Tíminn - 10.09.1966, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 10. septemher 1'966
TÍMINN
NY BOK
BREYTILEG An
llllll
Harold McMillan, fyrrver-
andi forsætisráðherra Bret-
lands, mótaðist á þeim tímum,
sem hann og margir samtíma-
menn hans minnast með trega
bíöndnum söknuði. Sjaldan
hafa jafn örar breytingar orðið
í heiminum og frá því um alda
mótin síðustu og alit til þess,
að hann segir af sér sem for-
sætisráðherra í október 1963.
Hann tók að rita þessa ævi-
sögu sína í ágúst 1964, þegar
Mlf öld var liðin frá upphafi
fyrri heimsstyrjaldar. Fyr.sta
bindið kom út fimmta þessa
mánaðar, og heitir á ensku
„Winds og Change 1914—1939“
Það verða þáttaskil í lífi höf
undar og í heiminum með
þeim atburðum, sem nú urðu.
Heimsstyrjöldin breytti ,öllu.
Áratugirnir fyrir fyrra stríðið
einkenndust af efnah&galegu
andlegu öryggi, einkum
hvað snerti þá stétt, sem Mac
Millan tilheyrði. Pundið var
pund og krónan var króna. Gott
var gott og vont var vont.
Brezka heimsveldið virtist
standa föstum fótum og menn
trúðu á stöðuga og jákvæða
framþróun. Trovor Roper segir
í ritdómi í Sunday Times: „Eng
inn kafli bókarinnar hafði slík
áhrif á mig sem kaflinn um

Bókin er gefin út af MacMill-
an forlaginu, sem er í eign fjöl
skyldu hans.
MacMillan er fæddur í Lon
don 10. febrúar 1894. Hann
byrjar bókina á lýsingu barn-
æsku sinnar, en hann ólst upp
í Cadogan Plaee í London, þar
sem foreldrar hans bjuggu um
fimmtíu ára skeið. Föðurfólk
hans var af skozkum uppruna,
og faðir hans og afi ráku báð-
ir bókaútgáfufyrirtækið Mac
Millan & Co, sem er í hópi
stærstu slíkra fyrirtækja í Eng
landi. Móðir MacMillans var
bandarísk að ætt. Tvítug að
aldri missti hún fyrri mann
sinn eftir aðeins sex mánaða
sambúð. Vinum og kunningj-
um til mikillar furðu, þar sem
slíkt afhæfi var óvenjulegt á
þessum árum, tók hún sér ferð
á hendur til Pérísarborgar og
lagði þar stund á höggmynda-
list. Höfundur kveðst fáfróður
um fyrstu kynni foreldra sinna,
því að á þeim tímum hafi for
eldrar ekki skriftað um slíkt
fyrir börnum sínum. Hann lýs
ir föður sínum sem þegjanda
legum og vinnusömum manni,
sem forðaðist að þvinga fjöl-
skyldu sína á einn eða pnnan
hátt. Það var oft erfitt að sjá,
hvenær honum mislíkaði, enda
mjög fjarri honum að nota stór
yrði og skammir. Starf hans,
sem bókaútgefandi var um-
fengsmikig og tímafrekt, enda
óx fyrirtækiið mjög á meðan
hans naut við. Á starfsárum
Itans voru stofnuð útibú bæði
í i&ttftandi, Ástralíu og Banda
riigunum. Mac Millan var sett
© náms í Eton og síðar í
Gttfbrd. Hann minnist þeirra
tScgría ára, sem hann var í Ox
áÍKÖyen að þeim loknum brauzt
og hann var kallaður
stríðið. Höfundur særðist illa í
stríðinu og fyrir mörgum, sem
lifðu það af, mótaði það allt líf
hans upp frá því.
Skotgrafalífið var mjög frá-
brugðið lífi hans og venjum
fram að þessu. Hann segir í
bréfi til móður sinnar: „Það
furðulegasta við orrustuvöll-
inn er auðnin og tómleikinn,
sem einkennir hann. Það sem
mest ber á, eru sundurskotin
tré, leðja og sandpokar. Öðru
hverju, heyrir maður hvininn
í fallbyssukúlunum. Enginn
maður er sjáanlegum, en dauð
inn er alls staðar á næsta
leiti. Úti við sjóndeildarhring
in-n má ef til vill sjá þorps-
eða bæjarrústir. Þótt umhverfið
sé ömurlegt og hermennirnir,
þreyttir á stríðinu, þá virðast
allir reiðubúnir að berjast í
næstu fimmtíu ár, ef það yrði
nauðsynlegt. Skornmu eftir,
að höfundur ritar þetta bréf,
særðist hann haettuíega, og varð
viðskila við herdeild sína.
Hann segir, að hann hafi legið
í sprengjugíg, illa særður, með
an orrustan geisaði, og til þess
að drepa tímann, las hann í
Promeþeus eftir Æskylos á
grísku. Hann segir hafa legið
þárna í sprengjgígnum í
tólf tíma samfleytt, þangað til
orrustunni var lokið og leitar
flokkur fann hann.
Eftir styrjöldina gerðist
hann starfsmaður fjölskyldu-
fyrirtækisins, og hefur alla tíð
síðan verið við það meira og
minna riðinn. Sem slíkur hafði
hann samskipti við ýmsa merka
höfunda á þessum árum, sem
sem Thomas Hardy, Rudyard
Kipling, Hugh Walpole og
ýmsa aðra. Afskipti hans af
stjórnmálum hefjast 1923.
Hann var kosinn á þing 1924
fyrir íhaldsflokkinn. Hann seg
ir, að áhugi sinn hafi aðallega
snúizt um innanlandsmál, og í
afstöðu sinni til þeirra mála
hafi hann oftast verið á önd-
verðum meiði við flokk sinn,
og því lítt hafður á oddinum.
Það var ekki fyrr en 1940, þeg
ar Churchill myndaði ráðu-
neyti sitt, að hann kom fram
í sviðsljósið sem stjórnmála-
maður. Hann segir frá því, að
eitt sinn á stríðsráunum hafi
hann verið á fundi með Church
ill síðla kvölds og verið orðinn
þreyttuf á masi Churchills um
Hitler. Og hann heldur áfram:
„Ég býst við, að ég hafi sýnt
áhugaleysi og hafi langað í rúm
ið, því að skyndilega sneri
Churchill sér að mér og sagði:
„Hvað er að þér? Ertu hlynnt-
ur Hitler? „Nei, það er ég
ekki, forsætisráðherra, svar-
aði ég, „en þó eigum við hon
um báðir mikið að þakka, því
að hann gerði yður að forsætis
isráðherra og mig að vararáð-
herra. Enginn nema Hitler
hefði getað gert slíkt. Ég
hélt fyrst, að hann myndir
springa af heift, en eftir and-
artak breiddist hið gamal-

MaeMOlan í Laos 1915.
kunna bros um andlit hans, og
hann sagði: „Það er líklega eitt
hvað til í þessu.
MaeMillan segir, að þetta,
fyrsta bindi ævisögunnar spanni
fyrri heimsstyrjöldina og upp
haf hinnar síðari. „Þrátt fyrir
alla erfiðleika, efuðumst við
aldrei um, að þékkingin, góð-
vildin og áhuginn, mundi leiða
okkur til réttrar lausnar á
vandamálunum. Það var aðeins
á síðustu árunum fyrir síðari
heimsstyrjöldina, að okkur virt
ist sem okkur bæri óðfluga að
skelfingu upplausnarinnar, og
við gætum ekkert aðhafzt til
að varna því, líkt og í grísk-
um harmleik. Allan þann tíma
sem ég sat á þingi, frá því 1924
fram til 1940, var þáttur minn
í mótun sögunnar, mjög veiga-

MacMiIlan fjölskyldan í jólaboði,
lítill. Skoðanir mínar stönguð-
ust algerlega á við skoðanir
flokks míns bæði í innanríkis-
og utanríkismálum, þótt ég
væri alinn upp í andrúmslofti
brezka heimsveldisins, þar sem
sú skoðun var ríkjandi, að á
meðan brezki flotinn réði höf-
unum, mundi ekki koma til
neinna stórátaka, þóttist ég
sjá, að þannig gæti ekki orðið
ástatt til langfrania. Mér var
ljóst, að nítjáandualdarþjóðfé-
lagsform hæfði ekki tækniþjóð-
félagi tuttugustu aldarinnar.
Harold MacMillan er lýst
sem manni með margslungna,
skapgerð. íhaldsmenn hafa kall
að hann sósíalista og vinstri
menn hafa kallað hann aftur
haldsmann og höfðingjasinna.
Sumir segja, að hann sé kald
lyndur og þurr, aðrir, að hann
sé skarpur og mannúðlegur.
Sumir halda því fram, að hann
sé mikill leikari á stjórnmála
sviðinu og eigi til mikla bragð
vísi, ef því er að skipta. Með
þessar bók .sinni virðist hann
Ijúka upp sjálfum sér. Eins og
hann segir sjálfur: „Það er
ekki ætlun mín með þessari
bók að skrifa varnarrit. Ég segi
þessa sögu í þeirri von, að
hún geti vakið áhuga samtíðar
manna minna og einnig þeirra,
sem yngri eru. Ég er nógu gam
all til að muna tímana fyrir
þau ósköp, sem heimstyrjald-
irnar tvær ullu. í þessari ævi
sögu koma margir við sögu,
sem mikil áhrif hafa haft á
heimsmálin undanfarna áratugi
Nevil Chamberlaine, Sir Sam-
uel Hoare, Sir John Simon,
Anthony Eden, Churchill o. fl.
fl. Skemnitilegasti hluti bók-
arinnar, eru kaflarnir um
undanfara heimstyrjaldar-
innar síðari, höfundur birtir
Framhald á bls. 13.