Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1935, Blaðsíða 2

322
seti, sem er liirðulaus, dofinn og
kargur við formann sinn, bæti
í hvert skifti, sem svo er, einnig
tveim fiskum. Formanni ber að
halda hásetuin til að hirða vel
um hlut sinn og sjóklæði, og að
hlaða og umbæta fiskigarða, þá
ekki er róið. Fyrir hirðuleysi í
þessu efni bæti hver liáseti 32
skildinga. Hver, sem hleypur úr
skiprúmi fyrir vertíðarlok, án
leyfis eða gildra orsaka, grípist
af sýslumanni og straffist á
kroppnum, eða með fjárbótum,
eftir ástæðum. Hver, sem af ógáti
eða ásettu ráði brýtur árar, eða
áhöld skipa, bæti þegar skaðann,
og auk sannsýna sekt. Skemmi
einhver annars manns veiðarfæri,
ber honum að gjalda ofríkisbæt-
ur.
Allar þær sektir og bætur, er
til fellu á þann hátt, sem fyr er
greint, runnu í einn sjóð, og var
honum deilt á þessa lund: Hlut-
aðeigandi sýslumaður fekk sá,
sem sagði til brotsins 14, en hinn
helmingurinn rann til fátækra og
duglegra fiskimanna, þurfandi
ekkna og barna drukknaðra sjó-
manna.
Tæpast verður deilt um það, að
þær sárabætur hafi oft verið ærið
smáar, sem á þennan hátt fellu til
ekkna og munaðarlausra barna
drukknaðra vermanna, en eigi
að síður er þetta samt eini sjóð-
urinn, sem mjer er kunnugt um,
er goldið var úr, til þeirra hluta.
Skipaeigendur lögðu flestir til
lóðir, þ. e. þinul, taum, öngla
og ból, en handfæri voru hásetar
skyldir til að eiga sjálfir. Fyrir
hvem róður, sem lóð var notuð
galst einn hluti til skipeiganda,
og kallaðist hann lóðahlutur. Jafn-
an voru lóðir mjög stuttar á
hverjum bát ef mælt er á vorn
kvarða. Til beitu notuðu ver-
menn mest krækling. Var hann
sóttur í annan hvern stórstraum,
og þótti vænlegast, þegar tungl
var næst jörðu. Kræklingur var
mestur tekinn í Kúarifi, sem er
framan til af miðju Bjamar-
hafnarf jalli, og síðan fluttur í
Akureyjar, sem eru litlu utar, og
geymdur þar í flæðarmálinu. Var
það kallað að leggja kræklingn-
um. Eigi var auðið að geyma
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
krækling í Höskuldsey sjálfri
sökum sjávargangs, og urðu ver-
menn því að sækja beitu viku-
lega í Akureyjar. Vermenn skáru
úr kræklingnum í skálanum og
beittu þar lóðir sínar. Um leið og
lóðin var beitt, var liún lögð á
trjehlemm, sem annaðhvort var
sporöskjulagaður eða ferhyrnd-
ur. Trjelilemmur þessi nefndist
ílaski, og var lóðin hringuð á
hann, en beitan lögð á tein. Gat
var á hverju horni flaskans og
í það linýtt bandi, en á endum
tveggja voru sylgjur úr hvalbeini
eða horni, til þess að betur yrði
hert að, þegar krossbundið var
yfir lóðina. Bönd þessi voru
nefnd ílaskabönd og sylgjurnar
flaskasylgjur. Venjulega var 120
öngla lóð á hverjum flaska, og
neðri liáls hennar bundið um
eitt flaskabandið.
Alla jafnan höfðu vermenn
með sjer úrskorinn krækling í
hvern róður, til þess að þeir gætu
aftur beitt lóðirnar á sjónum og
lagt á ný. Þegar lagt var af
flaska var því hagað á þann hátt,
að fjórir rjeru út lóðina, einn
stýrði, en sá sem lagði, ljet flask-
ann hvíla á knjám sjer og rakti
línuna af honum í sjóinn, eftir
því sem skriðið var á bátnum.
Meðan lóðir lágu í sjó, rendu all-
ir hásetar handfærum, nema tveir,
því þeir andæfðu, svo að bátinn
bæri eigi fyrir straumi og vindi.
Venjulega var ljósabeita notuð
á handfæri, en svo nefndist alt
það fiskikyns, er haft var til
beitu. Mun nafnið ljósabeita upp-
haflega myndað til aðgreiningar
frá krækling, sem er rauðleitur.
Eftir að lóðir höfðu verið
dregnar, var haldið heim. Undir
eins þegar lent hafði verið, var
einn háseti sendur heim í verbúð,
til þess að elda fyrir skipverja;
en þeir, sem eftir voru deildu
hlutum, gerðu aflanum til góða
og brýndu síðan bátnum í naust.
P'iskur var nær allur verkaður í
skreið, og hagaði aðgerð og hluta-
skiftum á svipaðan hátt og enn
tíðkast í sumum verstöðum, og er
þess vegna slept að lýsa því. Rjett
þykir þó að drepa nokkuð á hvern
ig gert var að flyðru, og hvað
hinir ýmsu hlutar hennar nefnd-
ust, því það mun nú flestum al-
menningi ókunnugt. Vermaður,
sem dró flyðru, fekk altaf auka-
lilut, fyrir veiðina, umíram aðra
háseta bátsins. Kviðurinn vár
tekinn frá flyðrunni á þann hátt,
að angiljubeinið, sem er næst
fyrir neðan tálknin, var skorið í
sundur um miðju beggja- vegna,
og nefndist kviðurinn þá vaðhorn.
Blaltan eða sporðurinn, sem vjer
nú nefnum og vaðhornið, fell í
hluta þess, sem fiskað hafði lúð-
una, og nefndist hvorttveggja
ábati. Tunga ílyðrunnar var
jafnan kölluð brani. Fiskur flyðr-
unnar var flakaður frá hryggn-
um, og fengust á þann hátt fjög-
ur flök, eða tvö sín hvoru megin.
Þar sem flökin skiftust við
sporðinn, var skorin rifa í
hvert flak mitt, og nefndist það
hald, vegna þess að í það var
tekið, þegar fiskurinn var fleg-
inn frá hryggnum. Þau flök voru
nefnd spjaldflök, sem þurkuð
voru í heilu lagi. Voru settar í
þau tvær spýtur til þess að halda
þeim í sundur, önnur í haldið, en
hin L neðri enda. Eftir nægilegan
þurk var þeim skift í fjögur
strengsli, ef þau höfðu verið af
stórri flyðru, en annars í tvö.
Strengslin voru síðan látin hanga
þar til herslan var næg. Bæði
kviðuggi og bakuggi flyðrunnar
nefndust rafabelti, eða í dag-
legu tali aðeins belti. Hryggn-
um var skift í tvent, og nefndist
hvor hluti spildingur, og fylgdi
kviðbelti framspilding, en
hnakkabelti afturspilding. Beltin
voru síðan skorin frá spildingun-
um og hengd upp til þurks. Þeg-
ar þau voru sæmilega blásin,
voru þau matreidd á þá lund, að
skera þau niður í smábita, og
steikja þá síðan á glóð, og þótti
það matur með ágætum á hvaða
borði sem var. Höfði flyðrunn-
ar var skift í tvent, og var oft-
ast hlutast til um að hvítu höf-
uðkinninni fylgdi hnakkafiskur-
inn, sem í þann tíma nefndist
stakkur. Við maga flyðrunnar er
þykk húð, kölluð hverfa. Var
hún vanalega tekin frá, þegar
um stórar flyðrur var að ræða,
því þá var maginn blásinn út,
þurkaður og síðan notaður undir