Tíminn - 01.02.1966, Qupperneq 5

MUÐJIJDAGUR 1. febrúar 1966
hTÍMINN
5
Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
BYamkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
Iýsingastj.: Steingrímur Gíslason Ritstj.skrifstofur I Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523 Aðrar skrifstofur,
simi 18300. Áskriftargjald kr. 95.00 á mán. innanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Rannsókn á
byggingarkostnaði
í>ví hefur lengi veriS haldið fram og stutt allgóðum
rökum, að byggingarkostnaður sé mjög hár hér á landi,
og þó einkum í Reykjavík og nágrenni. Hafa margir
talið, að eitt hið mikilvægasta í íslenzkum husnæðismál-
um væri það að lækka byggingarkostnaðinn. Til þess
hafa verið talin ýmis ráð, en þó einkum meiri hag-
virkni í byggingaiðnaði, stórvirkni og vélanotkun. í um-
ræðum þessum hefur stundiim verið haldið fram, að
byggingameistarar og aðrir byggingamenn ættu þarna
drjúga sök, þó að slíkt tal hafi ekki ætíð verið stutt gild-
um rökum.
Nú hafa byggingameistararnir siálfir tekið mjög lofs-
vert frumkvæði í þessum efnum. Meistarasamband
þeirra hefur samþykkt áskorun til iðnaðarmálaráðherra
um að láta fara fram ítarlega og raunhæfa allsherjar-
rannsókn á byggingarkostnaði hér á landi til þess að
fá hreinlega úr því skorið, hvort byggingarkostnaður
er hærri hér en í nágrannalöndum, miðað við allar
aðstæður og gerð húsanna, og sé svo, hverjar helztu
ástæður þess séu.
ítarleg og raunhæf rannsókn á þessu er auðvitað
fyrsta skrefið til úrbóta í þessum málum og eini grund-
völlurinn, sem fært er að byggja endurbætur á. Vafa-
lítið eru byggingamenn oft hafðir fyrir rangri sök í þess-
um efnum. í hópi þeirra er margt ágætra manna sem
skila verki sínu með miklum ágætum. Ekki er ólíklegt,
að heiðarleg rannsókn mundi leiða í ljós, að hundurinn
liggur grafinn fremur annars staðar en hjá þeim.
Þess verður að vænta, að iðnaðarmálaráðherra verði
myndarlega við tillögu byggingamanna, þvi að mikil-
vægt er, að sú tillaga kemur einmitt frá þeim. Lítill
vafi er á því, að ransókn mundi sýna, að mikill bölvaldur
í húsbyggingamálum er dýrtíðin og hin óstjórnlega
þensla, sem allt setur úr skorðum. Engar áætlanir stand-
ast, skortur á vinnuafli leiðir til mikilla yfirborgana og
flest fer úr böndum. Þá er og enginn vafi á því, að ýmis-
legt sem byggingamenn benda á ’ ályktun sinni, á mik-
inn þátt í háum byggingakostnaði. svo sem mikill að-
flutningskostnaður, háir tollar og söluskattar og örðug-
leikar byggingamanna á því að taka nýja tækni í bygg-
ingaþjónustuna. Þá eru og lána- og vaxtamálin mikill
kostnaðarliður.
Þá benda byggingamenn réttilega á það, að lóðaúthlut-
un í Reykjavík er þannig háttað. að hún gerir þeim
tnjög erfitt fyrir um að beita tækni og hagræðingu. Lóð-
um er yfirleitt úthiutað mjög seint í borginni, og virðist
ráða þar happa- og glappaaðferð Sum árin. eins og í
fyrra, er nær engum lóðum úthlutað. Allt of sjaldan eru
tekin fyrir stór byggingasvæði í einu með fjölbýlishúsum
3ða samstæðum húsum, þar sem unnt væri að beita
stórvirkri tækni.
Ýmis þeirra atriða, sem áhrif hafa ó byggingarkostn-
ið getur borg og ríki lagfært, en fyrsta skrefið er að
!ara að tillögu byggingamanna og hef ja ítarlega rannsókn
iar sem þættir þessara mála eru greindir i sundur lið
‘yrir lið, skilið á milli orsaka og afleiðinga og hin sanna
nvnd látin koma fram í dagsljósið. Að slíkri vitneskju
en<?inni er unnt að ráðast gegn emstökum meinsemdum.
‘illaga byggingamanna er því hm iofsverðasta.
Andrés Kristjánsson: ■
Listamannalaun
Úthlutun listamannalauna á
íslandi hefur löngum verið
ásteitingarsteinn og hneykslun-
arhella, og svo mun enn um þá
gerð, sem er nýafstaðin. I»ó hef
ég grun um, að viðskipti manna
í úthlutunarnefndinni sjálfri
hafi verið öllu tilþrifameiri fyrr
á árum, þó svipuð sjónarmið
togist þar enn á, og er meira
að segja ekki ósýnt, að síðar
þyki álitlegt að gefa þau bréfa-
skipti nefndarmanna út á bök,
Isem nú eru aðeins geymd í gerð-
arbókinni.
Vegna þeirra umræðna, sem
orðið hafa síðustu daga um út-
hlutunina þykir mér rétt að
leggja nokkur orð í belg. Á út-
hlutuninni að þessu sinni þykja
mér einkum tveir annmarkar:
Of naum fjárhæð til skipta og
of þröng sjónarmið ráðandi við
röðun listamanna í flokka. Hvor
ugt mun vera ný bóla. Um upp-
hæðina, sem Alþingi ætlar til
skipta, er það að segja, að hún
er allt of lítil og hefur því mið-
ur farið hlutfallslega minnka: i
hin síðustu ár. Þótt gert væri
ráð fyrir — sem engan veginn
er þó réttmætt — að grunnur
fjárveitingar til listamanna-
launa hefði verið sæmilegur um
1950, hefði fjárveiting Alþingis
þurft að hækka jafnt og þétt
með árum með hliðsjón af tveim
ur staðreyndum — verðbólg-
unni og mikilli fjölgun góðra
rithöfnunda og annarra lista-,,
manna. Vera má, að upphæðin
hafi ekki dregizt langt aftur úr
verðbólgunni, en alls ekkert til-
lit verið tekið til fjölgunar, og
listamönnum fjölgar þó að
minnsta kosti eins mikið og
þjóðinni í heild.
Sé borinn sami kvarði á fjár-
veitingu til listamannalauna og
laun opinberra starfsmanna eins
og menntamálaráðherra hefur
gert, er ekki réttmætt að bera
heildarupphæðina saman við
laun einstaks starfsmanns hjá
ríkinu. Það er auðsæ blekking.
Einna réttmætast mun — ef bera
á þetta saman á annað borð —
að líta annars vegar á heildar-
fjárhæð, sem fer til launa-
greiðslna starfsmanna ríkisins
samkvæmt ríkisreikningum og
hins vegar á fjárveitinguna til
listamannalauna. í þeim saman-
burði kæmi bæði fram launa-
hækkanir og fjölgun starfs-
manna. Á þennan hátt fengist
réttari mynd, og væri fróðlegt
að sjá þennan samanburð, gerð-
an af talnameisturum, t.d. um
árin 1950 og 1965.
Um starf úthlutunarnefndar-
innar nú er það helzt að segja,
að fulltrúar, sem kjörnir eru af
stjórnarflokkunum, hafa mynd-
að þar nokkuð samstæðan meiri
hluta,. samið um röðun og beitt
atkvæðavaldi til þess að koma
sínum sjónarmiðum fram. Þó
skal fram tekið, að þarna er
ekki ætíð um algera samstöðu
að ræða, en þegar á herðir sézt.
hvar samleiðin er. Um þetta er
raunar varla að sakast, því að
í slíkri nefnd .em öðrum sam-
kundum verða úrslit að fást. E.,
á meirihlutanum hvíla þungar
skyldur um víðsýni -og sann
girni. en á það þótti mér nokk
uð skorta í störfum nefndar
innar nú. Skal hér drepið á nokk
ur atriði.
meirihlutinn þær með þeim for-
sendum, að nefndinni hæfði
ekki að setja menn í þann flokk.
Þann hlut ætti Alþingi eitt.
Þessu var haldið fram þrátt fyr-
ir þá staðreynd, að nefndin hef-
ur áður gert þetta, t.d. þegar
hún flutti Davíð Stefánsson up_p
í þennan flo'kk vítalaust. Þwsi
rök eru því vart haldbær.
Versti annmarki á störfum
nefndarinnar rð þessu sinni er
Andrés Kristjánsson
þó að mínum dómi sá, að aug-
Ijós þröngsýni og jafnvel rang-
sleitni var of ráðrík. Vil ég helzt
nefna það, að fellt var að færa
viðurkennd skáld og rithöfunda,
sem sent hafa frá sér góð verk
undanfarið, í hærri flokka og
sumir jafnvel felldir alveg út af
skránni. Þá eru einnig felldar
með öllu tillögur um að veita
nokkrum mjög efnilegura og
snjöllum ungum rithöfundum við
urkenningu, þótt þeir hafi ný-
lega sent frá sér mikil skáld
verk og athyglisverð, og virðist
þarna helzt ráða pólitósk þröng-
sýni og vaxandi tilhneiging að
setja hjá við úthlutun þá
höfunda sem gagnrýna og
fjalla um spillingu fjármála-
lífi og stjórnmálalífi þjóðarinn-
ar og víkja að ráðandi mönn-
um og öflum í þjóðfélajinu.
Þarf varla orðum að því að
eyða, hve slík sjónarmið í 't-
hlutun listalauna eru lágsigld og
fordæmanleg. Hér skulu ekki
nefnd nöfn rithöfunda og lista-
manna, sem fyrir þessu hafa orð-
ið, enda um allmarga að ræða,
en ósjálfrátt minnir þetta á
sviptingar hær, sem urðu um
listalaun til Halldórs Laxness eft
ir að hann skrifaði Atómstöð-
ina, og væri engum til sóma að
þær endurtækju sig, þó að í
minni mynd væri.
Þegar rætt er uih þessi mál
í heild, virðast menn samdóma
um, að háttur sá, s-m nú er á
úthlutun lista:-**.- alauna, sé
meingallaður. Allir hrópa á um-
bætur, og margir >elja sig jafn-
vel vita. hvernig bessum málun
sé bezt að ha^a. Hins vc
vefst fyrir ráðamönnum að koma
nýrri skipan á. „ rra ritaði
úthlutunarnefndin menntamála
ráðuneytinu bréf, þai sem m.a.
var hvatt ti' að vinda bue ai
þvi að setja lög og reglur um
þessi mál. Úthlutunarnefn -ir,
aðeins kjörin til eins á7- í senn
og hefur engar laeareglur a*
fara eftir. Hún mun því jafnan
hafa litið svo á, að vafasamt
væri að slík nefnd tæki upp alveg
nýja og breytta skipan á úthlut-
uninni, því að það gæti leitt tíl
ringulreiðar og enn meira rang-
lætis, ef næsta ár kæmi önnur
nafnd, sem ef til vill felldi allt
aftur í fyrra horf eða gerbreytti
öllu á nýjan leik.
Til þess eru því varla rök, að
slík skyndinefnd gerbreyti út-
hlutunarháttum eða setji ákveðn
ar reglur í svo viðkvæmu ágrein-
ingsmáli. Það hefur raunar ver-
ið viðurkennt, að Alþingi og
menntamálaráðherra ættu að
hafa um það . jrystu að setja
um þetta nýjar og fastar regl-
ur, og ýmsar atrennur hafa ver-
ið til þess gerðar, pó að mistek-
izt hafi að mestu. Af bréfi nefnd
arinnar í fyrra er ekki sýnileg-
ur árangur enn, en gott er að
heyra, að menntamálaráðherra
hyggst nú hreyfa málinu að
nýju.
í úthlutun listamannalauna
eru tveir aðalþætt- — úthlutun-
arkerfið sjálft og \al þeirra
manna, sem skipa skulu lista-
mönnum í flokka kerfisins.
Breytingar á 'y. - þættinum virð
ast auðveldari viðfangs. Ég
held, að þar megi samhæfa sjón-
armiðin. Álitlegast virðist mér
að hafa eftirfarandi flokka ' í
kerfinu, auk þeirra, sem Alþingi
kyuni setja á sérstök og hærri
heiðurslaun:
1. Flokkur þrautreyndra o g
þroskaðra öndvegishöfunda og
listamanna, sem þegar hafa unn
ið sér ótvíræðan álitssess og eru
ekki lengur óráðin gáta.
2. Flokkur, þar sem laun eru
veitt fyrir á.kveðin listræn verk
eða afrek og þá helzt í eitt
skipti í senn, rum en þeim,
sem eru í aðalflokknum. Þarna
koma helzt ul graina ungir rit-
höfundar og listamenn.
3. Flokkur starfslauna, ef
svo mætti segja. Þau yrðu eink-
um veitt ungum og efnilegum
höfundum og listamönnum, sem
sýnt hafa mikla hæfileika .g
gefa vonir um meiri afrek. Þessi
laun þyrfti að veita til tveggja
eða þriggja ára og b' ætlazt til,
að tíminn sé notaður til þess
að ljúka ákveðnum eða fyrir-
huguðum verkum.
Til greina kæmi auðvitað að
stigskipta riokkunum eitthvað.
Hér eru aðeins fram settar laus-
legar tillögur, sem ýmsir hafa
um rætt, ekki sizt í úthlutunar-
nefnd að undanförnu.
Síðari aðalþáttur þessa máls,
val matsmanna, er öllu erfiðara
viðfangs, og eru þar margar hug
n.„.idir á lofti. Oftar en einu
sinni hefur verið minnzt á aka-
demíu, og einhvers konar aka-
demía verður þetta að vera. Ef
til vill mætti líka hugsa sér
50—100 manna hóp valinn eftir
sérstökum reglum, og skyldu
þeir kjósa menn í launaflokka
án sameiginlegra funda um mál-
ið.
Mestu máli skiptir nú em
fyrr að hafa upni sleitulausa við-
leitni til þess að ná einhverri
samstöðu og .nálaáfanga, setja
síðan fastari reglur og búa f
haginn fyrir jákvæðar breyting-
ar oe haldbæra starfshætti.
Þegar fram komu í nefndinni
tillögur um að gera menn jafna
heiðursflokki Alþingis. felldi
ÞRIÐJUDAGSGREININ