Tíminn - 11.03.1966, Side 8

TÍBIHWN
FÖSTUDAGUR 11. marz 1966
8
MINNING
GuBfínna Þérðardóttir
húsfreyja á Hvoli í Borgarfirði eystra
„Þá eik í stormi hrynur háa
hamra þvi beltin skýra frá
en þá f jólan felur bláa
fallið það enginn heyra má:
En angan horfin imnir fyrst
urtabyggðin hvers hefur misst.“
Þessar látlausu en sönnu ljóð-
linur Bjarna Thorarensen leita
fast á huga minn við burtför Guð-
finnu Þórðardóttur af þessum
heimi. Það mun að vísu ekki vera
almennt talið, að mikill héraðs-
brestur verði, þótt öldruð kona
úr alþýðustétt, sem alla sína tíð
hefur imnið ævistarf sitt í kyrr-
þey en þó við mikla önn hverfi
af vettvangi þessa jarðneska lífs,
þrotin að heilsu og kröftum. En
ég tel hollt — og reyndar nauð-
synlegt — þeim er enn standa
eftir hérna megin „Móðunnar
miklu“ að staldra ögn við og hug-
leiða lítillega þá sögu, sem hér
er að baki. Sú saga er hetjusaga
þótt hún verði sennilega aldrei í
letur færð. En hún er vissulega
áþreifanleg samt og lætur sig ekki
án vitnisburðar. Og sú er trúa
mín og þó reyndar vissa, að saga
kvenna, slíkra, sem Guðfinnu Þórð
ardóttur sé sú, að hún marki miklu
dýpri, varanlegri og giftumeiri
spor í þjóðarsögunni en spor
ýmissa þeirra manna, sem hafa ver
ið meira á orði, meðal annars
vegna þess, að þeir hafa göslazt
í gegnum lífið með meiri hávaða
og fyrirgangi..
Því miður kann ég ekki að
rekja ætt Guðfinnu Þórðardóttur.
En fædd var hún að Kolsstöð-
um á Völlum í Suður-Múlasýslu
hinn 14. janúar 1889. Var faðir
hennar Þórður Þorvarðarson frá
Núpi á Berufjarðarströnd, en móð
ir Margrét Ingibjörg Guðbrands-
dóttir frá Þrándarstöðum í Eiða-
þinghá í Suður-Múlasýslu. Guð-
brandur sá var Þorláksson og
bóndi á Þrándarstöðum.
Guðfinna Þórðardóttir fluttist
ung að árum til Borgarfjarðar
ásamt foreldrum sínum en þau
bjuggu í Geitavík, Hólalandi og
Hvannstóði hér í srveit. Hún var
snemma bráðþroska og þegar í
æsku sérstaklega myndvirk, þrif-
in og ötul til starfa og komu þar
snemma fram þeir eðlisþættir, sem
alla tíð einkenndu hana svo mjög,
enda þeim eðliskostum hennar
fyrst og fremst að þakka, að hún
bar gæfu til þess að inna af hönd-
um hið mikla og erfiða hlutverk,
sem forsjónin lagði henni á herð-
ar með þeim myndarbrag og þeim
sóma, sem raun ber vitni um.
Slíkt starf hefði orðið hverri með-
almanneskju ofraun. Guðfinna
Þórðardóttir giftist 22. desember
1911 Sigurjóni Bjarnasyni, ættuð-
um úr Rangárvallasýslu. Þau stofn
uðu heimi'li á Hólalandi í Borg-
arfirði og bjuggu þar um 18 ára
skeið, en fluttust árið 1930 að
Hvoli í sömu sveit, er þau keyptu
þá jörð, og þar bjuggu þau síðan
alla tíð upp frá því þangað til
árið 1963.
Saga þeirra Hvolshjóna, Guð-
finnu og Sigurjóns er vissulega
mikil baráttusaga, en engu síður
hetjusaga, verð umhugsunar og
síðast en ekki síst mjög til eftir-
breytni, öldnum og óbornum: Þau
hefja lífsbaráttuna örsnauð af
þessa heims verðmætum, en þeim
mun auðugri af þeim verðmætum,
sem mölur og ryð fá ekki grand-
að, nefniiega fágætu líkamlegu at-
gervi, kjarki, þrautseigju og þeirri
ríku ábyrgðartilfinningu, að axla
sjálf þær byrðar, sem þau bundu,
en láta þær ekki öðrum eftir til
frekari fyrirgreiðslu. Ég vil segja,
að þau Hvolshjón, Guðfinna og
Sigurjón hafi alla sína hjúskap-
artíð rekið harða „kröfupólitík"
svo notað sé nútíma málfar. En
lengra nær sú samlíking ekki, því
að þau gjörðu kröfurnar fyrst og
fremst til sín sjálfra en ekki ann-
arra aðila.
Guðfinna Þórðardóttir þurfti
mjög á myndarskap sínum og at-
orku að halda eftir að hún stofn-
aði sitt eigið heimili, því þau hjón
eignuðust 10 börn. Eitt barn sitt
misstu þau, er það var á fyrsta
ári, en níu börnum sínum auðn-
aðist þeim að koma með heiðri
og sóma til þroska af eigin ramm-
leik. Auk þess ólu þau upp tvö
sonabörn sín.
Þetta er þá í mjög stuttu máli
sagan um lífshlaup þeirra hjón-
anna, Guðfinnu Þórðardóttur og
Sigurjóns Bjarnasonar á Hvoli.
En aðeins ófuilkomin ytri um-
gjörð. En aðalsagan, „sagan bak
við söguna," sem ég leyfi mér að
kalla hana, vérður því miður ekki
Þorsteinn Finnbogason
Þorsteinn Finnbogason, fyrrum
bóndi og kennari, andaðist að Sól-
vangi í Hafnarfirði hinn 17. febr.
og var jarðsettur í Fossvogi hinn
25. s. m. Þorsteinn var fæddur að
Hjallanesi á Landi 20. júlí 1880 og
var þvi meira en hálfníræður, er
hann lézt.
Þorsteinn ólst upp í Rangár-
þingi við fremur kröpp kjör í
hörðu árferði og þurfti snemma
að fara að vinna fyrir sér sjálfur.
Faðir hans, Finnbogi Björnsson,
fluttist til Bandaríkjanna og varð
þar kunnur og vel metinn borg-
ari í Spanish Forks í Utah-ríki.
Þorsteinn kaus hins vegar að helga
ættjörðinni krafta sína. Snemma
stóð hugur hans til mennta, en
tækifærin til skólagöngu voru fá
og smá fyrir allan þorra fólks
um síðustu aldamót. En Þor-
steinn lagði ekki árar í bát,
heldur aflaði sér staðgóðrar mennt
unar með sjálfsnámi og varð mjög
vel að sér. Á unga aldri dvaldist
har.n í Noregi á árunum 1906—07,
lagði sig þar eftir ýmsum fróðleik
og flutti á þeim árum mörg erindi,
einkum um trúmál. Eftir að heim
kom, fór hann á tvö kennaranám-
skeið árin 1908 og 1909. Hann var
kennari í Biskupstungum árið 1907
—08 og í Þingvallasveit og Grafn-
ingi árið 1908—09. Þvi næst réðst
hann barna- og unglingakennari
til Reykjavíkur árin 1908—18, en
sneri sér þá að búskap, fyrst á
Grímsstaðaholti og síðar sem land-
nemi í Fossvogi, þar sem hann
bjó meðan starfsþrek entist.
Þorsteinn tók um þessar mund-
ir að láta sig ræktunarmál miklu
skipta og sat í stjórn Jarðræktar-
félags Reykjavíkur 1923—1943,
lengst af sem formaður. Hann var
síðan kosinn heiðursfélagi þess
félagsskapar. En jafnframt
kennslustörfum og búskap sinnti
hann alltaf margvíslegum öðrum
hugðarefnum og þó einkum skáld-
skap og ýmiss konar bókmennta-
iðju. Hann birti Ijóð, þýðingar og
ritaði um margs konar efni í dag-
blöðin og í tímaritin Fanney og
Æskuna. Þá þýddi hann margar
'bækur og af þeim munu kunnast-
ar: „Bræðurnir" eftir R. Haggard,
„Drenglyndi" eftir H. Lienhart,
„Vinnan göfgar manninn“ eftir
M. S. Schwartz „f vesturvíking"
eftir J. Esqumeling, „Hjá sjóræn-
ingjum" eftir Gilson, „Bófarnir
frá Texas“ eftir R. Arden og sitt-
hvað fleira.
Þorsteinn kvæntist árið 1909
Jóhönnu Greipsdóttur frá Hauka-
dal í Biskupstungum, hinni ágæt-
ustu konu. Þeim varð sjö bama
auðið. Af þeim eru sex á lífi, allt
hið mesta sæmdar og dugnaðar-
fólk. Börn eru: frú Hildur Kol-
beins í Reykjavík, Friðþjófur for-
stjóri í Reykjavík, Jón Guðmann
Haukur, forstjóri í Reykjavík, frú
Katrín í Fellskoti f Biskupstung-
um, frú Inga í Kópavogi og Finn-
bogi í Reykjavík. Jóhanna, kona
Þorsteins, andaðist í blóma lífsins
árið 1924, öllum harmdauði, en
þó einkum manni sínum og ungum
börnum þeirra.
Á síðari hluta ævi sinnar, sneri
Þorsteinn sér að bókasöfnun og
eignaðist með tímanum vandað og
dýrmætt bókasafn. Þetta safn sitt
gaf hann Héraðsskólanum að
Skógum fyrir fáum árum og sýndi
með því mikinn höfðingskap
hinni ungu menntastofnun og um
leið ræktarsemi heimahéraði sínu.
Slík gjöf verður aldrei fullþökkuð.
Börnum og öllum ástvinum Þor-
steins Finnbogasonar sendi ég hug
heilar samúðarkveðjur og bið góð-
an Guð að blessa minningu hins
• aldna heiðursmanns.
Jón R. Hjálmarsson.
rakin hér, enda tæplega á færi
þeirra, sem ekki stóðu persónu-
lega í þeirri miklu önn og bar-
áttu, sem þó jafnframt var að
minu viti mikil sigurganga.
Það fer nú mjög að vonum, að
ekki hefur verið það, sem kallað
er í daglegu tali mikill veraldar-
auður á heimili þeirra Hvolshjóna,
Guðfinnu og Sigurjóns. En þar
voru ábyggilega í þeim mun fyllra
mæli þeir eiginleikar.þeirra hjóna,
sem ég hefi nokkuð drepið á hér
að framan, enda má vissulega
segja, að þeir traustu og góðu
eiginleikar þeirra skiptu sköpum
um alla afkomu þeirra, að hún
varð, miðað við allar aðstæður
með þeim ágætum, sem raun bar
vitni um. Sigurjón • var öll sín
manndómsár frábær atorkumaður
við að draga björg í bú, jafnvíg-
ur í þeim efnum bæði á landi
og á sjó. Um margra ára bil tók
hann sig upp frá heimili sínu vet-
ur hvern, venjulega í kringum ára-
mótin og hélt til vertíðarstarfa
suður á land og stundaði þá sjó-
mennsku á togurum fram í maí-
mánuð og jafnvel lengur. Þessa
get ég hér, vegna þess, að ég tel,
að í sambandi við þessa löngu
fjarveru Sigurjóns frá heimilinu
ár hvert hafi það einmitt komið
einna áþreifanlegast í ljós, að það
fór engin meðalmanneskja þar,
sem Guðfinna Þórðardóttir var.
Því auðvitað hvildi forsjá og fyr-
irgreiðsla þessa stóra heimilis al-
gerlega á hennar herðum, þann
langa tíma, sem bóndi hennar var
fjarvistum frá því ár hvert. Það
þarf vissulega mikinn styrk, bæði
andlegan og líkamlegan til þess
að leysa slíkt hlutverk af höndum
með þeim ágætum, sem Guðfinna
gerði það. Það var á tímabilinu
milli tveggja heimsstyrjalda og
tíma geigvænlegrar heimskreppu,
sem þau Hvolshjón voru að ala
upp sinn stóra barnahóp. Þá var
á köflum að minnsta kosti hér
um slóðir þann veg háttað efna-
hagsmálum manna, að á mörgum
heimilum reyndist það fullerfitt
að hafa það, sem kallað er til
hnífs og skeiðar, jafnvel þó ekki
væri um teljandi ómegð að ræða.
Hvað þá um heimili eins og var
á Hvoli á þeim árum?
En þrátt fyrir þessar örðugu ytri
aðstæður, sem ég hefi drepið hér
á að framan, fullyrði ég, að það
var aldrei um búsveltu að ræða á
heimili þeirra Guðfinnu og Sigur-
jóns á Hvoli. Hinir miklu að-
drættir bóndans blessuðust undra
vel vegna frábærrar atorku, hag-
sýni, þrifnaðar og myndarskapar
húsfreyjunnar. Börnin báru þess
vissulega Ijósast merki, því að þau
náðu öll góðum þroska, er þau
uxu úr grasi. Og þótt hvorki væri
hátt til lofts, né vítt til veggja
á Hvoli, þá var öll umgengni og
umhirða þar innanstokks með
þeirri snyrtimennsku og þeim
myndarbrag, að það sagði sína
sögu um hæfileika Guðfinnu Þórð-
Framhald á bls. 12.
Kristm Vigfúsdóttir
Kynni mín af þeim Gullbera-
staðahjónum hófust fyrir 12 árum,
þegar ég fluttist í Lundarreykja-
dalinn til búsetu. Ég sá þau í
fyrsta sinn við kirkju á Lundi.
Þau vöktu! áthygli míhá,' eitthvað
við persónu þeirra laðaði mig að
þeim og fljótt komst ég að raun
um, að þar voru engir meðalmenn
á ferð.
Minnisstæðir verða mér fundir
okkar Kristínar, þegar við rædd-
umst við í einrúmi, en á slíkum
stundum hygg ég að persónuleiki
hennar hafi notið sín bezt.. Frá-
sagnargáfa Kristínar var sérstæð
og töfrum gædd svo unun var á
að hlýða og tel ég mig rífcari eftir
en áður að hafa notið hennar.
Kristín var trúkona og talið
barst ævinlega að þeim efnum,
þessa heims og annars. Margt bar
á góma og sitthvað heyrði ég norð-
an frá Laxamýri úr bréfum systur
hennar, en þau voru orðin mörg
sendibréfin, sem fóru í millum
þeirra systranna á langri ævi.
Fannst mér mikið til um rithönd
þessarar öldnu konu og stíl.
Þeim fækkar nú óðum, sem
halda til þeirri fornu íþrótt að
skrifa sendibréf og slævast forn-
ar dyggðir, samfélag, vinmæli,
trúnaður og ástúð milli frænda og
vina í fjarlægð, en í þeim efnum
verða fjölmiðlunartæki nútímans
aldrei arftakar miðlunartækja
gamla tímans, sendibréfanna.
Bréf Kristínar sá ég ekki, en
hygg að þar hafi ekki mátt í milli
sjá, hún ritaði fagra hönd og ekki
hefur á skort listina að segja frá,
en áhrifin þó ríkari í návist henn-
ar og vísast að svo sé einnig um
systurina á Laxamýri. Kristín var
ritari Kvenfélags Lunddæla um
langt árabil til æviloka og jafnvel
í fundargerðum, sem jafnaðarlega
eru ekki sérlega aðlaðandi lestrar-
efni, er að finna sama þokkann,
handbragðið og stílinn. Kristín
var kennari að mennt og má það
vera ljóst af því sem að framan
er ritað, að uppfræðsla barna hefði
henni farizt úr hendi með sömu
ágætum og húsfreyjustarfið á
glæsibæ Lundarreykjadals um 40
ára skeið. Sem dæmi um vinsældir
Kristínar sem kennara vil ég geta
eftirfarandi atviks. Fyrir um það
bil 2 árum birtist í dyrunum hjá
Kristínu maður, mikill að vallar-
sýn og kempulegur, var þar kom-
inn sveinstauli úr Landeyjum, sem
hún hafði kennt fyrir nær hálfri
öld.
Maðurinn sá hefur haft öðru að
sinna um ævina en lystitúrum, en
þegar hann kom í Borgarfjörðinn,
lét hann ekki undir höfuð leggjast
að sækja heim gamla kennarann
sinn.
Vertu sæl, Kristín, þökk fyrir
samfylgdina í dalnum okkar og
dýrmætar stundir á Gullberastöð-
um. Þeim er gott að kveðja þessa
jörð, sem eiga í brjósti sér trúar-
vissu þína um eilíft líf og endur
fundi með ástvinunum, sem á und-
an eru gengnir til fegri heima.
Fósturdætrum Kristínar og ætt-
ingjum vottum við hjónin inni-
lega samúð og Þorsteini vini mín-
um færi ég sömu kveðjuna og mér
barst eiít sinn frá Gullberastöð-
um: Allt sem er göfugt og gott,
gleðjist og hryggist með þér.
P.P.