Vísir - 10.11.1975, Blaðsíða 4

4
Vísir. Mánudagur 10. nóvember 1975.
BURFELL KRAFTANLÆG
Kraflslation
f líioríwi Í3v, Isloml
Hug-
sjona
menn
Ég gat þess I siðustu mánu-
dagsgrein minni i Visi þ. 3. þ.m.
að eymdin hafi veriö arfur okk-
ar um aldir fram og af sögu
lands og þjóðar gætum viö lært
æöi mikið. Ég gat að nokkru
fjárhagsstöðunnar á áratugnum
fyrirsíöari heimsstyrjöldina, en
striösárin og eftirstriðsárin eru
ekki síður athygli verð i þeim
efnum.
Það hefir verið lán okkar i öll-
um aumingjaskapnum, að oft
höfum við átt menn, sem hafa
verið hugmyndarikir hugsjóna-
menn, en erlend stjórnvöld og
innlendur kotungsháttur komu
mörgum þörfum hugmyndum
þeirra fyrir kattarnef. Mér ar
alltaf minnisstætt litið atvik,
sem átti sér stað fyrir 50 árum.
Þá vann ég á rakarastofu hér i
borginni. Hún lá við fjölfarna
götu og glugginn snéri að göt-
unni. Yfir gluggann miðjann
var hilla i brjósthæð.
Ég var einn á stofunni, þegar
maður kom inn. Hann gekk að
glugganum og horfði út og
studdi olnbogunum á hilluna.
Ég spurði hann hvað ég gæti
gert fyrirhann. Ekkert, svaraði
hann. Ég þekkti manninn ekki,
en horfði á hann hliöhallt. Und-
an svörtum hattinum sá ég grátt
háriö og undir loðnum brúnum
leiftruðu gáfuleg augu. Eitthvað
var með þessum manni, sem
ekki var í samfylgd annarra.
Allt i einu sagði hann. Hvað
kostar þetta kölnarvatn sem hér
er i glugganum? Ég sagði hon-
um það. Þá sagði hann. Já þetta
erum við aö flytja til landsins,
viö sem eigum bestu lyktina,
sem til er i heiminum.
Það er reyrinn okkar
ungi maður
Hvaða lykt er það, spurði ég.
Þá snéri hann séraö méreins og
prestur fyrir altari, rétti fram
aöra höndina og lófinn snéri upp
og hann sagöi. Það er reyrinn
okkai; ungi maður. Það hefir
engin Islensk kona átt fatakistu
eða kistil á þessu landi án þess
að hafa þar i visk af reyr. Við
getum framleitt reyr á fleiri
ekrum lands sett ilminn af hon-
um á glös og selt hann út um
viða veröld. Svo snéri hann sér
aftur að glugganum.
Þó ég væri rakari þagði ég
litla stund. Svo sagði ég. Fyrir-
gefiö, en hvað heitið þér? Hann
leit ekki við en sagði Einar
Benediktsson. Ég held að mér
hafi aldrei fundist ég minnka
jafn mikið á jafn skömmum
tima eins og á þessari stundu,
þegar ég vissi aö ég var að tala
við einn af mestu vitmönnum,
sem fæðst hafa á þessu landi,.
skáldið mikla Einar
Benediktsson.
Hann tók lika flugið á þessari
stuttu stund, og hér meö afhendi
ég þeim, sem vildu setja lyktina
af islenskum ilmjurtum á glös
og selja hana út um viða veröld,
hugmynd hugsjónamannsins
Einars Benediktssonar.
Stundum hefir mér dottiö I
hug, hvort það hafi ekki verið
óhamingja Einars að hann var
fæddur á Islandi og orkti á is-
lensku, ef hann hefði orkt á
ensku væri ekki óliklegt að henn
hefði veriö settur á bekk með
mestu ljóðskáldum heims.
Hugmyndaflug hans
var hafið yfir eymdina
Hugmyndaflug þessa manns
var hafið yfir eymdina sem
hann orkti um.
Fyrir nokkrum árum var
okkur sýnd mynd I sjónvarpinu
af þvi, þegar verið var að veita
Rangá yfir sandana á afrétti
rangvellinga. Viðtal var einnig
við einn af forystumönnum
sveitarinnar. Hann sagði:
Hugmyndin að þessu er nú ekki
ný, hún er komin frá Einari
Benediktssyni frá þeim tima
þegar hann fyrir 65 árum var
sýslumaöur rangvellinga. Hug-
mynd Einars var að binda með
vatni fokjörðina og gera auðn að
akri. En þrátt fyrir allan véla-
kost nútimans, þá tók það
islendinga 65 ár að gera þessa
athyglisveröu tilraun, sem
kostaði sáralitið fé miðað við
þann arð, sem hún gat gefið.
Löngu eftir að Einar setti fram
þessa hugmynd, var hún fram-
kvæmd annarsstaðar með
ágætum árangri.og vera má, að
hugmynd Einars hafi legið að
baki þeirri framkvæmd.
Hugsjónir Einars Benedikts-
sonar voru svo stórbrotnar, að
erfingjar eymdarinnar, fólkið i
landinu, fylgdist ekki með hon-
um. Það er ekki meiningin með
þessari stuttugrein að ræða um
hugmyndaflug Einars, svo sem
erlendar félagastofnanir,
gullnámuvinnslu i Miödal I Mos-
fellssveit, og margt annað, en
ég ætla aö minnast fáum orðum
á hugmyndir hans um virkjanir
i Þjórsá, og þaö, sem af þeim
má læra. Veröur mér þá fyrst
fyrir að vitna til ummæla
Sigurðar Nordals, en i stuttri
ritgerð um Einar segir hann
svo.
Engir loftkastalar
„Barátta Einars fyrir þessu
máli stóð linnulaust frá 1906 —
erhann byrjaöi aö vekja athygli
norskra fjármálamanna á
gifurlegri vatnsorku íslands og
fékk nokkurt fé i hendur til þess
að afla vatnsréttinda, — til
haustsins 1925, þegar hann fór
þriðju ferð sina til Vesturheims
i þvi skyni að leita þar eftir fjár-
magni handa Titan. Meðal
veraldlegra áhugamála hans
var þetta konungshugsjónin.
Þessi stóriðja átti ekki einungis
að gefa islendingum kost á afli
til ljós, hita og iðnaðar, á ódýr-
um áburði til þess að rækta
jafnvel „hálendi Islands svo
langt að snjólinu sem aðrar
þjóðir gera hjá sér”, heldur
veita blóöi nýs auðmagns i allar
æðar þjóðlifsins. Um trú Einars
á þetta mál verður ekki efast,
enda voru lengi vel góðar horfur
á framkvæmdum, sem hefðu
valdið aldahvörfum i sögu
landsina.”
Þar, sem.hér er getið um
Titan má minnast á það, að áriö
1914, var stofnað i Reykjavik
hlutafélag með þessu nafni til
virkjunar Þjórsár. Arið 1918
kom út bók i Kristianiu i Noregi
sem unnin var af norskum verk-
fræðingum undir forystu
Sætersmoens verkfræðings. í
bók þessari voru teikningar og
lýsingar af sex stórvirkjunum á
Þjórsársvæöinu og samtals var
orka þeirra um ellefu hundruð
þúsund túrbinuhestöfl. Þetta
voru ekki neinir loftkastalar
hugsjönamannsins heldur verk,
sem var unnið af sérfræöingum
i sinni grein og byggt á hugsjón-
um Einars Benediktssonar.
Nú geta menn stytt sér
stundir við að reikna út
tapið
Þegar þetta gerðist var ég
unglingur um fermingu i upp-
vexti á Eyrarbakka, ég var þvi i
námunda við vettvang þessara
stórviðburða. Mér er ennþá
minnisstæður sá kliður mót-
mæla, sem barst frá manni til
manns gegn þessum
framkvæmdum. Menn hrópuðu
landsala, nú átti að selja landið
og skáldin ortu hatrömm
ádeiluljóð til þeirra manna sem
ætluðu að selja landið.
Að sjálfsögðu höfðu islending-
ar allt i hendi sér um samninga-
gerðir i þessu máli og allt blaör-
ið um landsölu var vissulega
markleysa ef rétt var að farið,
en það haföi þó sin áhrif. A
Alþingi 1919 var hlutafélaginu
Titansynjaö um leyfi til þess, að
hefja framkvæmdir á virkjun
Þjórsár. Þessar aðgerðir
Alþingis seinkuðu iðnþróun á
Islandi um hálfa öld. Menn geta
nú stytt sér stundir við það, að
reikna út það tap, sem þjóðin
hefirbeðið vegna þessarar synj-
unar, en það er að visu óút-
reiknanlegt. Eymdin hélt áfram
að vera arfur þessarar litlu
þjóðar.
Stundum eru hugsjónir og at-
hafnir sameinaöar i sama
manninum, en stundum er óra-
langt á milli þessara hugtaka.
Fáir verða spámenn i sinu
föðurlandi og margir hugsjóna-
menn hafa legið mörg ár i gröf
sinni áður en hugmyndir þeirra
koma til framkvæmda. Það
sannaðist á Einari Benedikts-
syni.
Aron Guðbrandsson.
Stór
v*

Jj
iv;‘
_£L_
-\
Sigtúni n.k. fimmtudagskvöld kl. 20,30
18 umferðir. Stórglæsilegir vinningar
Utanlandsferð kr. 70,000,00
Meðal vinninga Frystikista „ 86,000,00
Frystiskápur „ 63,000,00
ásamt fjölda annara glæsilegra vinninga
■ • fl'ff • r* • • • I • Ath. husið opnað kl. 19,30
Lionsklubburinn Fiolnir . , Ahft t
I 1. umterd hetst stundvislega kl. 20,30