Vísir - 12.02.1973, Síða 7

Visir. Mánudagur 12. febrúar 1973.
0
cTVLenningarmál
Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Ytra form og innri heimur
NORRÆN LJÓÐ
1939-1969
Hannes Sigfússon islenzkaöi
Heimskringia, Reykjavik 1972.
324 bls.
I inngangi þessarar bókar
kemst Hannes Sigfússon
svo að orði að tilgangur
hennar sé á meðal annars
að bregða upp mynd af
þróun Ijóðlistarinnar á
Norðurlöndum frá stríðs-
byrjun til þessa dags — „ef
verða ætti auðveldara fyrir
hérlenda Ijóðavini að sjá
þróun íslenzkrar Ijóðlistar í
eðlilegu samhengi við nán-
asta umhverfi sitt."
Hannes sér beint samhengi á
milli „hrikalegra þjóðfélagsat-
buröa” og „stökkbreytinga i
ljóðastil.” Hann rekur upphaf
módernisma i evrópskri ljóða-
gerð aftur til styrjaldar Frakka
og Þjóðverja og Parisar-
kommúnunnar 1871, en upptök
módernismans á Norðurlöndum,
ljóð sænsk-finnsku skáldanna
Edithar Södergran, Elmers
Dikteniusar og Gunnars
Björlings, sér hann i samhengi við
byltinguna I Rússlandi og
borgarastyrjöld Finna sem kom i
kjölfar hennar.
Verk þessara skálda höfðu
raunar ekki mikil áhrif útifrá i
fyrstunni — eins konar forboði
þess sem siöar varð annars
staðar á Norðurlöndum. Almenn
„formbylting” norrænnar ljóöa-
gerðar hófst ekki fyrr en á strfðs-
árunum og eftir strið, bók-
menntirnar beinlinis tilknúðar af
feiknum heimsins aö mati
Hannesar Sigfússonar. Þetta
gerist með ljóðum eftir Claes Gill
og Paal Brekke i Noregi, Erik
Lindegren og Karl Vennberg i
Sviþjóð, Öle Sarvig og Erik
Knudsen i Danmörku. Og með
þeim og þeirra jafnöldrumhefst
þetta safn norrænna nútima-ljóða
i þýðingu Hannesar Sigfússonar
og nær fram undir okkar dag,
yngstu skáldin i bókinni liðlega
þritugir menn að aldri.
Upphaf módernisma
og atómskáldin
Visast er þessi formúla fyrir
samhengi heimsviðburða og bók-
menntanna i einfaldasta lagi, og
fráieitt væri að gera hana einhlita
lagi, og fráleitt væri að gera hana
einhllta til skýringar á framvindu
ljóðagerðar. En hvað sem þvi
liður er hitt og víst aö oft og einatt
má greina furðu-mikla fylgni
innbyrðis i norrænni bókmennta-
sögu, þar á meðal tilkomu
módernisma, sigursællar
„formbyltingar ljóðagerðar” I
hverju landi af öðru á eftirstriðs-
árunum. Og allsstaðar risu i
fyrstu harðar deilur um hinn
nýja ljóðstil, eins og hér á landi,
og vöktu hvarvetna almennings-
athygli þótt nú séu þær löngu
niður fallnar, einnig hér.
En það er aðeins eitt af
mörgum álitaefnum seinni tima
bðkmenntasögu sem litt hefur
verið skoðað ennþá, hvernig
háttað hefur verið kynnum hinna
ungu atómskálda i Reykjavik á
striös- og eftirstriðsárunum af
samtiðarskáldskap á Norður-
löndum og annars staðar og þá
sér i lagi þeirra nánustu sam-
tiðarmanna i norrænni ljóðagerö.
Vafalaust hafa þau kynni nokkuð
verið og sumpart veruleg, og þvi
má ekki heldur gleyma, að
nokkrir þeir höfundar sem mest
koma við þessa sögu, Steinn
Steinarr, Jón úr Vör, Hannes Sig-
fússon, dvöldust einmitt i Sviþjóð
um skeið að striði loknu. Hjá Jóni
úr Vör er vafalaust um að ræða
bein áhrif sænskrar ijdðagerðar á
tilkomu Þorpsins. En hin
„norrænu áhrif” hafa engu siður
verið óbein en bein:
ljóðaþýðingar á þessi mál, og þá
einkum sænsku, hafa áreiðanlega
veitt mörgum áhugamanni kær-
komin kynni af annarri, fjarlæg-
ari og framandi ljóðagerð.
Um atómskáldin og þeirra kyn-
slóð hefur verið sagt að hún hafi
haft meiri og fjölbreyttari kynni
en nokkur önnur af erlendum
samtiðarskáldskap. Þessi kynni
hafa að likindum einkum verið
þarfleg fyrir þeirra eigin skáld-
skap, en þau hafa einnig ávaxtað
sig i furöu-miklum og fjölbreytt-
um ljóðaþýðingum þessara
höfunda, sem einkum hafa birzt á
víö og dreif i blöðum og tima-
ritum,ensumparti bókum.Sam-
eiginlegt auðkenni allrar
þessarar þýðingariðju er ef til vill
fyrst og fremst fjölbreytni
hennar, hversu viða var leitaö
fanga — og með hve fjarskalega
misjöfnum árangri. En alla tið
voru menn að fást við formlega
nýstárleg ljóö, alls ólik þvi sem
hér var að venjast, hversu sem
að þýðingu takist hvorugt en
verði aðeins til að villa mönnum
sýn eða bægja þeim frá skáld-
skapnum. En þýðingar Hannesar
Sigfússonar hygg ég að hafi
jafnan notið styrks af hans eigin
skáldgáfu og skáldskap, hinu
þróttmikla og fjölbreytta islenzka
máli sem hann yrkir.
Ár, bækur
höfundar
t þessari bók tekur Hannes
Sigfússon sér verk fyrir hendur
sem fyrirfram mætti ætla óvinn-
andi einum manni. Hann þýðir i
bókinni ljóð eftir 40 höfunda
frumort á fjórum tungumálum,
frá 30 ára timabili og ætlast til
þess að kvæðaval og þýöingar
sinar veiti i meginatriðum heil-
lega og rétta mynd af norrænni
ljóðagerð alls þessa tlma. Þetta
sýnist vera óvinnandi verk, og er
það — að þvi leyti til að um allt
Hannes Sigfússon — markverðasta verk I islenzkri Ijóðagerð um
langt skeið.
gekk að koma orðum aö formi
þeirra á islenzku. En það er
annað álitaefni sem eftir er að
skoða hvaða gildi þessar
þýðingar hafa haft fyrir fram-
vindu innlendrar 'formbyltingar-
stefnu.
Milli steins
og sleggju
1 þessum hóp kvað jafnan mikið
að Hannesi Sigfússyni, ýmsar
þýðingar hans frá fyrri árum
hafa reynzt furðu-minnisstæður
texti. Lióöabvðingar lifa stundum
hálfgildings snikjulifi, svo sem
milli steins og sleggju. Eigi kvæði
að heita þýðing verður það hvað
sem öðru liður að skila réttri
merkingu, hugmyndum, stílfari,
frumtexta. Það sem úr sker um
eigið lifsgildi þýðingar, er á hinn
bóginn málfar og stíll þýðandans
sjálfs, að honum takist aö gera
þýöingu sina raunverulega virk-
an skáldskap á slnu eigin máli.
Takist þetta skiptir kannski
minnstu þótt eitthvað skorti á
trúnað við frumtexta, fyllstu ná-
kvæmni i þýöingu.
En á hinn bóginn geta þýðingar
ljóða vissulega reynzt til frá-
sagnar fallnar af markverðum,
mikilsháttar skáldskap á öðru
máli, þótt þær hafi sjálfar tak-
markaða verðleika til að bera
sem skáldskapur i eigin rétti, og
verða þá nánast leiðsögn að
frumtextanum. Og svo er hitt til
þetta má deila hversu tekizt hafi
val höfuna og kvæða til þýðingar
engu siður en þýðingarnar
sjálfar.
Norræn ljóð 1939-1969 er
seintekin bók, svo mikil sem hún
er að efni og vöxtum. Þótt all-
langt sé um liðið siðan bókin kom
út er ég þess engan veginn um-
kominn aö lýsa nema bráða-
birgöa-skoöun á bókinni, og ætla
mér ekki heldur þá dul að meta
hvernig henni takist sin
bókmenntasögulega tilætlun, að
lýsa i meginatriðum 30 ára skeiði
norrænnar ljóðagerðar byltingu
hins ytra forms og innra hugar-
heims sem þrátt fyrir allt er
meginefni hennar að lýsa. En
hinu er ekki að leyna að með
auknum kynnum undanfarnar
vikur hefur mér þótt vaxandi
ávinningur aö bókinni og þykist
vita aö svo muni fleirum fara sem
kynna sér hana.
1 fljótu bragði þætti kannski
óskandi að Hannes Sigfússon
heföi ekki sett verki slnu svo skýr
takmörk, bókmenntasögulega
viðmiðun sem raun ber vitni, að
hann hefði þvert á móti gefið sér
frjálsari hendur um efnisval til
þýðingar og þá vitaskuld þýtt
einkum ljóö og höfunda sem hann
sjálfur hefur mestan áhuga á, eða
finnur til skyldleika við þá og
verk þeirra. Enda eru engar
timasetningar afdráttarlausar i
verki sem þessu. Það er t.a.m.
ætlandi að Hannesi hefði látið vel
að þýða ljóð eftir sænsku skáldin
Arthur Lundkvist og Gunnar
•Ekelöf, svo einhver dæmi séu
nefnd, sem sannarlega skipta
ekki minna máli fyrir framvindu
módernisma i sænskri og nor-
rænni ljóðlist en t.a.m. Lindegren
og Vennberg og vel heföu sænsk-
finnsku skáldin, Södergran,
Diktenius og Björling, sómt sér i
bók hans. I fljótu bragði að
minnsta kosti virðast það vera
verk hinnar fyrstu kynslóðar
módernista sem afdráttarlausast
höfða til Hannesar, — hann þýðir
af mikilli listfengi ljóð eftir
höfunda eins og Gunvor Hofmo,
Thorkild Björnvig, Erik Linde-
gren og Werner Aspenström,
Solveig van Schoultz, svo að ein-
hver dæmi séu nefnd frá öllum
löndunum.
Ég skal engum getum leiöa að
þvi hvort einhverjar og hverjar
þá af þýðingum Hannesar Sigfús-
sonar kunna að reynast varan-
legur texti á islenzku. Hér er
heldur ekkert ráðrúm til aö rekja
tilvitnanir i bókinni né bera
þýðingar saman viö frumtexta
svo aö gagni komi. En i fljótu
bragði virðist mér Hannesi láta
bezt að þýða skáld sem yrkja á
miklu og fjölbreyttu, einatt
upphöfnu og ibornu máli með
frjálsu flugi mynda og likinga, en
takast miður við þurran og ná-
kvæmnislegan ljóðastil Karls
Vennbergs til dæmis, eða stilfar
yngri höfunda, sem yrkja með
miklu hversdagslegra málfari,
náttúrlegri hrynjandi daglegs
máls.
Þó eru þýðingar hans á ljóðum
eftir Klaus Rifbjerg Ivan
Malinevski og t.a.m. sænska
skáldið Göran Sonnevi, prýðilega
læsilegar. Hið nafntogaða kvæði
hans Um striðið i Vietnam kemst
furöuvel til skila á islenzku.
Finnist manni minna til um
annan ungan sænskan höfund,
Björn Hákansen stafar það
kannski bara af þvi að ljóð hans
séu bar ekki jafn-góð og ljóð
Sonnevis. Finnsku ljóðin i bókinni
eru eins og vænta mátti þýdd úr
sænsku, og að þvi skapi forvitni-
legri sem færri munu þekkja til
finnskrar ljóðlistar fyrir, margt
af þeim mjög áhugaverður texti i
gerð Hannesar Sigfússonar. Þótt
þaö komi kynlega fyrir má vera
að finnski kaflinn I bókinni sé út
af fyrir sig samfelldastur og heil-
legastur — en þetta er aö sönnu
ekki nema hugboö. Þó hygg ég að
Pentti Saarikoski njóti sin ekki til
hlitar I þessu úrvali, en fjarska
heföi verið skemmtilegt ef
Hannes hefði freistað þess að
þýða i heilu lagi Islands-bálkinn
úr siöustu bók hans.
Kvæðaval og kynning
Þetta hygg ég raunar að eigi
viðar við, aö kvæðavalið orki
frekar tvimælis en val höfunda i
bókina, einkum sá háttur
Hannesar Sigfússonar að þýða
brot úr kvæðum og kvæða-
flokkum sem einatt munu þá
veita harla takmarkaða hugmynd
um verk og höfund. Þvi fer t.a.m.
fjarri að það sem hann þýðir eftir
danska skáldiö Inger Christien-
sen veiti viöhlitandi hugmynd um
hið stóra verk hennár, „det” sem
þýtt er úr. Hannes þýðir fjögur
sýniskvæöi úr „mannen utan
vag” eftir Lindegren sem
væntanlega koma ýmsum
lesendum spanskt fyrir enn i dag.
En þetta er verk, sem ætla mætti
aö einmitt Hannesi hæfði aö
reyna að þýða I heilu lagi — og sú
tilraun mundi væntanlega leiða til
meiri nákvæmni, festu i stilshætti
en hér er til að dreifa. En þó er
39da kvæðið úr flokknum prýði-
lega þýtt að mínu viti. Ekki fer
það heldur dult að háttbundinn
bragur, stuölasetning og rim,
vinnst Hannesi stundum þung-
lega þar sem hann þýðir „i hefö-
bundnum stíl.” Það hygg ég til
dæmis að ljóð Tor Jonssons og
ýms smáljóð Ove Abildgaards
missi mikils i þýðingu. En einnig
eru hér dæmi um prýöilega ort
kvæði af þessu tagi, ljóð eftir
Grethe Risbjerg Thomsen og
Frank Jæger til dæmis.
Af hinni „bókmenntasögulegu
aðferð” Hannesar Sigfússonar að
viðfangsefni sinu leiðir hinsvegar
þann kost á verki hans sem visast
er að mestu skipti. Þýðingar hans
eru hvarvetna til frásagnar um
áhugaverðan, sumpart eflaust
mikilsháttar skáldskap, hún
freistar hvarvetna til saman-
burðar við aðferðir, verk og
viðfangsefni i innlendri Ijóðagerð
Þýðingarnar eru að sjálfsögðu
misjafnlega af hendi leystar, ljóð
og höfundar láta þýðandanum
misjafnlega vel — og mun það
koma þvl betur á daginn þeim
mun nánar sem menn kynna sér
verk hans. En þótt endalaust
megi ræöa um „bezta” hugsan-
legt kvæðaval og höfunda til að
kynna svo mikiö efni, er hitt vlst
að i þessari bók greinir Hannes
Sigfússon hvarvetna frá skáldum
og skáldskap sem máli skipta —
með þeim hætti að það verður
öldungis Ijóst á islenzku. Þegar
þess vegna hygg ég að þetta
þýöingasafn sé með hinu mark-
veröasta sem borið hefur viö I is-
lenzkri Ijóðagerð um langt skeið.
Vert er að geta þess að Norræn
ljóð 1939-1969 er gefin út meö
styrk úr norræna menningar-
sjóðnum, en þýðandinn mun
einnig hafa notið styrks úr
sjóðnum til sinnar vinnu. Einnig
þannig ber bókin vitni um raun-
hæft ,, „norrænt samstarf” og
árangur þess.
1 Ef stimpillinn er pantaður hjá
Pennanum í dag, getur hann
verió tilbúinn á morgun.
2 Er þaó eitthvaó sérstakt ?
3 Sennilega ekki.
rHTTTT
HAFNARSTRÆTI 18
LAUGAVEGI 84
LAUGAVEGI 178