Vísir - 07.09.1974, Síða 6

Vlsir. Laugardagur 7. september 1974.
6
visir
Útgefandi:
Framkvæindastjóri:
Ritstjóri:
Fréttastjóri:
Ritstjórnarfulltrúi:
Fréttastj. erl. frétta:
Auglýsingastjóri:
Auglýsingar:
Afgreiðsla:
Ritsljorn:
Askriftargjald 600 kr.
Reykjaprent hf.
Sveinn R. Eyjólfsson
Jónas Kristjánsson
Jón Birgir Pétursson
Haukur Hclgason
Björn Bjarnason
Skúli G. Jóhannesson
llverfisgötu 44. Simar 11660 86611
llverfisgötu 44. Simi 86611
Siðumúla 14. Simi 86611. 7 linur
á mánuði innanlands.
1 lausasölu 35 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Órjúfanlegur vítahringur?
Einn af mörgum opinberum sjóðum, sem er
gjaldþrota um þessar mundir, er Vegasjóður.
Annars vegar hefur verðbólga undanfarinna
missera étið upp framkvæmdafé hans. Og hins
vegar hefur álagið á vegum landsins aukizt svo
mjög, að kleppsvinna að viðhaldi ónýtra vega er
orðin meiriháttar peningahit hjá Vegasjóði.
Alþingi hefur nú samþykkt hækkun á benzini,
sem á öll að renna beint i Vegasjóð. Þessi hækkun
er mjög tilfinnanleg fyrir bileigendur. Hækkun
úr 36 i 44 krónur eykur rekstrarkostnað algengrar
tegundar bifreiða um 6,5%. Þar við bætast svo
aðrar hækkanir, einkum vegna gengislækkunar-
innar, svo að búast má við, að benzinið fari fljót-
lega upp i 50 krónur.
Þessi benzinhækkun bætir hag Vegasjóðs veru-
lega. En hann er svo illa stæður, að þetta nægir
engan veginn til að ná endum saman. Þrátt fyrir
benzinhækkunina verður að skera áætlaðar vega-
framkvæmdir þessa árs niður um 1100 milljónir
króna og næsta árs um 1300 milljónir króna.
Þessi niðurskurður er ekki auðveldur en nauð-
synlegur eins og fjármál þjóðarinnar eru á vegi
stödd um þessar mundir. Næstu fjárlög rikisins
hljóta að verða mikil sparnaðarfjárlög með
miklum niðurskurði á mörgum sviðum. Það
verður nauðsynlegt til að koma f járhag ríkisins á
réttan kjöl án þess að ofskatta þjóðina. Þessi
fjárhagslega endurreisn hlýtur i bili að koma
niður á vegagerð eins og öðrum framkvæmdum
hins opinbera.
í þessu sambandi er einnig rétt að lita á þá
staðreynd, að einungis hluti benzingjalda rennur
til vegagerðar. Bileigendur hafa löngum bent á,
hve litill hluti af álögum á bila og bilarekstur
rennur til endurbóta á vegakerfinu. Rikið tekur
óhæfilega mikinn skammt af þessum álögum til
annarra nota en vegagerðar.
Það hlýtur að koma til álita i haust við gerð
fjárlagafrumvarps að stiga skref i átt til
leiðréttingar á þessu misræmi. Bileigendur
mundu bera byrðar sinar með minni ólund, ef
þeir sjá, að vaxandi hluti þessara byrða er
notaður til að bæta vegina, sem þeir verða að aka
um.
Þetta mál er ákaflega erfitt i framkvæmd.
Siaukið fjármagn fer i ofaniburð ónýtra vega án
þess að nokkur varanlegur árangur náist vegna
hins mikla umferðarþunga. Varanleg vegagerð
er hins vegar svo dýr, að fjármunir Vegasjóðs
verða að skotsilfri i þeim samanburði.
Við þurfum að fá vegi með varanlegu slitlagi
hringinn kringum landið og á helztu hliðarvegi
frá hringveginum. Kostnaðurinn við slitlagið
mundi smám saman borga sig upp i ódýrari
rekstri samgangna á Islandi. En peningana
vantar. Þrátt fyrir benzinhækkunina verður ekki
unnt að ráðast i neina umtalsverða vegagerð af
þessu tagi á næsta ári.
Eina hugsanlega lausnin á þessu ófremdar-
ástandi virðist vera sú að leita á næstu árum eftir
erlendu lánsfé til stórframkvæmda i varanlegri
vegagerð, en slikt lánsfé liggur þvi miður ekki á
lausu eins og þjóðarhag er nú komið. Ef til kæmi,
yrði þetta lánsfé að endurgreiðast af gjöldum á
umferðina i landinu. Og þá hljóta þau gjöld að
hækka enn að marki, auk þess sem rikissjóður
verður þá að sætta sig við að hætta að taka hluta
af þessum gjöldum til annarra þarfa.
—JK
immiiiii
Umsjón: G.P.
Fiinm lcynifundir brezks verk-
fræðings og leiðtoga þýzku and-
spyrnuhreyfingarinnar á
Hitlerstimanum hefðu getað gjör-
breytt mannkynssögunni.
Skjölin, sem geyma skýrslur
þessara tengsla utanríkisráöu-
neytisins brezka við andnasisk öfl
hafa nýlega verið birt i Bretlandi.
Þau leggja fram samtimagögn,
sem styðja þá skoðun, að ákveðn-
ari og eindregnari afstaða Breta
gegn Hitler á síðari hluta fjórða
áratugs aldarinnar hefði getað
komið i veg fyrir strið og velt
honum úr valdastóli.
Þessir fimm fundir, sem haldn-
ir voru i Þýzkalandi, Sviss og
Englandi á árunum 1937 til 1939,
voru viðræður þeirra Arthurs P.
Young og dr. Carl Gördelers. Sá
fyrrnefndi var skozkættaður
verkfræðingur i flugvélaiðnað-
inum, en hinn var fyrrum borgar-
stjóri Leipzig og áður fulltrúi
verðlagseftirlits rikisins.
Young hafði verið beðinn að
hafa á laun samband við dr.
Gördeler ,,til að ganga úr skugga
um afstöðu hans og skoðanir til
Chamberlain, sem hér sést heilsa Hermann Göring, skorti þá festu,
sem þurfti á réttu augnabliki til að sporna við yfirgangi nasista — segir
sagan. Staðfesting á þvi kemur fram i nýútkominni bók um Ieyniskjöl
frá uppgangstimum nasista.
Bretar áttuðu sig ekki á þvi, að þeir stóðu I sambandi við siðustu leifar
andspyrnu við Hitler og nasismann.
mála I Þýzkalandi”. Það var sir
Robert Vansittart, aðstoðarráðu-
neytisstjóri i utanrikisráðu-
neytinu, sem haföi beðiö hann
þessa.
Afrakstur þessara funda þeirra
var skjalfestur af Young, sem
skilaði utanrikisráðuneytinu
skýrslum, og þær voru núna
birtar i bók hans „X-leyniskjöl-
in”.
Það var markmið dr. Gördelers
að herða afstööu hinna vestrænu
lýðræðisrikja gegn Hitlersstefn-
unni og reyna að telja þau á að
hætta undanlátssemi evróDSkra
ráðamanna við Hitler, en henni
stýrði forsætisráðherra Breta,
Neville Chamberlain.
Ef þessi utanaðkomandi
andstaða gegn Hitler var
nægileg, mátti skapa það
ástand, sem leitt gæti til þess að
þýzkir hershöfðingjar steyptu
honum úr stóli. Dr. Gördeler átti
að verða kanslari nýrrar rikis-
stjórnar, sem mundi virða — svo
að notuð séu orð dr. Gördelers
sjálfs — „hinar eilifu siðareglur”.
„Áhrif bandalags Gördelers og
hershöfðingjanna voru hvað
mest, þegar komið var fram i
september 1938”, skrifar brezki
verkfræðingurinn. „Þeir voru
reiðubúnir að láta til skarar
skriða einmitt, þegar Neville
Chamberlain svo hrapall-
lega hljóp upp til handa og
fóta þann 15. september og
neimsótti Hitler. — Þá unnu
undanlátssinnar sinn mesta
sigur, og tilraunir Gördelers til að
viðhalda friði voru brotnar á bak
aftur”.
Þannig mistókst ætlunarverk
dr. Gördelers.
Chamberlain lét siðan áfram
eftir Hitler, eins og sagan greinir
frá, unz of seint var að bjarga
friðnum, sem hann þráði þó svo
mjög.
Dr. Gördeler hélt áfram andófi
sinu gegn nasismanum i Þýzka-
landi. Hann var handtekinn eftir
sprengjutilræðið gegn Hitler 20.
júli 1944. Eftir að hafa þolað
pyndingar i prisundinni var hann
tekinn af lifi.
„Fráfall hans var mikill missir
Þýzkalandi, sem ekki verður
bættur nema af komandi kyn-
slóðum”, skrifar Young.
Dr. Gördeler, sem var X-ið i
leyniskjölunum, sagði um
Chamberlain á einum þessara
funda, að sagan mundi ekki
marka hann sem mann friðarins,
heldur sem manninn er skorti
festuna á réttu augnabliki,
skortur, sem gerði styrjöld óum-
flýjanlega.
Það var á fundi i Sviss 15.
október 1938, tveim vikum eftir að
Múnchenarsamkomulagið fræga
var gert milli Bretlands, Frakk-
lands, Þýzkalands og ítaliu, en
það réð örlögum Tékkóslóvakiu.
Dr. Gördeler hafði lagt til, að
Bretar gripu á elleftu stundu til
ákveðinna aðgerða, sem hann
trúði að gætu afstýrt styrjöld.
Þær fólu i sér yfirlýsingu af hálfu
Chamberlains á þá leið, að —
reyndi Þýzkaland frekari yfir-
gang — þá mundi brezka stjórnin
með stuðningi þeirrar frönsku
sporna við þvi með öllum þeim
herstyrk, er þessi tvö riki hefðu
yfir að ráða.
Það var fyrir Múnchenarfund-
inn. Gördeler sagði Young siðar,
að Hitler hefði ekki verið full-
komin alvara, fyrr en eftir að
Múnchenarsamkomulagið var
gert.
Eftir Múnchenarsamningana
sagði Gördeler, að hann héldi, að
strið yrði ekki umflúið. Skoraði
hann þá á brezku stjórnina að
reyna ekki að skjóta uppgjörinu á
frest, þvi að það yrði hvort eð er
ekki umflúið. „Ef strið yrði innan
sex mánaða”, sagði Gördeler,
„þá varir það ekki lengi”.
Hvi tókst dr. Gördeler ekki að
öðlast traust utanrikisráðu-
neytisins?
1 eftirmála að bók Youngs segir
ritstjóri hennar, Sidney Aster, að
utanrikisráðuneytinu hafi alger-
lega láðst að gera sér grein fyrir,
„að þarna var á ferðinni siðasti
votturinn af andstöðu við Hitler
og ekkert smáræöi i húfi”.
Hann undirstrikar þá sjálf-
heldu,sem máliðvarkomið i: Dr.
Gördeler vildi, að brezka stjórnin
skuldbyndi sig til þess fyrirfram
að notfæra sér ekki umrót bylt-
ingar i Þýzkalandi til þess að
ráðast á klofið land og sundraða
þjóð. En utanrikisráðuneytinu
fannst, að þýzka andspyrnu-
hreyfingin yröi að láta til skarar
skriða fyrst og veita mætti henni
þá stuðning eftir á.
„Báðir aðilar biðu þess, að hinn
stigi fyrsta skrefið, og útkoman
var bara doði,” skrifar Aster.
Young, sem nú er 79 ára að
aldri, býr i Sussex. Hann tvistigur
hvergi i skoðun sinni á þvi, hvað
þarna var i húfi:
„Eftir undirritun Múnchenar-
samko mulagsins, fannst Hitler
hann eiga allan heiminn.
Chamberlain kom honum i þá
stöðu, og með þvi greiddi hann
vandlega undirbúnum ráða-
gerðum Gördelers og hers-
höfðingjanna algert rothögg”.