Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.1935, Blaðsíða 5

LBSBÓE MORGUNBLAÐSINS
5
latínu. sem lesa skyldi í sama til-
gangi.
En hví bai’st þessi drepsótt ekki
út til íslands þá þegar? Því muti
hafa valdið. að samgöngur tept-
ust við Noreg- Þorlákssúðin, skip
Skdlholtskirkju, kom austur til
Björgvinjar, er svarti dauði var
þar kominn (1349); dóu þeir alltr
úr drepsóttinni,- er á skipinu voru
svo að það mátti ekki ganga út tiL
fslands á því ári. Á þessu sama
ári (1349), var Gyrður ívarsson
ábóti að Jónskirkju í Björgvin
vígður til biskups í Skálholti eft-
ir Jón biskup Sigurðsson, hinn
þriðja með því nafni (1342—
1348); en hann komst ekki iit
hingað fvr en 1351, er plágan var
um garð gengin í Noregi. Var
Gvrður .biskup vígður af Salomon
biskupi í Osló, eina biskupinum í
Noregi; sem lifði af svarta dauða.
Árið 1350 er beinlínis sagt,. að
ekkert kaupskip hafi komið af
Noregi til fslands, sökum plág-
unnar.
Til Danmerkur er sagt að svarti
dauði hafi borist 1349. og að öll-
um líkindum með norsku skipi,
sem barst þar mannlaust að landi
frá Englandi. Allir voru skipverj-
ar dánir úr sóttinni. Talið er að
helmingur landsfólksins í Dan-
mörku hafi fallið.
Til Noregs barst drepsóttin
samtímis, með skipi frá Englandi
og geisaði þar til 1350.
f íslenskum annáhim segir svo
frá :
f þann tíma (1348) sigldi
kuggbr einn frá Englandi til Nor-
egs og var á margt fólk, og lagði
inn í Björgvnjarvog; var sá lítt
ruddur; síðan andaðist alt fólk
af skipinu; en þegar gósið kom
upp í bæinn af skipinu, þá dó
þegar bæjarfólkið. Fór þá sóttin
um allan Noreg og' eyddi svo, að
ekki lifði eftir einn þrið.iungur
fólksins í landinu. Sjö kirkjusókn
ir á Agðanesi (Ogðum?) eyddust
á lítilli stundu. Sendi Stafangurs
biskup þangað marga presta og
djákna og sveina sína og dóu þeir
allir voveiflegum dauða. Gekk svo
ótt mannfallið í Björgvin, að 80
líka koinu til einnar kirkju á
einum degi og þar af voru 14
prestar og 6 djáknar.
Enski kuggurinn ,sá er flutti
drepsóttina, sökk með nærri öllu
gósinu og dauðri skipshöfninni og
var aldrei ruddur (affermdur).
Mörg önnur skip og bússur sukku
með farmi og rak mannlaust
víðs vegar.
Þessi sama sótt gekk yfir Hjalt-
land, Orkneyjar, Suðureyjar og'
Færeyjar.
Klerkar dóu svo margir af því,
að þeir voru sálnahirðar og
læknar fólksins. Varð svo mikil
ekla á prestum, að skipa varð 18
ára gamla sveina til presta.
llla þóttu páfa heimtast gjöldin
til páfastólsins í Noregi eftir
þenna rnikla manndauða.
Svona munu þeir Gyrður biskup
og ívar Hólmur hirðstjóri hafa
sagt frá, er þeir komu út hingað
1351. — Framh.
Dásvefn dýranna
Einkennilegur er vetrarsvefn
margra dýra. Það er ekki venju-
legur svefn. Vísindamenn fullyrða
að það sje nokkurskonar dásvefn,
sem líkist meir dauða en venju-
legum svefni.
Meðan á þéssum svefni stendur
neyta dýrin einkis. Þau lifá á
þeirri fitu, sem þau hafa safnað
um sumarið. Fitan er þeim einnig
i örn mót kulda. Það er naumast
itnt að greina, að þau dragi and-
ann, eða að lijartað bærist. Oft
cru ekki nein sjáanleg lífsmerki
með þeim. En í þessu dái megrast
þau mjög. T. d. ljettist leðurblak-
an um 1/5.
Dýrin búa sig venjulega mjög
rækilega undir dásvefn sinn. Skóg
arbjörninn leitar sjer uppi fylgsni
undir viðarrótum og gerir sjer þar
bæli úr grenibarri, mosa og lyngi.
Þangað hverfur hann svo þegar
kuldinn fer að sverfa að. Hann
liggur þó ekki í einum dvala allan
veturinn. Þegar þýðviðri og hlý
indi koma vaknar hann gjarna og
fer þá stundum á kreik. —
Isbirnan fer í híði um tíma að
vetrinum, en björninn ekki. 1
þessu híði, sem birnan grefur sjer
í hjarnfönn, elur hún húna sína.
’Greifinginn legst í dá í hoiu,
sem hann grefur sjer sjálfur. Á
hausfin safnar hann talsverðum
listaforða og flytur þangað. Það
eru venjulega allskonar smádýr,
ávextir, egg, fuglar o. s. frv. Á
þessu lifir hann svo þangað til
kuldinn kemur. Þá legst hann þar
í nokkurskonar hreiður, sem hann
hefir gert sjer úr mosa, laufi og
blöðkum og fellur í dvala, en
’aknar þó jafnan þegar hlýnar í
veðri.
Broddgölturinn liggur í vetrar-
dái. Þá skilja makarnir og eru
sinn á hvorum stað. Þeir gera sjer
hlýtt og notalegt híði í holum.
Er gaman að sjá þegar þeir eru
að flvtja efnið í ]iað- Þeir fara
þannig að því að þeir velta sjer
í laufi, grasi og mosa, sem festist
í broddunum. Og eins og • lifandi
mosahrúga lilaupa þeir svo niður
í híðið og tína þar alt af sjer.
Og þarna hafa þeir búið sjer til
l.lýja sæng áður en veturinn kem-
ur.
Leðurblakan liggur. eða rjettara
sagt hangir í vetrardái í 4—6
mánuði. 1 holum, sprungum, bygg-
ingarústum og víðar, hanga þær
á afturfótunum og leggja að sjer
vængina.. Meðan á dáinu stendur
er ekkert lífsmark með þeim. —
Vísindamaður mældi einu sinni
líkamshita leðurblöku, sem var í
dái. Hann revndist 1 stig á Re-
iimur.
íkorninn legst í dá með köfluin
á veturna. Þegar mjög kalt er
ilýr liann inn í híðið, sem hann
hefir búið sjer til og er kúlulag-
að. Þar er hlýtt, og þarna liggur
hann í dái þangað fil aftur hlýnar
í veðri. Þá fer hann á kreik og
hendist á milli þeirra staða, þar
sem hann hefir geymt vetrar-
forða sinn.
Dásvefn murmeldýrsins er þó
líkastur dauða, og í honum liggur
dýrið samfleytt í 10 mánuði. Það
á heima í Ölpunum. Tvo sumar-
mánuðina lifir það í allsnægtum.
en þegar kólnar, leitar það til
liíðisins. Þetta híði er gert af
mörgum dýrum í fjelagi og líkist
mest bakaraofni. 1 einu slíku híði
eru stundum 12 dýr. Þar hafa þau
gert sjer hlýa sæng iir stráum. Og
áður en þau leggjast í dá hlaða
jrau mold, smást.einum og grasi
upp í dyrnar, svo að ekki er nema
örlítið gat á.