Tíminn - 01.10.1966, Blaðsíða 5

LAUGAJtDAGUK 1. október 1966
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARIFLOKKURINN
Framkva&mdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
iýsingastj.: Steingrímur GJslason. Ritstj.skrifstofur i Eddu-
húsinu, símiar 18300—18305, Skrifstofur: Ba*kastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523. Aðrar skrifstofur,
sími 18300 Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands. — í
lausasölu kr. 7.00 twt — Prentsmiðjan EDDA h. f.
Vegamál í ólestri
Nú styttist óðum að því, að Alþingi komi saman til
funda á ný. Mörg eru þau vandamál, og sum geigvænleg,
sem þetta þing hlýtur að fjalla um. Meðal höfuðmála
þingsins verða án efa vegamálin. Ófremdarástandið í
þeim málum er orðið slíkt, að ekki verður við unað-
Af þeim yfirlýsingum, sem fram hafa komið hjá rík-
isstjórninni og málgögnum hennar virðist algert ráð-
leysi ríkjandi, og engin stórátök í vegamálum fyrirhuguð
á næstunni. En það eru kosningar framundan og ríkis-
stjórnin hefur ærna ástæðu til að óttast þungan dóm
kjósenda um frammistöðuna í vegamálunum og því raunu
meiri lfkur á, að unnt verði' að knýja stjórnina til að-
gerða en áður — og víst er það, að þingmenn Framsókn-
arflokksins munu ekki láta vegamálin liggja í þagnargildi
á næsta þingi.
Nú er ástandið í vegamálunum orðið þannig, að eng-
ar verulegar framkvæmdir eiga sér stað, nema þar sem
unnið er fyrir lánsfé. Fjárveitingar til fjölmargra vega
fara nú nær óskiptar í að borga af lnum, sem búið er að
vinna fyrir í vegunum og vegaviðhaldið er fjarri öllu
lagi, miðað við hina ört vaxandi og þungu umferð —
ekki sízt hina stórvaxandi vöruflutninga með stórum
vörubílum — og staðreynd er það, að í suma vegi hefur
alls ekki verið borið árum saman.
Það er ekki von, að landsmenn uni slfku á sama tíma
og sífellt er verið að leggja þyngri og þyngri álögur á
umferðina og með vaxandi umferð hafa tekjurnar af um-
ferðinni vaxið gífurlega. Stærsta hlutann af þeim fúlg-
um hefur ríkissjóður tekið til almennrar eyðslu í stað
þess að leggja féð óskipt til vegamála, eins og hlýtur að
teljast eðlilegt og að verður að stefna, að gert rerði.
Síðan 1959 hefur ríkissjóður tekið hvorki meira né
minna en 2.200 milljónir króna af tekjum af umferð-
inni umfram það, sem lagt hefur verið til veganna- Fyr-
ir þá upphæð hefði verið unnt að leggja malbikaðan veg
norður til Akureyrar og austur að Þjórsá og er þá miðað
við kostnaðinn af Keflavíkurveginum- Fram að 1959 lagði
ríkissjóður hins vegar vegagerðinni til meira fé en nam
tekjum af umferðinni og sést af því, hver öfugþóun hefur
orðið í tíð núverandi ríkisstjórnar.
Er fjármálaráðherrann gaf yfirlit um framkvæmdir
ríkisins á s.l. vori, sagði hann, að það skorti „fjárhags-
grundvöll“ fyrir lagningu hraðhrauta með varanlegu slit-
lagi.
Er Mhl. ræddi um vegamálin í forustugrein í sumar, sagði
blaðið:
,,Það er hins vegar ljóst, að meðan hinar miklu fram-
kvæmdir við Búrfell og í Straumsvík standa yfir, verður
erfitt af efnahagslegum ástæðum, og einnig vinnuafls-
vegna að hefja slíkar framkvæmdir, en sjálfsagt er að
hefja nú þegar undirbúning að því, að þær geti hafizt
jafnskjótt og þessum stórframkvæmdum lýkur að þremur
árum liðnum“
Þannig boðaði Mbl- þriggja ára stöðnun framkvæmda
í varanlegri vegagerð og bar við álframkvæmdum og
vinnuaflsskorti. Öllum slíkum „áætlunum“ verður að
víkja til hliðar og þeim mun verða vikið til hliðar á næsta
þingi. Kröfur þjóðarinnar um betri vegi eru orðnar svo
háværar og almennar. að við þéim getur ríkisstjórnin
ekki daufheyrzt lengur. Bifreiðin er nú orðin eitt nauð-
synlegasta. tækið í daglegu lífi almennings á íslandi og
ómælt er það tjón, sem hlýzt af hinum slæmu vegum.
Án góðra samgangna getur framleiðslan ekki blómgazt,
og vegirnir eru því sannkallaðar lífæðar þjóðarinnar.
TÍMINN
Ríkisfyrirtæki eiga mikinn þátt
í efiingu ítalska iðnaöarins
Þau hafa látið ólíkustu atvinnugreinar til sín taka.
ÞEGAR verið var að koma
á laggirnar í Luxemborg árið
1952 fyrstu evrópsku efnahags
samtökunum, eða kola- og stál
samsteypunni, bjuggu nokkrir
ítalir þar í gistilhúsi um stund
ar sakir. Borðsalur gistihússins
var langur og háu borði komið
fyrir á palli fyrir öðrum end
anum. ítalarnir lögðu þetta
borð undir sig og breyttu há
degisverði 'sínum í meira og
minna varanlega veizlu. Tveir
eða þrír komu aðvífandi í einu
settust niður og töluðu eins
hátt og þeir höfðu róm til. Á
þessu gekk fram undir kvöld.
Þegar nýir menn komu, risu
vinir þeirra úr sætum og fögn
uðu þeim, aðrir hrópuðu upp
yfir sig og komu öllum til að
reka upp rokna hlátur. Stund
um heyrðust tappar teknir úr
kampavínsflöskum (eða va.r
það Asti Spumante?) Karl-
menn hrópuðu, konur skræktu
rökræður dunuðu með feikna
hraða og almenn fagnaðarlæti
kváðu við. Yfirþjónninn var
svipsúr heimamaður og fannst
sýnilega, að betri skipan hefði
verið á meðan á þýzka hernám
inu stóð og þessi suðrænu gleði
læti væru illþolandi. Emn dag
inn gekk hann til ókunns gests
sem sat við borð innarlega í
salnum, og hvæsti út úr sér:
„Hvílíkur hávaði í þessum ítöl
um! Og svo eiga þeir hvorki
kol né stál.“
Enginn, sem dvalið hefir um
stundar sakir í ítalskri borg,
mun neita því, að ítalir séu
meiri hávaðamenn en flestir
aðrir. En hitt er jafn ómótmæl
anlegt, að nú er rekinn mjög
svo athyglisverður stáliðnaður
á Ítajíu. Japanir uku stálfram
leiðslu sína á fimm árum meira
en sem svarar allri stálfram-
leiðslu Breta á ári. í saman-
burði við það kann átak ítala
að virðast smávægilegt, en þeir
framleiddu rúmar tvær milljón
ir lesta af stáli árið 1950, en
framleiða nú nálega þrettán
milljónir lesta. Þessar framfar
ir eru miklar á evrópskan mæli
kvarða og tekizt hefir að koma
aukningunni á gegn nálega
samdóma áliti sérfræðinga um
stál- og kolavinnslu í Evrópu.
Árið 1952 töldu jafnt vinir sem
andstæðingar að úti væri um
ítalska framleiðslu.
FÁEINIR ítalir komu auga á,
hvaða framtíð þau stáliðnaðar
fyrirtæki gætu átt, sem ynnu
úr innfluttum hráefnum. Þess
ir menn voru fáir og þeír
voru hvorki starfandi við einka
rekstur né í hópi þeirra, sem
áætlanir gerðu fyrir ríkið. Þeir
voru í IRI (Institute oer la
Ricostruzione Industriale),. sem
álitið er að ráði yfir 10 eða
15% af allri iðnaðarframleiðs'u
ítala.
Hið útreiknaða og vei heppn
aða stálævintýri IRI er hvergi
nærri eina djarfa átak þess eft
ir striðið. Síðustu tíu árin hafa
ítalir verið manna hraðvirkast
ir við lagningu akvega i Vestur
Evrópu, næst Þjóðverjum
Stærsta afrek þeirra í þessu
efni er Autostrada del Sol, sem
orðinn er lífæð ítalsks efnahags
lífs frá Mílanó suður til Sal-
erno og meðfram allri vestur-
strönd landsins. Iðnfyrirtæki í
einkaeign voru ekki fáanleg til
framlags nema í þann kafla veg
arins, sem auðsjáanlega var arð
bær, eða nyrzti þriðjungur
hans. Vegagerðarskrifstofa rík
isins var svo fjötruð í skrif-
finnsku og lagaflækjum, að hún
gat ekki tekið að sér frumkvæð
ið og unnið nægilega hrátt. IRI
tók því til sinna ráða, einkum á
þeirri forsendu, að akvegurinn
væri lífsnauðsynlegur til þess
að tengja saman norður- og
suður-hluta landsins, öllu
ítalska efnahagslífinu til hags
bóta. Á daginn kom, að tekjur
af vegatollinum urðu svo mikl
ar, að IRI leggur nú fram fé
til áframhaldandi vegalagning
ar, þar á meðal akvegi eftir
austurströndinni, sem er mjög
á eftir tímanum í efnahagslegu
tilliti svo og þvert yfir landið,
milli Napólí og Bari. Innan
skamms verða hinir ýmsu hlut
ar ítalíu í miklu nánari tengsl
um hver við annan en þeir hafa
nokkru sinni verið.
IRI hefir tekið að sér frum
kvæði á þriðja sviðinu, að
vísu í litlum mæli enn sem kom
ið er, en kann að reynast þess
mikilvægara sem lengra líður.
Tækniþjálfun er mjög ábóta-
vant á Ítalíu, bæði í mennta
kerfi ríkisins og einkarekstii.
IRI hefir komið upp nokkrum
þjálfunar og iðnkennslustöðv-
um í landinu, fyrst og fremst til
að fullnægja eigin þörfum, en
er nú farið að taka við nemend
um, sem ætla að starfa við rekst
ur annarra fyrirtækja. Þessi tíl-
raun er enn mjög smá í sniðum
á norður-evrópskan mælikvarða
og eins í hlutfalli við þarfir
ítala, en þær aukast sýnilega
ört. Nemendurnir skipta aðeins
þúsundum en ekki tugþúsund
um. Flestir eru fullorðnir menn,
sem aðeins sækja námskeið í
sex mánuði. En þetta er eigi
að síður markverð byrjun á
sviði, sem hefðbundnar aðferð
ir bæði einkareksturs og opin
bers reksturs á Ítalíu hafa
algerlega vanrækt.
Þarna hefir IRI séð fyrir
mikilvægum hlekk, sem áður
vantaði, og af þeim sökum er
oft minnst á „aðferð IRI“.
Kristilegum demókrötum fellur
þessi hugmynd sérlega vel í geð,
þar sem hugsjónamenn þeirra
vilja gjarnan geta sýnt fram
á, að ríkisrekstur og einkarekst
ur geti samrýmst. IRI var mjög
sljótt og athafnalítið í fyrst-
unni, meðan Mussolini sat við
völd, en ágætur árangur þess
nú kann að stafa af því, að
þarna hafi verið réttur maður
eða menn að verki á réttum
tíma, þegar mikið lá við, eins
og raunin þykir hafa orðið um
ENI, (sambærilegt fyrirtæki í
olíuvinnslu). Mattei (hjá ENI)
og Saracene (hjá IRI) eru báð
ir dæmi um menn, sem sýndu
frjótt ím.vndunarafl þegar þess
var mest þörf. IRI reyndist fúst
til að leggja orðstír sinn í hættu
í fangbrögðunum við stálið og
tiu. ■
Norður-suður-akveginn. Þetta
sýnir framsýni og vilja til að
gera það, seni nauðsynlegt virð-
ist, hvað sem hinum smærri
hindrunum líður, en það bendir
fremur til manna en fyrirtækja.
IRI hóf göngu sína fyrir hönd
ríkisins sem aðalerfingi gjald-
þrota fyrirtækja. Það verður
enn að styðja og halda uppi
ýmissi lasburða, fjárstyrktri
starfsemi, þar á meðal skipa-
smíðum og vélafyrirtækjum eins
og Alfa Romeo. En það hefur
sýnt furðulega hæfni til sveigj-
anleika og aðlögunar, og er af
þeim sökum mjög athyglisvert
efnahagslegt fyrirbæri. Ríkis- I
stjórnin á ítalíu er veik og iðn
aðurinn ekki öflugur, nema hér
og þar. IRI hefur fyrst og
fremst auðnast að brjótast gegn
um sumar erfiðustu hindranirn
ar á vegi ört vaxandi en jafn-
vægislítils efnahagslífs. Hjá
ítölum hefur fyrst og fremst
brostið trausta undirstöðu, þarf-
irnar verið augljósar, en stefna
IRI einkum mótazt af frjóu
ímyndunarafli, og þess vegna
hefur þetta gengið vel enn sem
komið er.
f raun og veru hefur IRI
sjálfvirkan aðgang að fjár-
magni í landi, þar sem fjár-
magn skortir og ríkisstjórnin
takmarkar útgáfu hlutabréfa.
Þetta hefur gert IRI mögulegt
að taka sér viss forgangsrétt-
indi. Hins vegar hefur ríkis-
stjórninni tekizt að halda til
streitu, að IRI, eins og ENI og
önnur slík fyrirtæki, leggðu tvo
fimmtu hluta fjárfestingar sinn
ar fram á hinum vanþróuðu
svæðum í syðsta hluta landsins.
(En Saracone kann að hafa átt
uppástunguna að þessu sjálfur
á sinni tíð). En IRI starfar eins
og hlutafélög að því er snertir
tap og gróða, og neitaði að reisa
stáliðjuverið suður í Taranto
nema ríkisstjórnin legði fjórð-
ung fjárfestingarinnar fram
sem styrk.
Á þennan hátt getur IRI
stundum haft áhrif á efnahags-
stefnu ríkisins, en starfað eigi
að síður líkt og venjuleg fyrir-
tæki, og látið ríkið bera hluta
kostnaðarins við óarðbærar
framkvæmdir. Eins getur IRI
ráðið starfsmenn til sin og sagt
þeim upp, framkvæmdastjóra
ekki síður en aðra, eins og
venjuleg hlutafélög. Það býr
ekki við tryggingarskyldu eins
og opinber þjónustu fyrirtæki.
„IRI-AÐFERÐIN“ er mjög
sveigjanleg, þar sem fyrirtækið
býr einkum að eigin vexti. Vöxt
ur þess, eins og ENI, stafar
fyrst og fremst af því, hve þörf
in var brýn fyrir breytíngar,
sem hin venjulegu fyrirtæki
ríkis og einstaklinga gátu ekki
ráðið við. En nokkur hætta er
samfara þessu. Það mikla vald,
sem Mattei (hjá ENI) kann að
hafa haft fyrir fáum árum, gef-
ur vísbendingu um uppvöxt
„ríkis í rjiknu." En IRI er ef
til vill of fjölbreytt að samsetn
ingu til þess að mynda grund-
völl að pólitísku valdi, meðal
Framhald á bls. 12.