða aðferðum beri að
beita við lausn slikra vandamála.
En þar við bættist fleira. Alveg
II eins og vinstriflokkarnir hér settu
landhelgismálið á oddinn, eins
gerðu þeir skyld viðfangsefni að
höfuðmáli suður i Sile. Það var að
gera skyldi upptækar koparnám
ur miklar sem bandariskur auð-
hringur rak i landinu. Þar greiddi
þjóðþingið lika atkvæði i einu
( hljóði, þó menn greindi á um að-
íerðirog val heppilegs tima. Kop-
arnámurnar voru eins og fiskimið
okkar táknrænt dæmi um það. að
útlendingar nýttu þýðingarmestu
auðlindir landsins. Sumir vildu
umhugsunarlaust sparka út-
lendingunum út. aðrir fara kæn-
iegar að, velja hentugan tima og
forðast hnekkinn af refsiaðgerð-
um. Og kopar hafði farið lækk-
andi á heimsmarkaði og mark-
aðsvandamál erfið viðureignar.
Þegar vinstri stjórn Allendes
komst til valda, var haldin sigur-
hátið glæstra vona vona um endi-
langt Sile, en það er eitt lengsta
riki heims, um 5000 km á lengd.
En auk þess bar fagnaðarberg-
málið um allan heim i samgleði
annarra vinstri manna. Fyrsta
vaidaár Allendes i Sile sýndust
fegurstu bjartsýnisvonir manna
ætla að rætast og jafnvel miklu
innleidd. Aldrei höfðu menn upp-
lifað slika sældardaga. Svona var
nú ,,vinstri-stjórn".
En þvi miður, sú sæla stóð að-
eins skamma stund. Til þess að
geta lifað svona hátt eitt ljúfalifs-
ár, hafði Allende nefnilega gripið
til þess ráðs að eyða öllum birgð-
um úr búrinu, og þar kom að allar
byrður og sjóðir urðu tæmd.
Innflutningur til Sile jókst á
þessu eina ári um 23%. Og það
gerðist án þess að nokkur aukinn
útllutningur kæmi á móti. Þvert
á móti lækkaði koparverð enn á
heimsmarkaði.
Þegar Allende komst til valda,
námu gjaldeyrisvarasjóðir Sile-
manna um 400 milljónum dollara.
Nú er svo komið eftir nákvæm-
Allende var örlátur til einnar veizlu
meira en það. Það varð eitt mesta
uppgripa- og velsældaár, sem
þjóðin hafði þekkt.
Allende hóf valdaferil sinn með
þvi að hækka laun verkalýðsins i
einu stökki um 35%. Og ekki nóg
það það, þvi launahækkunin átti
að vera ..raunhæf". Henni fylgdi
alger verðstöðvun. Það gat auð-
vitað ekki komið til greina undir
veldi vinstri-stjórnar, að fram-
leiðendur veltu bara launahækk-
unum jafnóðum yfir i verðlagið.
Tilgangurinn með þessum miklu
..raunhæfu" kjarabótum var tvi-
þættur, —- að bæta stundarlifskjör
almennings og framkvæma
félagslegar lilfæringar til aukins
jafnaðar.
Þessar launahækkanir höfðu nú
mjög heillavænleg áhrif i at-
vinnulifi Sile. Það kom i ljós að
atvinnurekendur stóðust launa-
hækkanirnar a.m.k. fyrsta árið
vegna þess að með stóraukinni
kaupgetu jukust viðskiptin. Nú
rann upp hrein gullöld kaupsýslu-
stéttarinnar, þvi salan marg-
faldaðist. Seti voru ný met i at-
vinnulifinu. Atvinnuleysi sem
verið hafði útbreitt hvarf, iðnað-
arframleiðsla jókst á einu ári um
15% og hagvöxtur þjóðarinnar
varð hvorki meira né minna en
8,5%. sem nálgaðist kraftaverka-
þjóðfélag. Fátækrahverfi voru
rifin og margvisleg félagslöggjöf
lega tveggja ára valdatið Allend-
es að þessir sjóðir eru gersam-
lega þrotnir. Hann hefur siglt
þjóðarskútunni svo gersamlega i
strand, að hvorki hann né neinir
aðrirsjá nokkra leið til að afla út-
flutningstekna eða gjaldeyris til
að koma þessu i lag. Á þvi heimili
er nú allt upp étið og nagað.
Meðan átveizlan stóð sem hæst
á fyrsta ári, var eytt 317 milljón-
um dollurum tilaðkaupa korn frá
Argentinu og kjúklinga frá Belgiu
og 70 milljónum dollara i
skemmtiferðalög til annarra
landa. En vélainnflutningur
hrapaði um 30% niður i 139
. milljón dollara. Og nú er ekki til
gjaldeyrir fyrir hjólbörðum á
bila.
Sile hefur að visu ekki fullkom-
lega verið sjálfu sér nóg um land-
búnaðarvörur, en þó litið á vant-
að. En nú varðaf vissum orsökum
hrapalleg breyting til hins verra.
Eiit af stefnumörkum vinstri-
manna var að skipta upp stór-
jörðum. Það var að visu minna
vandamál i Sile en öðrum S-
Amerikurikjum, en þó þar sem
annars staðar framfaramál. En
það er gömul reynsla. ekki sizt úr
Sovétrikjunum á sinum tima, að
jarðaskiptin geta orðið efnahag
rikjanna hættuleg ef óvarlega er