Tíminn - 22.02.1966, Qupperneq 8

ÞRIÐJUDAGUR 22 febrúar 1966
8
TÍMINN
Sigurjón Þorbergsson:
Borgartíf og SAM-líf
Fyrir nokkrum dögum fór
fram í Ríkisútvarpinu spjall
um skáldsögurnar tvær,
Borgarlíf og Svarta messu.
Þar var m. a. varpað fram
þeirri spumingu hvort hér
væri um að ræða upphaf
nýrrar raunsæisstefnu og
hvort þessar bækur mundu
ekki eiga eftir að hafa mikil
áhrif á væntanlega höfunda
í framtíðinni, sem skrifa
mundu í svipuðum dúr. Við-
mælendur stjórnanda þáttar-
ins, þeir SAM og BB, virtust
varla vera viðmælandi um
þetta atriði og kepptust við
að vera sammála um að þess
ar bækur gætu tæpast verið
til fyrirmyndar fyrir höfunda
í framtíðinni, nema þá helzt
sem víti til varnaðar. Persón-
an Logi í Borgarlífi var sagð-
ur svo fullkominn að viðmæl
endur höfðu aldrei kynnzt lif
andi manni á slíku stigi. Var
helzt svo að sjá, sem þau
„rök“ ættu að nægja til þess
að fordæma verkið. Hver sá
sem les skáldsöguna hlýtur
samt að sjá að Logi er síður
en svo fullkominn. Mætti
nefna mörg dæmi um það,
að hann lætur undan ýmsum
freistingum ekki síður en
aðrir dauðlegir menn, en
munurinn á honum og mörg-
um öðrum er hins vegar sá,
að þegar á reynir í mikilvægu
atriði þá bregzt hann ekki, en
ástæða er til að ætla, að marg
ir blaðamenn á íslandi að
minnsta kosti hef brugðizt
sannfæringu sinni í slíkri að-
stöðu. Kannske er það ein-
mitt svo, að af því að aðal-
persónan í Borgarlífi stenzt
loka-freistinguna sem úrslit-
um veldur þá er hún sögð
„ómannleg“ af því að þeim,
sem dæma, finnst að þeir
hefðu sjálfir ekki staðizt og
hafa kannski reyndar kynnzt
einhverju svipuðu á sínum
ritferli.-
Þá var einnig að því fund-
ið, að persónurnar (sem flest
ir þykjast nú reyndar þekkja
af tilteknum fyrirmyndum)
væru ekki nógu fast mótað-
ar. Hinir ágætu ritdómarar
hafa ekki gert sér það ómak
að skilja uppbyggingu verks-
ins, sem þó er auðskilin. öll
bókin frá upphafi til enda er
hugrenningar Loga og aðrar
persónur skynjaðar með hans
skilningarvitum. í rauninni
er Logi því eina persónan í
bókinni, sem liægt er að móta
án þess að fara út fyrir það
form, sem höfundur setur
verkinu. Hinn næmi innri
skilningur Loga kann áð
verka óþægilega á ritdómara
og blaðamenn, en þeir verða
að meta gildi hans og senni-
leik í Ijósi ytri staðreynda,
sem bókin greinir frá. Einnig
væri viðkunnanlegra að þeir
létu vera að gera Loga upp
skoðanir og líkamlega eigin-
leika, sem ekki fyrirfinnast í
Borgarlífi eins og það að
hann sé gæddur líkamlegum
yfirburðum og vilji að borg-
arbúar flytji aftur í sveit.
Slíkir sleggjudómar sýna bet-
ur en flest annað hve lítið
bókmenntafræðingamir vilja
skilja verkið. Sem betur fer
er til annar dómur æðri, þar
sem er hinn almenni lesandi
og hans dómi virðist höfund-
ur ekki þurfa að kvíða ef
marka má sölu bókarinnar og
undirtektir lesenda.
í margumtöluðu útvarps-
spjalli vom blaðamennimir
og ritdómaramir SAM og BB
— sinn úr hvomm armi
stjómmálanna — algjörlega
sammála um að persónusköp
un, uppbygging, stíll og á-
deila, allt væri það misheppn
að í Borgarlífi. Og hvað er
þá eftir? Jú, fimm eða sex
sinnum sögðu þeir að höf-
undurinn væri mikið skáld,
já, jafnvel náttúrumikill höf-
undur! Þá geta nú flestir orð-
ið mikil skáld, ef til þess þarf
aðeins að skrifa ónýta bók.
Eg veit ekki nema ég ætti að
byrja að skrifa mina bók
strax í kvöld. Þeir SAM og
BB hljóta að vera langt komn
ir með sínar! Og það vantaði
ekki rökin fyrir því að verkið
væri misheppnað.
Persónusköpun: Logi (per-
sónan, sem lesandinn horfir
á aðrar persónur bókarinnar
í gegnum) dóminerar um of,
sögðu þeir, hann er hvítur,
allir aðrir svartir. Hann
skyldi þó ekki vera með
dökk sólgleraugu þegar við
horfum í gegnum augu hans?
Uppbyggingin: Of losaraleg.
Það skyldi nú ekki vera að
hugrenningamar í SAM-lífi
BB séu enn losaralegri en
hugrenningar Loga í Borgar-
lífi? Og ádeilan: Misheppn-
uð. Af hverju? Það var of á-
berandi að höfundurinn setti
hana fram í fullri meiningu!
Æ, þú sannleikur hví hylur
þú ásjónu þína? Svört messa
var að SAM-áliti BB betri
bók en Borgarlíf af því að „í
raun og veru meinar höfund-
ur ekkert með ádeilunni”. Og
svo vona þeir BB og SAM
að ungir höfundar keppist við
að skrifa ádeilubækur.
í Svartri messu var bara
einn kafli, sem „mátti missa
sig“ og þá var bókin „gott
verk“. Það var eini raunvem-
legi ádeilukaflinn (þótt hann
gerist í draumi.). Höfundur-
Sigurjón Þorbergsson
inn „meinar hvort sem er
ekkert með honum." í Borg-
arlífi var aðeins einn kafli,
sem var vel skrifaður að SAM
áliti BB. Nóttin og negrinn,
eini kafli þeirrar bókar, sem
inniheldur enga ádeilu. Og
nú fer lesandinn vonandi að
sjá, hvemig SAM og BB vilja
hafa ádeiluverk.
Já, það var mikil yfirsjón
hjá honum Ragnari í Smára
að hann skyldi ekki gefa út
eina SAM-bók í stað Svörtu
messunnar og Borgarlífs.
Það hefði mátt nota heilan
kafla úr Borgarlífi, Nóttina
og negrann í staðinn fyrir
„ónýta“ drauminn í mess-
unni. Slíkt ádeiluverk hefði
nú aldeilis hlotið góða SAM-
dóma, enda ekki hægt að
núa höfundum því um nasir,
að þeir meintu eitthvað með
skrifum sínum.
Ritdómarar hljóta öðmm
fremur að hafa myndað sér
skoðanir um hvemig bækm
eiga að vera skrifaðar. Það
þarf því engum að koma á
óvart þótt þeir hafi jafnan
reynzt manna ófúsastir til
þess að viðurkenna gildi
nýrra stefna og nýrra að-
ferða við ritun skáldsögunn-
ar og annarra bókmennta.
Og þeim er kannske vorkunn
þegar jafnvel Nóbelshöfund-
ar láta hafa eftir sér að skáld.
sagan sé úrelt. Eg bið Nób-
elsprísaðan skáldsagnahöf-
undinn forláts, en hlýt að
halda því fram, að því fari
fjarri að skáldsagan sé úrelt.
Hins vegar virðist mér eng-
inn vafi á því að ný form i
skáldsagnagerð séu nú í deigl
unni. Nefna mætti höfunda
a. m. k. í Bandaríkjunum,
Bretlandi og Þýzkalandi sem
tilheyra þessari nýju stétt
skáldsagnahöfunda og það
merkilega er, að hér uppi á
íslandi í afkima veraldar virð
ast skáldin fylgjast með þess-
ari þróun og jafnvel standa
í fararbroddi ásamt fleirum.
Þessir „ungu reiðu höf-
undar“ sem liggur svo mikið
á hjarta að fagurkerum bók-
menntanna þykir nóg um
halda því fram að mannkyn-
ið (og þá ekki sízt borgarbú-
ar) séu á rangri braut, jafn-
■ vel' blindgötu. Það þarf ekki
að hlusta lengi á heimsfrétt-
imar til þess að öðlast a. m.
k. hlutdeild í þessari skoðun
þeirra. Listin fyrir listina er
svo sem gott og blessað fyrir
þá, sem lítið liggur á hjarta,
en nú em þeir tímar að bók-
menntir, sem ekki em í snert
ingu við lífið sjálft era jafn-
vel verri en engar, því þær
hljóta einungis að stuðla að
því að menn fljóti sofandi að
feigðarósi.
Eg leyfi mér að halda því
fram að ef ekki nú þegar
muni a. m. k. i náinni fram-
tíð verða hér höfundar, sem
skrifa eftir hinum nýja stíl
og sem síðar mun verða vitn
að til sem upphafsmanna
nýrrar raunsæisstefnu, stefnu
framtíðarinnar, sem byggir á
raunsæi ekki aðeins á hinu
ytra lífi heldur einnig og ekki
síður hinu innra lífi manns-
ins. Hið innra líf verður sí-
fellt meir og meir viðurkennt
sem ráðandi afl og orsök ytri
gerða manna og þar með
heilla þjóða óg mannkynsins
í heild. Raunsæi skáldsögunn
ar á þessu sviði er því svo
mildlvægt, að varla verður
með orðum lýst. Framtíð
mannkynsins getur bókstaf-
lega oltið á auknum skilningi
á þessu innra og mikilvæg-
ara lífi mannsins.
Það lætur því að líkum að
lilutverk skáldsins fer vax-
andi í þjóðfélaginu og naum-
Pramhald á bls. 1H
I
Bjarni í
alúmín-
brynju
Fátt ber vitni um meiri rök-
semdafátækt, núverandi ríkis-
stjómar í stóriðjumálinu, en svar
forsætisráðh. B. B. í Reykjavíkur
bréfi Mbi. 22. f. m. ef svar skyldi
kalla, við þeim spurningum, er
ég beindi til Mbl, út af stóriðj-
unni og birtist i Tímanum undir
fyrirsögninni-, Á að fórna þjóð
arsjálfstæðinu fyrir stóriðju?“
Dr. Bjarna fer eins aumlega og
vænta mátti í þessu svari sínu.
Hann slítur í sundur fyrirsögn
greinar minnar í blekkingar
skyni og telur ekki undarlegt
þótt margt skrýtið komi frá litl
um manni eins og mér, þegar
öndvegismanni eins og Jóni Eiríks
syni skyldi verða sú skyssa á, að
áliti Bjarna, að stuðla að afnámi
hinnar illrændu einokunarverzlun
ar, sem ráðh. virðist sakna mjög.
Er B. B. mikið í mun, að gera
hlut hins mikla þjóðarvinar í
afnámi einokunarverzlunarinnar
sem tortryggilegastan með því að
telja þjóðinni trú um að stuðn
ingur J E. vio sjálfstæðisbaráttu
Skúla iandsfógeta, hafi gert hann
svo áhyggjufullan og örvinglaðan
af eftirsjá að pað hafi kostað
hann lífið. Virðast þessar ósmekk
legu getsakir dr. B. B. vera sett
ar fram öðrum til viðvörunar,
sem kynnu að bera svipaðar til-
finningar í brjósti gagnvart landi
sínu og Jón Eiríksson. smekk-
legra hefði verið fyrir forsætis-
ráðherrann að láta hinn látna
heiðursmann liggja í friði í gröf
sinni. i grein sinni sakar forsætis
ráðh. mig um þröngsýni, „þótt ég
þurfi ekki að vera illviljaður“, að
sjálfsögðu vegna þess, að ég get
ekki fylgt stefnu hans í stóriðju
málinu. Staðhæfir Bjarni, að það
verði aldrei fórnað neinu þjóðar
sjálfstæði fyrir stóriðju hér á
landi, enda vilji allar ríkisstjórn
ir þjóð sinni vel, „hver á sinn
hátt“.
Ekki skal dregið í efa að hér
sé rétt frá greint — það sem það
nær — en bæði er það, að enginn
maður eða ríkisstjóm er fullkom
in. eins og Bjarni hefur marg-
sagt, og svo hitt að öllum ríkis
stjórnum getur yfirsést og jafn
vel látið eigin hagsmuni og valda
aðstöðusjónármið hafa áhrif á
gerðir sínar, þótt mennimir séu
annars vel gerðii „hver á sinn
hátt“
En sannleikurinn er sá, að það
er því miður oft minna hugsað
um afleiðingar einstakra stjórnar
athafna eins og skemmst er að
minnas’ sjónvarpsleyfismálinu
fræga sem fyrst var takmarkað
við tiltekið svæði, en síðan talið
sjálfsagt að færa það út, þótt stað
fest væri að slíkt kæmi aldrei til
mála begar leyfifi var fyrst veitt.
Litlir menn. sem vilja umfram
allt verða stórir geta orðið næsta
broslegir en jatnframt stundum
hættulegir umhverfi sínu. jafn-
vel þótt þeir vilji vel „á sinn
hátt“. Ekki held ég að B. B. efist
um, að Hitler neitinn hafi viljað
landi sínn vel, mundu þó flestir
fslendingar sami leyfa sér að ef-
ast um að sá velvilji hefði orðið
Framhaid a bls. 13
/