Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.1928, Síða 1

merkustu málin. -já£
Eftir Dr. Fllexanöer lóhannesson.
Þe"ar franskur vísindainaður
lieimsótti ísland snenima á 19. öld
oít prckk upp á Heklu, leit liann
fegurð landsins í allri sinni dýrð,
skínandi ár og grænar grundir.
Honiim nægði ei að ríða á fáki
fráum og heimsækja bændur og
búalið; hann þarfnaðist útsýnis
og gekk' upp á hæsta fjallið á
J>eim slóðum, er hann fór um. Út-
sýnið veitir samanburð, en án
samanburðar eT ómögulegt að
meta fegurðargildi einstakra lands
hlutá eða s.veita. íslendingar hafa
lcngst af verið litlir fjallgöngu-
menn í ]>vf skyni að fá útsýn yf-
ir víðáttu landsins. En þeir einir,
er hafa vanið sig á að ganga upp
á há fjöll og líta vfir landið,
þekkjá tign íslenskrar náttúru. Ef
jeg ætti að .svara, hvaða augna-
blik hafi verið dýrðlegast í lífi
mínu, myndi jeg seuniiega minn-
ast þeirrar stundar, er jeg fyrir
allmörgum árum gekk upp á fjall
eitt milli fjarða um hávetur. —•
Pannbreiða lá yfir öllu landinu í
]<ring svo langt sem augað evgði;
það var eins og fósturjörðin væti
vafin hvífu líni. Blæjalogn var og
kyrð hvíldi vfir allri náttúrunni
og er jeg hafði klifið hæsta tind-
inn og staðnæmst og litið yfir
landið, fann jeg óumræðilegan
fögnuð' fylla sál mína. Augnablik
kyrðarinnár eru meðal dýrðleg-
ustú stunda í- lífi manna og því
hafa skáld vor keppst um að lofa
,kýrðina, sumarlognið og haust-
kvöldin. Þegar Stgr. Th. segir: „en
ckkert fegra á foldu eg leit en
fagurt kvöld á haustin," er liann
að lofa kvöldkyrðina framar öllu.
En kyrð er livíld og andstæða há-
vaðans. Fáar J>jóðir þekkja betur
kyrðina en Islendingar. Kýrðin
hefir orðið að kyrstöðu þjóðarinn-
ar. Öld eftir öld hefir þjóð vor
sofið svefni kyrðarinnar, látið
sjer nægja að berjast við and-
stæð öfl, óblíða náttúru og erfið
lífskjör, en annars dottað og lif-
ao andvaralausu lífi um framtíð
þjóðarinnar. A þjóðveldistímun-
um stóðu Islendingar framarla í
baráttu Jjjóðanna, en drógust síð-
an aftur úr og enn stöndum vjer
að baki nágrannaþjóða vorra í
mörgum gúeinum. En aðalorsök
afturfarar þjóðarinnar er skortur
á iitsýni, andlegu og efnalegu. —•
Vjer höfurn raunar átt fjöllin, en
þau eru aðeins ímvnd hins mikla
útsýnis um líf og störf nágranna-
þjóðanna. Oss hefir bagað saín-
gangnaleysi mest allúa hluta á
undanförnum tímum. Öld eftir öld
höfum vjer aðeins átt eitt farar-
tæki innanlands, hcstana, og þótt
ánægja sje að ríða um sveitir á
íslenskum gæðingum, hafa þeir ei
dugað til þess að flytja oss á sjón-
arhóla þá, er gæti veitt oss nægi-
legt útsýni. Oss hefir vantað hrað-
ann í þjóðfjelag vort, hraðar sam-
göngúr, svo að vjer kæmumst um
landið þvert og endilangt á stutt-
um tíma og gætum sjeð, hvað af-
laga færi heima í hjeraði, með
samanburði á öðrum sveitum og
með því að nota allar nýjungarj
< r til gagns og nytja niættí verða,
jafuharðan og þær hefir borið að
garði einhversstaðar iunaulands
eða utan. Hraði er orka og því
meir sem hraðinn eykst, þess meiri
verður orkan. I storminum er
orka, en óbeisluð, en karlmann-
1« ga tilbiður H. H. orku storms-
ins, er hann kveður Kaldadals-
vísur sínar og segir: — „Jeg
elska J>ig stormur, sem geysar
um grund.“ — í kyrðinni er ó-
mælanleg fegurð, í kyrð logn-
öldunnar, í kyrð mannssálarinnar,
og vört er að taka eftir J>ví, að
flest málverk og önnur listaverk
dýrka kyrðina. Þau sýna oss að-
eins þau augliablik, er alt virðist
nema staðar: fjöll og gljúfur,
hlíðar og býli og jafnvel málverk
)>au, ex sýna vilja foss eða vatns-
íöll, sýna oss ekki hraða vatns-
aflsins, heldur brot af augnabliki
því, er fossinn eða áin eins og
nemur staðar. Þessu veldur að
nokkru, að erfitt er að mála brað-
ann eða sýna hinn líðandi tíma,
en ekki nema að nokkru leyti. Á
síðustu árum hafa erlendir mál-
arar reynt að sýna sjálfan hrað-
ann. Hraðinn hefir orðið að nýúri
opinberun fegurðar úti í heimi á
síð.ustu tímum. Hver sá, er dvalið
Irnfir í stórborg orlendis og gefið
sjer tíma til að staðnæroast á fjöl-
tförnum gatnamótum og horft á