Tíminn - 22.03.1966, Page 6

TJMINN
ÞRIÐJUDAGUR 22. marr 1966
L8
Ræða Jens Otto Krag, forsætisráðherra Danmerkur á pressuballinu:
DÝRMÆT MENNINGARÁHRIF
Æ 00
HAFA A OLLUM TIMUM BORIZT
MILLIÍSLANDS OG DANMERKUR
GÓHir veizlugestir!
Ég þakka heimboðið til íslands.
Það er mér og konu minni ánægja
að vera viðstödd árshátíð Blaða-
mannafélags fslands í kvöld.
Margt er sameiginlegt með lönd
um okkar. Sameiginlegt með okk-
ur er hið lýðræðislega lífsviðhorf.
Við eigum sameiginlegan norræn-
an uppruna. Við eigum einnig
langa sameiginlega sögu, og bæði
löndin eru aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu og standa saman í
norr. samvinnu. ísland er einn
ig eitt af þeim fáu löndum utan
Danmerkur, þar sem lögð er stund
á danska tungu.
En mig langar að fara nokkrum
orðum um þau mál, sem snerta
sögu landanna. Því er ekki að
leyna, að sameiginleg saga okkar
hefur verið allt annað en snuðru-
laus. Danir réðu löngum mestu
eða öllu, meðan löndin lutu sömu
stjórn, og á því er enginn vafi,
að við höfum gerzt sekir um af-
brot gegn frændum vorum, en
sem betur fer, er það allt liðin
saga.
Mig langar til að nota tækifær-
ið til að hylla íslenzku þjóðina
vegna þess,. hvernig hún hefur
komið til móts við Dani og sýnt
vilja á að draga fjöður yfir þessa
liðnu atburði, og einnig vegna
þess, hverníg íslenzku þjóðinni
hefur tekizt að byggja upp nýtt
þjóðfélag og traustan efnahag, þeg
ar hún öðlaðist sjálfstæði, og hef-
ur getað breytt fslandi í vestur-
evrópskt velferðarríki. Ennfremur
hafa íslendingar getað skapað að
nýju sjálfstæða menningu og eig-
in bókmenntir, málaralist og dag-
blöð.
Þessar breytingar hljóta eðli-
lega að eiga sér langan aðdrag-
anda. Ég er hins vegar feginn
þvi, að nú sé óhætt að trúa því,
að eitthvert viðkvæmasta vanda-
mál, sem ágreiningi hefur valdið,
milli þjóða okkar, sé r.ú í þann
veginn að vera til lykta leitt, og
á ég þar við afhendingu íslenzkra
handrita úr safni Árna Magnús-
sonar í Kaupmannahöfn. Eins og
menn vita, voru lögin um afhend-
ingu þeirra loks samþykkt af
danska þjóðþinginu síðastliðið vor.
Hins vegar liggur enn ekki fyrir
úrskurður danskra dómstóla um
þetta mál. Ég veit, að fslending-
ar álíta þessa tof óverulega mið-
að við þá löngu sögu, sem þetta
mál befúr að baki sér. Bæði á
íslandi og í Danmörku hefðu marg
ir að sjálfsögðu kosið skjótari úr-
lausn, en það kann að reynast vel,
einnig fyrir framtíðarsambúð
Dana og íslendinga, að mál þetta
verði þaulrannsakað, svo að ekki
verði hægt að fullyrða »«inna, að
einhver hlið þess hafi verið snið-
gengin, henni gleymt, eða fjallað
hafi verið um málið af léttúð,
þannig að þegar þetta mál er loks
til lykta leitt, örlar ekki á minnsta
efa um lagalegar hliðar þess.
Margvísleg dýrmæt menningar-
áhrif hafa á öllum tímum borizt
milli Danmerkur og íslands. Hand-
ritin eru ímynd einhvers þess dýr-
mætasta, sem okkur hefur borizt:
Jens Otto Kragh flytor ræðu sína.
þau opna okkur heim íslendinga-
sagna, og af þeim höfum við öðl-
azt þekkingu okkar á frelsishug-
mynd Norðurlandabúa til forna og
sameiginlegum hugsunarhætti
þeirra. Alþing íslendinga er tví-
mælalaust móðir allra þinga Norð-
urlandaþjóðanna, en jafnvel á okk
ar dögum hafa borizt margvísleg,
dýrmæt andleg áhrif frá fslandi til
Danmerkur. íslenzkir listamenn
hafa gegnt mikilvægu hlutveki í
menntalífi Dana nú á dögum.
Samt leyfist mér vonandi að geta
þess, að kynni íslendinga af menn
ingu Dana hafa verið þeim lykill
að menningu allrar Evrópu. fs-
lendingar hafa að miklu leyti öðl
azt hlutdeild í nútíma menningar-
straumum Evrópu vegna sambands
ins við Danmörku.
Ég er þeirrar skoðunar, að
þessi þróun muni halda áfram,
en augljóst er, að I heimi þeim,
sem vér lifum í í dag, hljóta sam-
skiptin við aðrar þjóðir að verða
æ nánari; jafnt flugsamgögur
sem vígbúnaður- og stjórnmálaþró
un í öllum löndum heims hafa haft
þau áhrif, að ísland hefur færzt
mjög nærri nágrönnum sínum;
landafræðilegri einangrun þess er
lokið. Þetta hefur í för með sér
annað vandamál, sem hlýtur að
skipta miklu máli fyrir bæði Dani
og íslendinga, þ.e.a.s. hvert sé hlut
verk Norðurlandaþjóðanna, og
hver sé staða þeirra í heiminum
og einkum, hver sé afstaða Norð-
urlanda til pnnarra Evrópuþjóða.
Ekki verður þetta mál síður fróð-
legt, ef athuguð er sú þróun, sem
átt hefur sér stað upp á síðkast-
ið á sviði samvinnu Evrópuþjóða
og innan Atlantshafsbandalagsins.
Þróunin hefur sýnt okkur fram á,
ag Norðurlandaþjóðirnar geti ekki
einangrað sig eða staðið einar sér.
Norðurlandaþjóðirnar taka allar
þátt í hinni miklu alþjóðasam-
vinnu með ýmsu móti. í öryggis-
málum landanna hafa þær orðið
að velja ólíkar leiðir: Danir, Norð-
menn og íslendingar eru aðilar
að Atlantshafssáttmálanum, en
Svíar og Finnar hafa fylgt hlut-
leysisstefnu, þó á ólíkum forsend-
um sé. Þrátt fyrir ólíka utanríkis-
stefnu Norðurlandaþjóðanna held
ég að óhætt sé að segja, að þær
hafi í sameiningu lagt fram sinn
skerf til að treysta ástandið í al-
þjóðamálum. Sameiginleg afstaða
Norðurlandaþjóðanna til kjarn-
orkuvígbúnaðar er mjög mikilvs^g
í þessu sambandi. Það er enginn
vafi á því, að sú staðreynd, að
Norðurlandaþjóðir hafa ekki
kjarnorkuvopn, stuðli mjög að
öryggi i alþjóðamálum. Sama máli
gegnir um sameiginlega afstöðu
Norðurlandaþjóða hjá Sameinuðu
þjóðunum; þar höfum við í sam-
einingu áunnið okkur álit og virð-
ingu annara þjóða — þó að Norð-
urlandaþjóðimar hafi ekki alltaf
litið sömu augum á málin, og jafn-
vel þótt ágreiningur hafi orðið
milli þeirra. Það verður að halda
þessu samstarfi áfram og leggja
sífellt áherzlu á það.
Þegar við athugum vandamál
Evrópu, er ég sannfærður um, að
Norðurlandaþjóðunum ber að
stefna að víðtækari samvinnu við
hinar Evrópuþjóðiraar, jafnvel
þótt þær hafi stundum eiginhags-
muni £ huga, eins og skiljanlegt
er, og að sjálfsögðu mega þau
ekki stefna að einangrun Norður-
landaþjóðanna.
Að mörgu leyti má með nokk-
urri sanngimi álfta þjóðfélagsfyr-
irkomulag Norðurlandaþjóða eins
konar fyrirmynd fyrir önnur lönd,
en þegar meta á þjóðir megin-
lands Evrópu, menningu þeirra
og réttarfar, mega menn vara sig
á því að gera lítið úr þeim, enda
þótt lýðræðishugmyndirnar hafa
stundum orðið að sæta sorglegum
örlögum hjá þessum þjóðum. Við
verðum í þessum efnum að líta
fram á við og megum ekki ein
blína á fortíðina. Saga liðinna
tíma má ekki aftra okkur frá því
að meta kosti nútímans og vinna
að framtíðinni.
Stjórnmál í Evrópu snúast ekki
eingöngu um fjárhagslega og efna
hagslega hagsmuni, eitt aðalmálið
er einnig stjómmála- og menn-
ingarsamband Norðurlanda við
hinar Evrópuþjóðirnar. Á þessu
sviði er þörf gagnrýni, en afstað-
an má ekki vera neikvæð.
Norræn samvinna hefur borið
mikilvægan árangur — einkum í
Norðurlandaráðinu, og held ég, að
unnt sé að ná enn betri árangri.
Norrænn andi er óbugandi, hann
hefur orðið fyrir áföllum, en liflr
æ. Samhugur okkar er það sterk-
ur, að við megum við því að verða
fyrir vonbrigðum. Gagnkvæmt
traust Norðurlandaþjóðanna breyt
ist ekki, áföllin hafa orðið til þess,
að samvinnan mótast af meira
raunsæi.
Vegna þessa raunsæis er sam-
vinnu okkar þannig háttað, að
ekkert verður því til fyrirstöðu,
að við getum náð því takmarki,
sem ég held, að sé sameiginlegt
öllum Norðurlandaþjóðum: víðtæk
lausn margra mála í Evrópu fyrir
tilstilli landanna sex í Efnahags-
bandalaginu og landanna í Frí-
verzlunarbandalagiu (EFTA), og
hefði stærsta ríkið þar forustuna.
í þessu sambandi vil ég gjarn-
an geta þess, að við söknum þess,
að fslendingar hafa ekki gerzt að-
ilar að Fríverzlunarbandalaginu.
Við skiljum vel ástæðumar fyrir
hinni hikandi afstöðu íslendinga.
Á sama hátt og afnám tolla og
hafta innan Fríverzlunarbandalags
ins ná ekki til landbúnaðarafurða,
sem eru mjög mikilvæg fyrir Dani,
þá ná þau heldur ekki nema að
mjög litlu leyti til fiskjar og fisk-
afurða, sem eru enn mikilvægari
f. fslendinga, en ég vil samt láta
í ljós, að við söknum íslendinga
í Fríverzlunarbandalaginu, einnig
vegna þess að ef íslendingar væru
aðilar að samtökunum mundum
við hafa alla norrænu fjölskyld-
una í sama verzlunarbandalaginu.
Á umbrotatímum finna menn
betur til ættartengsla. Ef til vill
er sannleikurinn sá, að íslending-
ar og Danir standa hvor öðrum
nær en nokkru sinni fyrr. Við
skulum styrkja þessi tengsl, ganga
til móts við sameiginlega framtíð
Norðurlandaþjóðanna og annara
Evrópuþjóða, og sameiginlegt tak-
mark okkar skal vera aukin verzl-
un landa á milli, vöxtur menning
arinnar og friður landa á milli.
Þessi mynd er tekin meðan setið va rundir borðum. Forsætisráðherrann fær sér af eftirréftinum. Við hlið hans
situr frú Ölöf Pálsdóttir. Ljósmyndir Rúnar.