Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1933, Blaðsíða 2

298
LESBÓK MQRGUNBLAÐSINS
W. L. Mackenzie King.
sendi hún öllum helstu þingmöhn-
um vestur-fylkjanna brjef um
máliS, forsætisráSherra og leiðtoga
stjórnarandstæðinga. í brjefum
þessum var sagt frá hátíðinni og
gfetið um þau tilmæli, er nefndin
bæri fram. En 16. maí, er tölu-
vert var liðið á þingtímann, bár-
ust þær fregnir til nefndarinnar,
að önnur ti'llaga hefði verið borin
upp við stjórnina þess efnis, að
í stað námssjóðs skyldi líkneski
eða einhver önnur gjöf, því skyld,
send til Islands. Heimfararnefnd-
inni virtist það mjög misráðið ef
að þessu yrði liorfið, og sendi því
þrjá erindreka til Ottawa til þess
að ræða uin málið við stjórnina.
Til fararinnar völdust dr. Rögn-
valdur Pjetursson, Jón J. Bíldfell
og sá er þetta ritar. Sendimenn-
irnir náðu fundi forsætisráðherra
og liafði dr. Rögnvaldur aðallega
orð fyrir þeim- Er það skemst
af að segja, að betri málflutning
hefi jeg aldrei heyrt- A örfáum
mínútum hafði honum tekist að
vekja stórlegan áhuga hjá forsæt-
isráðherranum, W. L. Macenzie
King. Gat ráðherrann þess, að
honum fyndist mikið til um náms-
s.jóðshugmyndina, ekki síst fyrir
þá sök, að ráðstöfun eins og þessi
væri ein af þeim fáu verkum, sem
stjórnmálamaður gæti int af hendi
án þess að bak við fælist hugs-
unin um einhver friðindi, er koma
ættu í staðinn. Kom það í ljós, I
samtalinu. að hann var vel kunn-
ur sögu íslands — hann var áð-
ur prófessor í fjelagslegum vís-
indum — og hafði auk þess náin
kynni af þeim orðstír, er íslend-
ingar í Kanada höfðu getið sjer.
En þess gat liann einnig, að sjer-
stakir örðugjleikar væni á því
fyrir stjórnina að koma námssjóðs
hugmyndinni að, sökum þess, að
það er tekið fram í stjórnarskrá
Kanada, að mentamál öll eru fylk-
ismál en ekki mál Sambandsþings-
ins. Mun það ákvæði hafa verið
sett inn í stjórnarskrána að til-
mælum Frakkanna í Quebec, sem
vernda með afbrýði sína frönsku
skóla en uggir um afdrif þeirra,
ef hinn enskumælandi meiri hluti
í Sambandsþinginu tæki að fjalla
um skólamál. Nú gat ráðherrann
þess, að litið mundi verða svo á,
að námssjóðsstofnun heyrði undir
mentamál og mætti stöðva fram-
gang hennar á þeim grundvelli.
Rjeði hann sendimönnum að eiga
tal um málið við dómsmálaráð-
herrann, Lapointe, sem var áiirifa-
mesti Frakkinn í þinginu. Þetta
ráð var tekið, og kom þá enn í
Ijós, að dr. Rögnvaldur kunni að
haga orðum sínum, því að áður
langt væri um liðið, virtist Frakk-
inn vera orðinn málinu hlyntur. —
Að sjá'lfsögðu mintist hann fljót-
lega á þessa sömu örðugleika, sem
forsætisráðherrann hafði getið um,
en þó var á honum að heyra að
halda mætti svo á málinu, að ekki
vrði þetta að tjóni.
Eins og getið iiefir verið um,
var langt liðið á þingtímann, er
sendimennirnir komu til Ottawa.
Sennilega hefir stjórninni ekki
virst tíminn nægilegur til undir-
búnings þá að sinni, því að síð-
asta dag þingsins gerði foroætis-
ráðherra þá yfirlýsingu, að ef
flokkur hans yrði í meiri hluta
að afstöðnum kosningum, sem í
hönd áttu að fara, og ef hann
hefði þá áfram forystu fyrir
fiokknum, mundi hann ganga frá
,,varanlegri minningargjöf til ís-
lands út af þúsund ára afmælishá-
tíð Alþingis Islendinga“. Leiðtogi
st.jórnarandstæðinga, R.B. Bennett,
ítóð þá jafnharðan upp og gat
þess, að færi svo, að það yrði
sitt hlutskifti að fara með völdin
að afstöðnum kosningum, þá teldi
hann sjer sæmd að uppfylla það
loforð, er forsætisráðherrann hefði
gefið.
Kosningum lj’ktaði þannig, að
st jórnarandstæðingar, er verið
höfðu, konservativi flokkurinn,
tók við völdum undir forystu R.
B- Bennetts. En nú var kreppan