Vísir - 18.11.1974, Blaðsíða 8

Vlsir. Mánudagur 18. nóvember 1974.
cTVLenningarmál
Lescmdanum ekki
hlíft frekar en
sogupersonunum
Stefán Jónsson:
Sagan hans Hjalta litla og
Mamma skilur allt.
Teikningar Orest Vereiski
Otg.: tsafoldarprentsmiöja 1973
Einar Bragi sá um útgáfuna.
Þetta er 3. og 4. bindið f heild-
arútgáfu ísafoldar á barna og
unglingabókum Stefáns Jóns-
sonar. Áður komu út Vinir vors-
ins og Skóladagar. Loksins þeg-
ar hafin er heildarútgáfa á
verkum Stefáns Jónssonar velt-
ir maður þvi fyrir sér hvernig
þeirri útgáfu verði háttað. En
um það er ekkert að finna i
þessum bókum. Hversvegna eru
þær t.d. gefnar út i þessari röð,
en ekki aldursröð, eins og i
fljótu bragði sýnist að væri eðli-
legast.
Hjaltabækurnar:
Hjalti er aðalpersóna og sögu-
maður i þrem bókum Stefáns.
Af þeim eru þegar komnar tvær
i heildarútgáfunni, Sagan hans
Hjalta litla, og Mamma skilur
allt. Siðasta bókin, Hjalti kemur
heim er rétt ókomin. Mér þykir
þaö liklegt að þetta séu þær af
bókum Stefáns, sem eru hvað
kunnastar. Þetta er 3. útgáfa
bókanna, en þær komu fyrst út
fyrir réttum aldarfjórðungi.
Auk þess hafa þær tvivegis ver-
iö lesnar i útvarp.
Sveitallf I byrjun aldarinnar:
Sagangeristi sveit fyrir daga
hinna öru og margháttuðu
breytinga, sem tæknivæðingin
hafði i för með sér. 1 þá daga
var lifið I sveitunum I ákaflega
föstum skorðum. Fátt utan að
Skoda 1202
Til sölu Skoda 1202 árg. 1970. Uppl. i sima
71563 eftir kl. 18.
Nýtt frá Noregi
Ný sending frá VING
Nýtt og betra
verð 6.485.-
Hlýfóðraöir vandaöir kulda-
skór frá Ving verksmiöjun-
um.
Brúnt, sterkt og mjúkt skinn
og þrælsterkir sólar.
Nr. 36-41.
Póstsendum samdægurs.
Art. 444
DOMUS MEDICA
Egilsgötu 3
pósthólf 5050
Slmi 18519.
komandi haggaði hefðbundnum
gangi lifsins, nema þá sjálf
náttúruöflin og svo auðvitað
mannleg náttúra, sem aldrei er
hægt að reikna út. Breytingar
.voru hægfara. Sagan gerist
fyrir daga fjölmiðlunar og örra
samgangna. Læknisþjónusta og
tryggingar eru fyrir utan þann
heim, sem sagan fjallar um.
Lifsbaráttan var hörð en þó
mishörð eftir efnum og aðstæð-
um fólksins. Þó var neyðin ekki
eins átakanleg eins og við gæt-
um i fljótu bragði ályktað, þvi
þeir voru svo margir, sem urðu
aö sætta sig við bág kjör og þeir
voru ekki margir sem voru
áberandi betur settir en fjöld-
inn. Húsbændur og hjú deildu að
vissu leyti kjörum. Húsakostur-
inn var sá sami daglegur viður-
gerningur sá sami og tómstund-
irnar voru notaðar á svipaðan
hátt af öllum. Allir gengu sam-
an til verks, ef þeir á annað borð
voru vinnufærir. Mismunur á
kjörum fólst fyrst og fremst i
mismiklu öryggi og svo i ýmsu
smávægilegu sem kannski var
ekki svo smávægilegt ef á allt
var litið. Þessu lýsir Stefán öllu
af fágætum næmleika. Sagan
hans Hjalta litla er þvi merkileg
menningarsöguleg heimild,
fyrir utan það að vera bók-
menntaverk.
Hjalti litli:
,,Enn erum við að flytja. Ég
er nlu ára, og nú er ég á leiðinni
til framtíðarinnar og rið
vindóttum hesti”,. Svona hefst
sagan. Formálalaust og án alls
BOKMENNTIR
eftir Bergþóru
Gísladóttur
ömurleiki kviðandi huga, og
þungur tregi yfir þvi, sem liðiö
er og aldrei kemur aftur, þreng-
ir andardráttinn. Þessi fullorðni
aðdraganda. Fortiðin skipttr
einungis máli að svo miklu leyti,
sem hún blandast liðandi stund.
Framtiðin er varla til heldur,
enda sögumaðurinn aðeins niu
ára og ekki liklegur til að gera
afgerandi áætlanir um framtið
sina eða annarra, og enn ólík-
legra að hann sé þess megnugur
að vera áhrifavaldur þar um.
„Þetta er Laugamýri”.
Þangað er ferð minni heitið.
Þetta er áfangastaðurinn. Ég
horfi þangaö heim, og það er allt
breytt i einni svipan. Ég er
sjálfur svo ótrúlega lítill og
ósjálfbjarga. Það er ekkert
gaman lengur aö vera til.
Um ungt brjóst mitt læðist
maöur hér er ekki lengur bara
vingjarnlegur maður, sem riður
i hnakk, sem marrar I, á svört-
um hesti. Nei, þetta er hræði-
lega voldugur maður. Hann er
svo voldugur, að nú er hann að
taka frá mér hið eina athvarf,
sem ég á. Hann er að taka frá
mér móður mina og systur
mlna. Hvað er þá gaman aö
lifa.”
Sagan segir frá dvöl drengs-
ins á Löngumýri, heimilisfólk -
inu þar og á hinum bænum. Bók-
in endar á að segja frá ferð hans
frá Löngumýri að Hraunprýði.
En um dvölina i Hraunprýöi
fjallar bókin Mamma skilur
allt.
Söguþráðinn sjálfan ætla ég
ekki að rekja, enda er hann lik-
lega flestum kunnur. Burðarás
sögunnar eru persónurnar sjálf-
ar og samspil þeirra. Stefán er
snillingur að lýsa fólki. Mann-
eskjurnar i sögunum hans eru
ákaflega lifandi og trúverðugar
I sinni hversdagslegu önn. Og
hin hversdagslega önn verður
spennandi i öllum sinum hvers-
dagsleika, svo upptekinn verður
lesandinn af lifi þessa fólks, sem
sagan segir frá. Þvi i hverdagn-
um blunda atburðirnir, sumir
smáir og virðast i fljótu bragði
ekki skipta svo miklu máli, en
aörir stærri, sem hafa úrslita-
áhrif. Niðurstaðan verður þó sú,
aö allt skiptir máli stórvægilegt
og smávægilegt, þvi I rauninni
eru það ekki einstakir hlutir,
. sem ráða lifinu, heldur er það
sjálf heildin sem hefur úrslita-
áhrif á framvindu sögunnar, á
lif okkar allra.
Sögupersónur Stefáns faraekki
varhluta af sorg og mæðu i líf-
inu, og allt það fær lesandinn að
reyna líka. Honum er ekki hlíft
frekar en fólkinu I sögunum.
Stefán er óhræddur við að kynna
það sem er átakanlegt fyrir
lesendum sinum. Veikindi og
siöan andlát Dóru eru átakan-
leg. Og e.t.v. enn þá átakanlegri
fyrir þá sök, hvernig allt er I
pottinn búið. Það er einnig
átakanlegt þegar Hjalti missir
Hosu slna, aleiguna, ekki sist
vegna þess hvernig það ber að.
Stefáni lætur einnig vel að lýsa
þvi þegar sögumaður hans
kemst i klipu. Það er oft erfitt aö
standa frammi fyrir vali. Sá á
kvöldina, sem á völina. Þegar
Hjalti þarf að velja á milli þess
hvort þeirra Guðrún eða Sólveig
eigi að lesa bréfið frá mömmu
hans, stendur hann frammi
fyrir erfiðu vali. Hann veröur
ósköp litill karl og lesandinn
verður ósjálfrátt þvalur i lófun-
um.
I sögum Stefáns eru aldrei
kynnt nein einföld sannindi.
Engin manneskja er alveg góð
og engin alvond. Allir hafa sina
veikleika við að striða. Meira að
segja Guðrúnu skjöplast, þegar
hinn forframaði sonur hennar
og sonarsonur eru annars veg-
ar. Þannig er lifið. Þannig eru
manneskjurnar, og við verðum
aö taka þvi eins og það ber að
höndum.
Sigildar bókmenntir:
Hvort Sagan hans Hjalta litla
er barnabók, ætla ég ekki að
leggja neinn dóm á. Liklega
hefði engum dottið það i hug, að
hún væri barnabók, nema af þvi
að sögumaðurinn er barn, ekki
heldur Stefáni sjálfum. Hins
vegar er ég þess fullviss að hún
er slgild fullorðinsbók. Og börn
hafa einmitt oft ekki siður gam-
an af fullorðinsbókum en
barnabókum, svo fremi sem
þau eru ekki á lævislegan hátt
hrædd frá þvi að lesa þær. 1 bók-
unum eru teikningar eftir
sovéskan listamann, sem sá um
myndskreytingu bókanna, þeg-
ar þær komu út i Sovétríkjun-
um. Þær ná vel hugblæ-sögunn-
ar og honum hefur tekist ótrú-
lega vel að setja sig inn I is-
lenska staðhætti.