Tíminn - 29.10.1966, Blaðsíða 5

LAUGARÐAGUR 29. október 1966
TIMINN
s
Útgefandi: FRAMSÓKNARIFLOKKURINN
Framkvíomdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb)s Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karisson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur: Bankastræti 7. Af.
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523. Aðrar skrifstofur,
sími 18300 Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands. — í
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h. f.
Lánsfjárhöftin
Undanfarið hefur verið rætt nokkuð á Alþingi um
lánsfjárskort þann, sem íslenzkir atvinnuvegir eiga nú
við að búa og stafa af því, að Seðlabankinn hefur að frum
kvæði ríkisstjórnarinnar gripið til sparifjárfrysting-
ar í stað þess að fullnægja eðlilegri lánsþörf at-
vinnuveganna, eins og lög gera ráð fyrir. Tveir ráðherr-
ar, Gylfi Þ. Gíslason og Jóhann Hafstein, hafa tekið þátt
í þessum umræðum og reynt að halda því fram, að það
væri blekkingar einar, að hér sé um lánsfjárhöft og láns-
fjárskort að ræða. Stjórnarblöðin hafa tekið undir þenn-
an málflutning og gerzt m. a. stórorð um, að Þórarinn
Þórarinson hafi gerzt sekur um stórfelldar blekkingar í
þessu sambandi.
Svo illa tókst hins vegar til hjá Gylfa Þ. Gíslasyni, þeg-
ar hann ætlaði að sanna blekkingarnar á Þórarin, að hann
sýndi óvart fram á, að lánsfjárhöftin eru enn stórfelldari
en Þórarinn hafði haldið fram. Þórarinn sýndi fram á. að
heildarútlán viðskiptabankanna hefðu aukizt um 111%
frá 31. des. 1959 til 31. desember 1965, en á þeim tíma
hefði rekstrarkostnaður fyrirtækja alltaf aukizt um
150—170%. Gylfi Þ. Gíslason hélt því fram, að eðlilegra
væri að gera samanburðinn við árslok 1958 og komst síð-
an að þeirri niðurstöðu, að heildarútlán bankanna til
sjávarútvegs og landbúnaðar hefðu aukizt á þessum tíma
um 99%. Sést bezt á þessu, þegar aukinn rekstrarkostn-
aður atvinuveganna er hafður til hliðsjónar, hve stórum
hlutfallslega minni þjónustu bankarnir veita atvinnuveg-
unum nú en þeir gerðu 1958.
Jafnhliða því, sem Seðlabankinn hefur skert útlána-
getu viðskiptabankanna með sparifjárfrystingunni hefur
hann sjálfur dregið stórkostlega úr þjónustu sinni við
atvinuvegina. þegar tillit er tekið til aukins rekstrarkostn-
aðar þeirra- Upphæð víxla, sem Seðlabankinn hefur end-
urkeypt va rtil jafnaðar 841 millj. kr. á síðastl. ari, á móti •
557 millj. árið 1958, 771 millj. árið 1959 og 844 millj. kr.
árið 1960.
Það er á þennan hátt, sem lánsfjárhöftn hafa verið
búin til. Það eru þau, sem valda því, að stöðvun vofir yfir
fjölda vel stæðra fyrirtækja vegna lánsfjárskorts og að
framleiðniaukning atvinnuveganna hefur verið sáralítil
seinustu árin, þrátt fyrir allt góðærið.
Gjafir eru yður gefnar
í ítarlégri framsöguræðu, sem Helgi Bergs flutti við 1.
umræðu um frumvarp Framsóknarmanna í Efrideild um
aukið é til vegasjóðs og sagt heur verið rá hér í blaðinu
sýndi hann fram á að þjóðinni myndi sparast hundruð
milljóna árlega í minnkuðu sliti og eyðileggingu á farar-
tækjum sínum við lagningu þeirra 350 km hraðbrauta-
sem nú ber að telja í hraðbrautarflokki samkv. vega-
lögum-
Falsanir og blekkingar, segir Morgunblaðið. Helgi tek-
ur ekki tillit til þess sparnaðar sem þegar er orðinn af
hinu ágæta gatnakerfi í Reykjavík.
Skyldi sá fjöldi Reykvíkinga sem býr í úthverfum
Reykjavíkur við þær forarvilpur, sem þar eru nefndar
götur ekki vera þakklátur? Skyldu Vestlendingar, Sunn
lendingar og íbúar úthverfa og nágrannabæja höfuðoorg
arinnar sem hafa beðið lagningar Vesturlandsvegar Suð-
urlandsvegar og hraðbrautanna umhverfis Reykjavik með
óþreyju ekki vera þakklátir fyrir þá ábendingu að þeir
geti sparað tæki sín með því að aka um götur Reykja-
víkur?
Frede Madsen, fréttamaður Politiken:
íbúar Tasjkent hafa ekki látið
náttúruhamfarirnar buga sig
Unnið er dag og nótt við að endurbyggja borgina
RYKINU í Tasjkent gleymi ég
aldrei. Mann svíður í augun
og tekur í slímhknnurnar í
nefinu eins og af sterku, ert-
andi, austurlenzku kryddi.
Þetta hvítgráa og kanelbrúna
duft liggur alls staðar, rýkur
upp í sveipum við hvert fót
mál og þyrlast í mekki undan
öllum ökutækjum, sem á ferð
eru. Því hefur verið haldið
fram um Tasjkent, að þar sé
ávallt heiður himinn og sól-
skinsdagar jafn margir og í
Egyptalandi. Nú hefir rykið
öll völd í lofti yfir höfuðstað
Uzbekistan og hefir haft síðan
í jarðskjálftanum mikla 26.
apríl í vor. Það hvílir ein,s og
ábreiða yfir eyðilögðu borgar-
hverfunum og byggir fyrir sól
ina.
Ægilegur jarðskjálíti hæfði
fimmtu stærstu borg Sovétríkj
anna í hjartastað árla þennan
aprílmorgun. Jarðskjálftinn
átti upptök sín beint undir
miðri borginni og jarðskjálfta-
mælarnir sýndu styrkleikann
7,5. En náttúruöílin eyddu
ekki allri orku sinni í þessari
einu lotu. Síðan eru alltaf af
og til hræringar í jarðlögum
undir Tasjkent. Það drynur í
djúpunum og yfirborðið titrar,
en styrkleiki jarðskjálftans hef
ir ekki náð nema fjórum og
þaðan af minna.
650 kippir hafa mælzt síðan
þennan örlagaríka aprílmorg-
un og halda efalaust áfram
enn um sinn. íbúar borgarinn
ar vita, að jörðin dúar undir
fótum þeirra. og það hafa þeir
raunar vitað öldum saman. En
meira þarf en eitt rothögg til
þess að gera út af við jafnaðar
geð íbúanna gagnvart náttúru-
hamförum. Þeir eru um millj-
ón að tölu og frægir fyrir þetta
* æðruleysi sitt. Dagurinn, beg-
ar jarðskjálftarnir byrjuðu jg
allt borgarstæði Tasjkent hrist
ist og skalf, var ekki einu sinm
að kvöldi kominn, þegar íbúar
borgarinnar streymdu þúsund-
um saman til íþróttavailaríns
til þess að horfa á fcriaU-
spyrnukeppni milli fyrstu deild
ar liðs borgarinnar og knatt-
spyrnuflokks frá Minsk.
íþróttaáhugi er mikiil i þess-
arri borg, sem er ein af mikil
vægustu og annasömustu iðn-
aðar- og verzlunar-miðstöðvum
Mið-Asíu. Líf borgarinnar geng
ur sinn gang- Rykið frá rústun-
um, þar sem annrík miðborg-
in stóð þar til fyrir hálfu ári.
byrgir útsýn til himins, fyllir
vit manna og sérhverja svita-
holu, en samt ólgar lífið og
sýður á breiðum götum og
torgum. bæði í gamla oorgar
hlutanum og þeim nýja
Misskunnarleysi evðileggingar-
innar virðast hafa aukið á at-
hafnarsemina.
ÞEGAR gengið er um þá hluta
rasjkent-borgar. sem harðast
urðu úti, blasa hvarvetna við
merkin um misskunnarlausa.
eyðileggingu jarðskjállftans. f
fyrstu, öflugu kippunum
hnindu hinar gömlu bygginga'
hvort sem þær voru ein hæð
eða margar hæðir. Dagar þeirra
voru þar með taldir. Af þeim
er ekki annað eftir en marg-
vísleg rústahrúga, endalaus
beðja rambandi og hruninna
hluta, þyrpingar sprunginna,
húsa, furðulegra ásýndum,
brotnar línur hrunsins blasa
hvarvetna við, hrúgur af muln
ingi og brotnu timbri, opnar
gluggatóftir og rifin gólf, aMt
í einu sér inn í og gegn um
þaklausa stofu og auga festir
ekki á neinu néma ömurleika
auðnarinnar. Tré og runnar
standa enn rótum í ótraustri
jörðinni, en grænka þeirra er
gengin. Rykið lykur um allt
og í bakgörðum standa beina-
grindur jurta, þaktar hvítri
loðnu af ryki.
Erfitt er að koma tölium yf-
ir tjón af náttúruhamförum,
en samkvæmt yfirlitinu, sem
borgaryfirvöldin hafa tekið
saman um ósköp þau, sem
dundu yfir Tasjkent 26. apríl
klukkan 5,23 árdegis, og eftir-
köst þeirra, eyðilögðust íbúðar
hús með 85 þúsund íbúum og
68 þúsund fjölskyldur misstu
ekki aðeins húsaskjól sitt, held
ur meginhluta eigna siiyia og
búslóðar. Flest hinna hrindu
húsa voru byggð úr sóiþurrk-
uðum steini, en ekki brennd-
um múrsteini, og þakin hálm-
blandaðri múrskel.
TASJICENT þýðir „steinborg
inn“. Þannig litu tjaldbúar eyði
merkurínnar á hana, en þeir
höfðu öld eftir öld lagt leið
sína til þessarrar stækkandi
borgar i vininni. En nú er hin
hefðbundna byggingaraðferð
undir lok liðin. Á rústunum
rís ný Taskjent, byggð sam-
kvæmt kröfum samtímans, og
hreinsun rústanna sækist vel.
Mjög mörg hús skemmdust
mikið en stóðu þó, og brýn-
asta bráðabirgðaviðgerð hefir
farið fram á þeim, sem húsa-
skjól gátu veitt. Nýleg stórhýsi
hrundu ekki í hamförunum, en
allir veggir eru meira og
minna sprungnir eftir jarð-
hræringarnar og sumar rifurn
ar gapa við- Umfaugsmiklar
viðgerðir eru óhjákvæmilegar.
Við húsagerð í Tasjkent síð-
ustu árin naut árangurs
rannsókna í byggingatækni og
þær rannsóknir hafa aukið
verulega á öryggi gegn áföll-
um af jarðskjálfta.
Nýjustu húsin stóðust raun-
ina. Hin forna aðferð. að hlaða
hús úr sólþurrkuðum steini. er
úr sögunni í Tasjkent og öðr-
um borgum á jarðskjálftasvæð
inu í Mið-Asíu. í framtíðinni
verður einvörðungu byggt úr
verksmiðjunnum húshlutum,
mjög traustlega samtengdum,
og margra hæða hús reist á
stauragrunni. en hann hefir
reynzt standast jarðskjálfta oet
ur en allt annað.
TASKJENT hefir notið að-
stoðar allra Sovétríkjanna sið
an eyðileggingin iundi yfir
Hermenn og sjálfboðaliðar hóf
ust undir eins handa við ruðn-
ing. Heil borgarhverfi em jöfn
uð við iörðu skipulega. Ýtur
og verkamenn byrja á öðrum
endanum og látlaus straumur
vörubíla flytur burt leyfar
hinna gömlu híbýla. Stór svæði
hafa verið rudd í miðborginnL
Þau bíða þama eins og eyði-
mörk, þakin fetþykku ryklagi,
milii hinna nýlegu húsa, sem
enn standa. Miðborgin í Tasjk-
ent verður byggð að nýju og
íbúðarhús og önnur hús verða
marglyft, allt að seytján hæð-
um.
Endurbyggingunni er hrað-
að mjög og þegar er búið að
koma upp húsnæði yfir 50
þúsund fjölskyldur. Þetta er
rneira en tveir þriðju þeirra,
sem harðast urðu úti í jarð-
skjálftanum. Sovétlýðveldin
hafa stofnað til keppni um
þátttöku í uppbyggingunni og
framlag þeirra er gjöf til höf-
uðstaðar Uzbekistan, sem af-
hroðið beið.
Rússneska lýðveldið hefir tek
ið að sér að reisa íbúðarhús-
næði að grunnfleti 330 þúsund
fermetra, Ukranía byggir 160
þúsund fermetra, Hvíta-5úss-
land 25 þúsund fermetra og
önnur lýðveldi leggja að mörk
um svipuð framlög. Sambands
stjórnin í Moskvu leggur einn-
ig fram styrk við að bæta úr
eyðileggingunni. Enn verða
þúsundir borgarbúa að sætta
sig við að búa í sexmanna her-
tjöldum, sem reist hafa verið
á torgum, í görðum og á hreins
uðum húsgrunnum, en meira
en 70 þúsund manns stanfar
að nýbyg'gingu íbúðarhúsa.
GEGNUM rykmökkinn, sem
jarðýturnar þyrla upp, má
greina byggingarkranana, sem
eru að verki á þeim svæðum,
sem þegar er búið að ryðja.
Unnið er við nýbyggingarnar
nótt sem dag. Nýir söluturnar
standa í röðum meðfram stíg-
um og strætum, þar sem stór
og smá verzlunarhús lirundu til
grunna. Lífið heldur áfram
sinn gang og þrátt fyrir alla
eyðilegginguna létu ekki nerna
40 manns líf sitt í jarðskjálft-
anum í Tasjkent.
Þúsundir fjölskyldna hafa,
verið fluttar til annarra borga,
en hefir verið heitið að þær
fái að hverfa heim þegar hús-
næði verði til handa þeirn. Að
ári liðnu á að vera búið að
má út öll merki eyðileggingar-
innar.
Morgun einn gekk ég um
rústir borgarhverfis, sem virt-
ist vera mannlaust og autL En
út úr húsarúst einni, er lappað
hafði verið upp á, kom kona.
Hún var að leggja af stað til
vinnu sinnar og var vel búin.
Þegar hún var komin út úr
hreysinu tók hún fram rýju og
burstaði skóna sína vendilega.
Að þvi búnu lagði hún af stað
og gekk teinrétt um rústirnar,
framhjé öskugráum trjánum.
Rykið þyrlaðist upp í metra
hæð og huldi fætur hennar og
nýburstuðu skóna. Eftir þrjú
skref vont þeir þaktir
þykku ryklagi. En þá varð eigi
að síður að bursta. Þetta heitir
að láta ekki bugast.