Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1928, Blaðsíða 6

38
LESÖÓK MORGUNBLAÐSINS
góðu göralu döusku kunst hjá
Eekersberg, Köbke Skovgaard og
Lundbye. Næsti ættleggur vann
áfram að því að gera nákvæmar
rayndir af stórfenglegu dönsku
landslagi. Landslagsmálarar eldri
kynslóðarinnar dýrka náttúrufeg-
urðina, fjalladrögin og fagurt út-
sýni. íslensk málaralist virðist
bvgð á sama grundvelli.
1 fullu samræmi við þá gömlu
dönsku málara málaði Þórarinn
Þorláksson. Hann verður hrifinn
af hinu stórfelda landslagi, list
hans er frásögn, landslagslýsing,
sem gerir grein fyrir hverju smá-
atriði — sennilega er það hann,
sem hefir uppgötvað landið list-
rænt. Þó hann sje ekki neinn fram
úrskarandi listamaður, hefir hann
þó lagt traustan grundvöll fyrir
eftirkomendurnar. — Inn á milli
mynda hans hangir mynd, ,Hekla‘
eftir Ásgr. Jónsson, hún bendir
manni á samhengið. Þarna er hin
snma trausta bygging landslags-
ins, víðáttunpklir fletir upp að
hinu fallega fjalli. Mann langar
til að ganga inn í þetta fallega
landslag. Það kallar á fæturnar,
setur í mann ferðalöngun. í hin-
um seinni myndum sínum hefir
Ásgrímur Jónsson að nokkru leyti
haldið áfram á þessari sinni braut,
en málara-aðfe'rð hans er ljettari
og loftrænni. Landslagið er ekki
einungis form jarðarinnar, en líka
ljós og litir, sjerkennilegt fyrir
jarðtegundirnar og breiddargráð-
una.
Náttnruhrifningin og staðlitirnir
eru þættir í hinni listrænu lýsing
á landinu, og þessari landfræði-
legu landslagsstefnu fylgja flest-
ir af sýnendunum. Nokkrir teikna
með litunum fremur en mála. Aðr-
ir leggja upp með ákveðnum lit-
um, t. d. brúnu og svörtu (Kjar-
val), aðrir ljettara, vatnslitakend-
ara, en með meiri litaskynjun (Jón
Þorleifsson).
Allir listamennirnir kunna að
færa sjer í nyt náttúrufegurð
landsins. Svo virðist sem hið ís-
lenska landslag hafi alt til að
bera, sem málari getur óskað sjer,
jarðmyndanir, 1 jósbrigði og eðlis-
liti. Næstum því of mikið af því
góða. Slíkar fyrirmyndir verða
næstum því sjálfkrafa að mynd.
Jlvernig svo sem farið er með það,
verður altaf úr því eitthvað eft-
irtektarvert, og þetta getur jafn-
vel narrað sjálfan málarann, og
svo virðist sem nokkur dæmi þess
sjeu að finna á sýningunni. Því
að mikið er hjer í fang færst og
mikið þarf til að geta ráðið við
svo margar raddir. Aðra stefnu
markar Guðmundur Thorsteinsson,
sem var mjög tilfinninganæmur
gáfaður listamaður, og nokkrir
nýtískumálarar, t. d. Blöndal, sem
málar mildar og blíðar konumynd-
ir, en hinar óbrotnu myndir hans
verða alvanalegar og efnislitlar
(traditionel og tom i sin Por-
enkling). Yfirleitt meiga Islend-
ingar vera ánægðir með listamenn
sína. Þeir hafa góðan smekk og
mentun, og svo virðist sem á ís-
landi þekkist ekki þessir vangefnu
listamenn, sem t. d. hjeý í Dan-
mörku eru leiðar dreggjar listar-
innar.
Spyrji maður nú: Geta liinir ís-
lensku listamenn staðist saman-
burð við þá merkustu jafnaldra
málara á Norðurlöndum? særir
maður víst engan með því að
segja, að það geti aðeins einn
þeirra, Jón Stefánsson. En að svo
fámenn þjóð, þegar í öðrum lista-
mannaættlið getur framleitt mál-
ara, sem í sínum bestu Verkum
stendur algerlega jafnfætis, t. d.
Giersing, það sýnir óvenjulega gáf
aða kynslóð.
í mörg ár hefir Jón Stefánsson
verið þektur og virtur meðal
danskra listamanna. Myndir af
verkum hans hafa verið sýndar.
og ritað um þau í listblaðinu
„Klingen“. Myndir hans hafa ver-
ið keyptar á safn Tetzen-Lunds
og próf. Oluf Thomsens. Sömu-
leiðis hafði hann tvö herbergi á
sýningunni af nýtískulist á Char-
lottenborg 1925.
Hið óheppilega fyrirkomulag á
sýningum hjer í Danmörku á sinn
þátt í því, að fólki yfirleitt varla
c-r ljóst, hversu góður málari hann
er. Nú gefst hið besta tækifæri að
kynnast list lians á þessari ís-
lensku sýningu; hann hefir þar
32 myndir, sem fylla stærsta sal-
inn og hluta af öðrum. Vissulega
sækir Jón Stefánsson verkefni sín
úr náttúru lands síns, mikilfengar
fjallmyndanir og einkennilega liti.
Lítum t, d. á myndir eins og
„Heklu“ og „Eyjafjallajökul“,
þetta er sígild landslagslist. Marg-
ir gætu náð einhverju áhrifamiklu
úr slíkum fyrirmyndum, en hjá
honum verður meira úr þessu,
þungi.og dýpt í litunum, tign og
ró yfir öllu. Hann vinnur með ó-
skiftum áhuga að heildarsvip
myndarinnar og þess vegna finn-
ur maður meir til hennar sem sjálf
stæðs listaverks, og gleymir fyrir-
myndinni. Þessi heildarsvipur, sem
hefir svo mikil áhrif á áhorfand-
ann, er enginn fyrirfram ákveðinn
stíll eða takmörkun smáatriða,
hann er kominn af sjálfu sjer við
baráttuna að ná tökum á náttúr-
unni. Aftur og aftur málar hann
ofan í þenna brúnleita og græn-
leita forgrunnslit, blásvarta fjalls-
hlíðina, snjóhvítan jökultindinn,
og við þetta verða það þessar
miklu andstæður, sem bera verkið
uppi og gefa því festu. Þannig er
þessu varið. Náttúran sjálf er svo
margbrotin og aðaldrættirnir leys-
ast smámsaman úr þessari óskipu-
legu margbreytni við að listamaður
inn reyni'r að skýra fyrirmyndina
greinilega, innilega og stórfelt. í
höndum smámenna verður einfald-
leikinn innihaldslaus og utanað-
lærður. Aðeins mikilhæfur lista-
maður getur sýnt fjölbreytni og
líf náttúrunnar í einföldum drátt-
um. Ekki eru allar myndiV Jóns
Stefánssonar jafngóðar. Hinir
þungbúnu litir verða stundum
þvingaðir, staðarlitirnir á fjöllum
og hrauni hikandi og byggingin
ófimlega gerð, innblásturslaust.
Myndin (Hraun), sem málvefka-
safn ríkisins keypti, virðist mjer
hafa þessa ókosti, þó hún sje gerð
af mikilli tilfinningu. Þareð hraun
eru svo algeng á Islandi, hefir
mönnum víst fimdist, að kaupa
yrði mynd með hrauni á. Jón Ste-
fánsson málar líka stundum kyrra-
lífsmyndir, sem ekki sýna meir en
aðrar svipaðar myndir eftir menn,
sem hafa tamið sjer góðan fransk-
an stíl. Sem dæmi þess hefir ríkið
keypt mynd með gúmmítrje á. Á
vorsýningunni eru altaf einhverjar
myndir með gúmmítrjám á, nú
hafa menn ekki þóttst geta beðið
lengur að kaupa málverk með
slíkri fýrirmynd á safnið. Maður
á ekki að dæma málara af lakari
myndum hans, en af þeim góði;