Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1929, Blaðsíða 1
5. tölublað. Sunnudaginn 3. febrúar 1929. IV. árgfangfur.
flldarfíórðungsaímæli Innlendrar stiórnar
1904 — 1. febrnar — 1929.
Eftfir Klemens Jónsson.
Eftir stjórnarskránni 5. jan.
1874 var æðstu stjórn landsins
þanuig fyrirkomið, að æðsta vald
Ítihaniands Var, í ábyrgð ráðgjaf-
ötiS fyrir Islandj fengið í hendur
laitdshöfðingja, er átti fast aðset-
iir í iandinu.Ráðgjafinn bar á*
byrgð á því, að stjórnarskránni
væri fylgt. Enginn sjerstakur mað-
ur var þá skipaðúr ráðgjafi, sem
þó var heijnilt eftir orðum stjórn-
arskrárinnar, heldur var ráðgjafa
starfið fyrir ísland falið einum
hinna dönsku ráðherra, sem auka-
starf. Var það danski dómsmála-
ráðherrann, sem fjekk þetta auka-
starf. Hann var auðvitað önnum
kafinn við þetta aðalstarf sitt, og
ljet sig litlu eða engu varða ís-
lensk málefni, sem hann heldur
ekki bar neitt skyn á. Hann 'varð
því í íslenskum málum að reiða
sig á forstöðumann íslensku stjórn
ardeildaripnar, og landshöfðingj-
ann. Fram að 1885 var forstöðu-
maður deildarinnár íslendingur,
en úr því danskir menn, er enga
þekkingu höfðu á íslandi eða ís-
lenskum jnálum. Var því ráðgjaf-
anum úr því lítils að vænta frá
])eirri hlið. Þá vór landshöfðing-
inn, hann hafði ekki einungis
æðstu sfjórnina innan lands, held-
ur gat hann haft mikil áhrif á ráð-
gjafa ókunnan öllum landsmálum,
til góðs eða ills, eftir þvi sem
hann var maður til. En hann var
ábyrgðarlaus og það hlaut að geta
haft áhrif á athafnir hans; hjer
skal að öðru leyti ekki rakinn at-
hafnaferill landshöfðingjanna, en
öllum má vera það ljóst, að þetta
ástand var alveg óviðunandi. 1885
var samþykt á Alþingi frumvarp
til nýrra stjórnarskipunarlaga;
eftir því átti konungur að skipa
lijer landstjóra í umboði sínu, en
hann skyldi aftur taka ráðgjafa,
er höfðu á hendi stjórnarstörfin.
Frumvarpið varð aldrei samþykt
til fulls, og hófst nú um málið
barátta hjer í landi er stóð 17 ár.
Verður saga hennar ekki rakin
hjer, eu barátta þessi var bæðÍ