Vísir - 21.10.1975, Blaðsíða 7

VtSIR. Þriðjudagur 21. október 1975
cTVLenningarmál
... svo flókin
persóna
er þessi höfundur
Sporvagninn Girnd
eftir Tennessee Williams
Leikstjóri Gisli Alfreðsson
Á bak viö mörg verk
liggur eins konar þjóð-
félagslegur sársauki, og
stéttastríö er öðrum
þræöi af slíkum toga.
Hins vegar er rangt að
líta svo á að mennta-
skólakennarinn í
Girndarvagni Tennessee
Williams sé eins konar
fulltrúi yfirstéttar, eins
og ég sá í blaði nýverið.
Miklu nær er að álíta, að
væri menntaskóla-
kennarinn t.d. íslenzkur
og með þeim annmörkum
taugaveiklunar, sem
hann hefur í leikriti Willi-
ams, væri hann í þeim
stjórnmálaflokki íslenzk-
um, sem leitar yf irstéttar
sinnar í taugaveikluðum
öreigum, séu þeir komnir
af biskupi í tíunda lið.
Williams er frá Missisippi, þvi
suðurrikja Bandarikjanna, sem
hvað mest ber yfirbragð þeirrar
sögulegu tregðu, sem fylgdi i
kjölfar þrælastriðsiná. Annað
riki og enn tregara til aðlögunar
er Georgia, þar sem annar
frægur bandariskur höfundur
fæddist, Erskine Caldwell. Báð-
ir þessir menn hafa hvor á sinn
hátt reynt að lýsa þeirri undar-
legu lömun og frumstæðu við-
horfum, sem fólk verður að
bráð, sem á ekkert erindi við
dag sinn, en lifir i ljóma góðrar
ættartölu og hvitrar plantekru,
sem ýmist er brunnin, hrunin
eða komin i hendur hinna ætt-
lausu.
Keiluspil og
bólfimi
Likur eru oft til þess, að
höfundar leggi frá sjálfum sér i
þær persónur, sem þeir skapa,
en geri þær jafnframt að tákni
fyrir eigindir þjóðlifs. Svo er
um Alexis Sorbas eftir griska
rithöfundinn Nikos Kazant-
zakis, Bjart i Sumarhúsum eftir
Halldór Laxness og Blance Du
Bois i þvi leikriti Williams, sem
hér er til umræðu. Mennta-
skólakennarinn missir siðustu
sneiðar ættaróðalsins og greiðir
með þeim dánarkostnað for-
eldra og húsfólks, sezt siðan að i
gistihúsi, eins og nokkurs konar
Sadie Thompson, og sængar hjá
gestum og gangandi. Með þessa
fortið kemur hún i heimsókn til
systur sinnar i New Orleans,
sem fyrir löngu er flutt alfarin
úr þvi umhverfi sársaukans,
sem suðurrikin eru Blance Du
Bois, búin að gleyma þvi að eítt
sinn var til ættleggur og plant-
ekra, sem skiptu máli, en hefur i
þess stað tekið upp vigt samlif
við frygðartröllið Stanley Ko-
walski. Er þá komið að öðru
dæmi, afganginum af banda-
risku þjóðlifi, sem ástundar
varahlutaverzlun, bjórdrykkju,
keiluspil og aðdáun á bólfimi,
innflutt frá hinu eða þessu
'hundsskinninu i Evrópu, þótt
menn séu fæddir með nokkru
stolti i Guðs eigin landi.
Auðvitað er þetta einföldun
málsins, en hún ætti að auð-
velda skilning á forsendum
svona verks. Hins er ógetið, og
er það kannski öllu flóknara,
þess lifs i verkinu, sem Williams
sækir til sjálfs sin. Hann virðist
hafa lifað ekki óliku tilfinninga-
lifi og Blance Du Bois. Hann
virðist einnig hafa haft mögu-
leika til að vera kynvillingurinn,'
sem hún giftist sextán ára. Svo
flókin persóna er þessi höfund-
ur. Hann er aftur á móti varla
nokkurt brot af frygðartröllinu
eða öðru þvi fólki, sem fyllir upp
götumyndina við öngstrætið i
New Orleans, þar sem enn einn
harmleikurinn út af suðurrikja-
hugtakinu á sér stað.
Leikt jöldin
fátækleg
Nokkrir annmarkar eru á
sýningunni, eins og gengur og
gerist. Þeir eru hvorki meiri eða
minni en vænta má. Þess er get-
ið i leikskrá, i endurprentuðu
viðtali við Williams, að hann
hafi á einum stað séð Blance Du
Bois fyrir sér sitjandi i stóli i
bláum geisla frá tungli, sem féll
Eriingur Gíslason I hlutverki
Kolwalski og Margrét i hlutverki
Stellu.
á hana inn um glugga. Hvatir og
óþreyttir menn hefðu reynt að
herma þetta eftir með lýsingu á
sviðinu. í stað þess er öðru
hverju verið að varpa einhverj-
um hlandgulum bjarma á svið-
ið, og hjálpar hann litið til við
þær skáldsýnir eða þau suður-
rikjahughrif, sem þó tónlistin
veitir, en hún er einhver örugg-
asti ytri búnaður verksins. Mér
skilst að Jón Múli hafi verið
fenginn til að efla kynnin við
Basin Street. Mánabirta hefði
átt ólikt betur bæði við tónlistina
og Blance Du Bois, enda óhætt
að freysta hugsýnum skálda i
eigin verkum, nema það eigi
endanlega að afhenda málið i
hendur rafmagnsstjórum. Um
leiksviðstjöldin verður varla
mikið sagt. Þau eru heldur fá-
tækleg innan um mannlifsör-
tröðina hjá Williams, og þýðing-
in er kannski heldur mikið bók-
mál á köflum, eins og þegar
Blance Du Bois er látin segja:
Ég er á barmi sturlunar. Gripur
fólk bara ekki um höfuð sér og
segir: Ég er að verða vitlaus?
Leiksigur
Þóru Friöriksdóttur
Þóra Friðriksdóttir fer rheð
hlutverk Blance Du Bois. Hún
byrjaði á sviði fyrir einum
tuttugu árum i hlutverki Billie
Dawn i Fædd i gær. Hún hefur
farið með mörg hlutverk, bæði
stór og smá og gert margt vel.
Ég hef séð hana i sumum þess-
ara hlutverka og sumum ekki,
og mér hefur fundizt að Þóra
stækkaði janft og þétt sem leik-
kona i gegnum tiðina. Lengi vel
var eins og hún ætlaði ekki að
losna við Bille Dawn. Hún lék
hana bæði geyst og vel, og slik
byrjandaverk geta verið hættu-
leg, einkum vegna þess að
áhorfendur og leikhúsgestir
vilja stöðugt blanda leikaranum
saman við slik stjörn'uverk.
Þóra hefur fyrir löngu leikið sig
fram úr Billie Dawn, og aðrar
persónur hennar hafa orðið hug-
stæðari þeim, sem sækja leik-
hús að staðaldri. Með leik sinum
i hlutverki Blance Du Bois hefur
Þóra unnið umtalsverðan leik-
sigur. Hún hefur með þessu
hlutverki tekið sinn sess i
fremstú rgð islenzkra leikara.
Og þótt álltaf sé verið að finna
að ýmsu hjá leikhúsunum, þá
breyta þær aðfinnslur engu um
þá staðreynd, að hin fremsta
röð islenskra islenzkra leikara
Róbert Arnfinnsson i hlutverki Mitch og Þóra i hlutverki Blance Du Bois.
Þóra Friftriksdóttir og Margrét Guðmundsdóttir i hlutverkum sinum i
leikritinu „Sporvagninn Girnd.”.
henni mest ætlað að svara ,,pá
tiltale”, og auðveldar það eng-
um leikara að brjótast út úr
hlutleysi áreitnislausrar orð-
ræðu. En Margrét ris yfir þetta
meinleysi og verður virkur þátt-
takandi i harmleiknum. Fram-
koma hennar er eðlileg og fram-
setningin skýr og sannfærandi,
og eftir þvi sem liður á sýning-
una eflist hún að þrótti og áræði,
sem hlifskjöldur systur sinnar
og eftirlæti eiginmannsins mitt i
allri sambýlisgrimmdinni.
Erlingur Gislason fer með
hlutverk Stanley Kowalski.
Þetta er vanþakklátasta hlut-
verk sýningarinnar, en Erlingur
dregur hvergi af sér. William
hefur dregið þessa persónu upp
grófum, sterkum dráttum og
gert hana að eins konar frum-
manni, m.a. til að þjóna undir
orðræður Blance. En Erlingur
er engin önnur fiðla á sviðinu,
þegar þvi er að skipta, og þau
eiga það bæði sammerkt, Mar-
grét og Erlingur, að þau tefla
þvi sem þau eiga fram á móti
stjörnuleik Blance. Það vottar
aðeins fyrir þvi á stöku stað hjá
Erlingi, þegar frummennskan
er i hvað hæstum gangi, að
bregði fyrir bulluskap meira i
ætt við þrekið ris en það heilaga
réttlæti, sem felst i þvi að vera
innfæddur amerikumaður með
aðra höndina á réttlætinu.
Róbert Arnfinnsson leikur
Mitch, undirfurðulegan hlunk,
sem hrifst af þessari „southern
belle”, en setur sig siðan á háan
hest, þegar hann fréttir að hún
hafi legið með öðrum. Það var
auðvitað, að Williams hlyti að
koma að persónu, sem fulltrúa
fyrir smáskitlega siðfræði. Það
er eins og Róbert lifi sig inn i
hlutverkið þegar hann byrjar að
drattast i kringum Blance með
hausinn undir sér, fullur af súr
og vonzku yfir þvi að aðrir
skyldu hafa verið á undan. Það
liggur við gamanleik hjá hon-
um, þegar á bak við stendur sú
skoðun fábreytingsins, að hrein-
ar meyjar skuli handa huldu-
hrútum einum.
Með minni háttar hlutverk
fara þau Bryndis Pétursdóttir
og Bjarni Steingrimsson sem
hjónin á loftinu, Flosi Ólafsson
sem spilafélagi, Guðmunda
Eliasdóttir sem blökkukona,
Guðbjörg Þorbjarnardóttir sem
blómasölukerling, Kristinn
Karlsson sem bréfberi, og lækni
og hjúkrunarkonu leika Ævar
Kvaran og Auður Guðmunds-
dóttir. Ekkert er nema gott eitt
að segja um leik þessa fólks, og
það á sinn þátt i þvi að skapa
verkinu eðlilega umgjörð og
staðsetja það i mannlifi, sem
veitir ekki marga kosti, en
fyrirgefur þeim mun meira.
er batteri, sem menn bera virð-
ingu fyrir, atvinnufólk, sem
kann miklu meira til verka en
hægt er að afgreiða yfir kokteil-
glasi á einni kvöldstund.
Aörir leikarar
Margrét Guðmundsdóttir
leikur Stellu Kowlaski, þennan
hluta heilbrigðar skynsemi,
sem hvorki dregur dæmi af
sársauka suðurrikjanna, né læt-
ur sig alfarið á vald frygðar-
tröllsins og varahlutasalans.
Margrét fellur vel að hlutverk-
inu. Frá höfundarins hendi er