Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1933, Side 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Dróttkvæður háttur
Eftir Eirík Kjerulf lækni.
Þeim Islendingum, sem eitthvað
hafa verið að hnýsast í fornís-
lenska bragfræði mun það kunn-
ast, er þeir dr. F. Jónsson (Stutt
ísl. bragfræði; K.höfn 1832) og E.
Sievers (Altgermanisclie Metrik;
Halle 1893) liafa ritað. Báðar
hafa bækur þessar mikinn fróðleik
að geyma, en þó er það svo um
þetta mál, að orð E. Sievers;
..Eine genauare Untersuehung des
baues dróttkvætt im einzelnen ist
noch ein desideratum“ (bls. 98,
neðanm.), eru á-rökum bygð.
Þó er það ekki ætlun mín, með
þessum línum, að leysa þessa þraut
lieldur hitt, að benda á nokkur
atriði, í því, sem um þetta mál
hefir verið ritað hjer, er mjer
virðast athuganar verð.
Það atriðið, er fyrst verður -fyr-
ir manni verður. Hvað merkja
orðin dróttkvæður háttur?
Bæði dr. F. J. og E. S. virðast
fallast á tilgátu Mogks (Arkiv 5,
108 f.). Á bls. 46 í „St. isl. br.fr.
stendur: ..Nafnið drótjkvæðr
(dróttkvætt) merkir „kveðinn eða
sá er kveða skal fyrir drótt“ og
er ævagamalt nafn, en drótt lijet
konungshirðin að fornu“. Tæp-
lega verður því haldið fram að
þessi skýring sje sannfærandi.
Eftir almennri málvenju getur
orðið kvæðr alls ekki merkt „kveð
inn“ eða „sá er kveða skal“. Orð-
ið er myndað af sögninni , að
kveða“ á sama hátt og t. a. m.
orðið rækur (af að reka), tæku”
(af að taka), en öll slík orð
merkja: sá er má, eða fram-
kvæmanlegt er að reka, taka o.
s. frv.; sama virðist því hljóta að
gilda um orðið ,,kvæðr“ og getur
það j)ví varla merkt annað en
..sá. er má eða hægt eða fram-
kvæmanlegt er að kveða“, enda
óhugsanlegt að hátturinn væri
nefndur dróttkvæður ef orðið
merkti dróttkveðinn. Kvæður og
kveðinn hafa verið til friá upphafi
og aldrei haft sömu merkingu,
fremur en t. d. færr og farinn,
gengr og genginn, rækr og rekinn,
tækr og tekinn o. s. frv.
Að orðið „drótt“ merki hjer
hirð er afar ósennilegt. Á nærri
því öllum vísum í Islendingasög-
um er dróttkvæður háttur Fæstar
þeirra hafa verið kveðnar fyrir
konungs hirð nje heldur skyldu
þær kveðnar þar. Og manni verð-
ur á að spyrja: Hvers vegna rnátti
konungshirðin aðeins heyra drótt-
kveðnar vísur? Einkum vegna
þess, að alkunnugt er, að t. a. m.
Eiríkur blóðox hafði ekkert við
það að athuga, að hirð hans hlust-
aði á Höfuðlausn Egils og er liún
þó ekki dróttkvæð. Væri þessi
tilgáta Mogks rjett, virðist svo,
sem Egill, með bessu tiltæki sínu
að yrkja ekki Höfuðlausn drótt-
kvæða, hefði gert Eiríki opinber-
lega svívirðingu; en það mundi
hann tæplega hafa færst í fang
eins og á stóð, hvað sem liann
kann að hafa gert í laumi eða
undir rós.
Orðið „drótt“ er mvndað af
sögninni að draga (dró flt. dróg-
i'ii) op merkir það. sem dregið
hefir verið (dráttur) og fær því
merkinguna hirð eða það lið, sem
konungar eða jarlar hafa í eftir-
dragi. En frummerkingin virðist
hljóta að liafa verið það. sem vjer
nú köllum „dráttur“.
Dróttævæð yísa ætti samkv. þvi
að merkja: vísa, sem kveða má
me* drætti.
Dönum virðist hafa verið þetta
a. ni. k. óljóst lióst, pr þeir mvnd-
uðn orðið ,.foredrag“.
Dróttkvæð vísa virðist einmitt
vera vísa. sem kveða má með
..Foredragi“.
Dróttkvæðr háttr verður því:
kveðskaparfyrirkomulag. er leyf-
ir að kveðið sje með „Foredragi“
(drótt eða drætfU.
Að orðið hending sje. eins og
dr. F. J. bendir á (bls. 26), mynd-
að af „að henda (grípa)“ er
vafalaust rjrtt. Hitt, að skáldið
grípi þessi orð eingöngu til þess,
að maður „læri og muni“ vísu-
orðið fremur, eða eins og aðrir
halda, að þær sje aðeins til mál-
skrúðs ætlaðar, virðist orka tví-
75
mælis og mun vikið að þessu síð-
ar. —
Dr. F. J. skilgreinir það (bls.
25 og 26), hvað átt sje við þegar
um hendingar er rætt með þess-
um orðum: „Ef tvö orð eða tvær
samstöfur eru þannig, að sami
eða sömu samhljóðar (fari (sic))
fara,á eftir (sama (sic)) raddstaf,
er kallað að þeir stafir geri hend-
ingar hvorir við aðra“. „dæmi:
að : að . . . góðr : fróðr . . . áð :
glóð“ o. s. frv. Einnig segir hann:
„Eftir þessu er þá „hending“
tvítekning eða ítrekun liins sama
samhljóðs á eftir sama eða ólík-
um raddstaf“. Þetta mun og al-
ment vera skoðun manna á þessu
miáli.
En hvorttveggja, skoðuU og
skilgreining, er rangt ,og sanna
þetta eigin orð þeirra. er þessu
lialda fram.
Á bls. 29 segir dr. F. J. t. a. m.:
..Ennfremur er þess að geta. að
.ia-stofnsorð og va-stofnsorð
mynda hendingar án þess, að i
eða v sje talið með, t. a. m. bý
leggr revk til skýja tHkr. 6401 ;
há bryniaðar blýja (Þjóð. A., Hkr.
592); fræ Há.konar ævi (Eyvindr,
TTkr. 111).
Þetta er í beinni mótsögn við
skilgreiningu bans á því hvað
. hending“ sje, því að á eftir bý,
bá og fræ fara engir samhljóðar
eða a. m. k. aðrir, en ekki sömu
samhljóðar, ef leitað er til orða
eða atkvæða er fara á eftir hend-
ingunum bý. há og fræ. ITjer get-
ur því ekki verið nm „ítrekun hins
same h’ióðs á eftir sama eða ólík
nm raddstaf að ræða. en við þessa
skilgreiningu einskorðar hann (bls.
261 hvað sje hending og undir-
strikar það.
Höf. hefir því sjálfur sannað
að skilgreining sín á þvi. hvað
hending sje, er röng. Hann sannar
að það koma fyrir hendingar, sern
enda á raddstaf og eru bví sarn-
blióðalausar.
f dróttkvæðri visu geta slíkar
hendingar því aðeins orðið tvær
: vísuorði.
a. ef síðasti bragliður vísuorðs
er tvö orð t. a. m. bý leggr.
b. ef'"síðasti bragliður vísuorðs
er 2 atkvæði með einum samhljóða