Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1935, Síða 2

338
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
en annara manna. Jeg hafði eitt-
hvert óljóst hugboð um Jiað, að í
raim og veru liði honum alls ekki
vel.
Hann minti mip að nokkru leyti
;i manninn, sem álfarnir heilluðu
inn í berfrið, o<r varð að dvelja
þar. enda þótt hann þráði altaf
til mannabygða.
Altaf var hann sístarfandi.
Hvað gat hann altaf verið að
skrifa ? Enda þótt öll börn, sem
kyntust honum, elskuðu hann,
bar jeg fremur til hans lotningu
en ástarhug. Jeg skildi það ekki
þá, að hægt væri að skrifa sjer til
hugarhægðar. Jeg skildi það lield
ur ekki þá, hver Ólafur Davíðsson
var. En með auknum þroska og
aldri, kyntist jeg lífi hans og
verkum svo mikið, að jeg dirfist
að rita um hann nokkur orð í
þeim tjlgangi, að kynna hann
hinni uppvaxandi kynslóð í land-
inu. —
II..
Ólafur var fæddur að Felli í
Sljettuhlíð, 26. febrúar 1862.
Foreldrar hans voru sjera Davíð
Guðmundsaon frá Vindhæli í
Húnavatnssýslu og frú Sigríður
Ólafsdóttir Briem frá Grund í
Eyjafirði. Meðan þau dvöldu í
Felli áttu þau við mjög þröngan
kost að búa, en björguðust þó af
eigin atorku og iðjusemi.
í æsku gekk Ólafur að algengri
sveitavinnu á sumrin, en stundaði
að vetrinum nám hjá föður sín-
um.
Hann var snemma bókhneigður
og námfús. Fimtán ára gamall
settist liann í $nnan bekk Latínn-
skólans, vel undirbúinn og þrosk-
aðri en alment gerðist um jafn-
aldra hans, Stúdentsprófi lauk
hann 1882, sigldi þá til Hafnar.
lauk heimspekisprófi og las nátt-
úruvísindi við háskólann um hríð,
tins hann, af ýmsnm óviðráðanleg-
um ástæðum, hætti því námi og
tók að gefa sig allan við íslénsk-
um þjóðfræðum. Með hverju ári
sýndi hann það betur og betur,
að hann var fullkomlega þeim
vanda vaxinn, að skilja og meta
að verðleikum þá merkilegu
fræðigrein.
Strax á unga aldri hafði Ólaf-
ur orðið heillaður af dulmætti
þjóðsagnanna. Meðan liann var í
Latínuskólanum kyntist hann
Jóni Árnasyni, frænda sínum, og
varð honum mjög handgenginn.
Má telja það víst, að gamli mað-
urinn hafi freniur hvatt hann eu
latt til að leggja rækt við íslensk
þjóðfræði, og þá einkum að gefa
sig við söfnun þjóðsagna.
Þess gætir víða í æskubrjefum
Ólafs, að hann hefir snemma vit-
að, að alþýða manna átti ekkert
í fórum sínum, sem betur lýsti
innra lífi henuar, en sagnir henn-
ar °g þjóðkvæði. I þeim birtast
hugboð hennar um dulmögn til-
verunnar, draumar liennar og
speki. Þetta vissi Ólafur Davíðs-
son, jafnvel áður en hann hitti
Jón Árnason.
Áður en Ólafur fór í skóla var
hann farinn að safna ýmsum forn
um og nýjum fróðleik, þjóðsög-
um og þulum. Safnaraeðlið var
honum meðfætt og rótgróið, og óx
með hverju ári. Á skólaárum sín-
um safnaði hann 4—5 þúsund ís-
lenskum orðum, sem hvergi voru
í orðabókum. Sömuleiðis safnaði
hann íslenskum bókum, og átti á
tímabili allmikið. Meginhluta þess
mun prófessor Williard Fiske
hafa fengið, hitt gekk í súginn,
meðan Ólafur dvaldi í Höfn.
Fyrsta háskólaár sitt skrifar
Ólafur í brjefi til bróður síns.
Guðmundar Davíðssonar á Hraun-
um: ,,Nú er jeg farinn að lesa
botanik upp á kraft og er það
ekki amalegt, sem jeg hefi í hjá-
verkum mínum.. Það er að safna
öllum íslenskum óprentuðum
lausavísum, merkilegum og ó-
merkilegum. Jeg er búinn að fá
um 2 þúsund. Jeg vildi gjarnan
að þú vildir hjálpa mjer til og
skrifa upp allar vísur, sem þú
getur komist yfir. Það er sama
hvað þær eru ómerkilegar, já, þó
þær sjeu hringlandi vitlausar.
Slíkt safn getur orðið fjarska
merkilegt, og lagt þeim afarmik-
ið lið, sem skrifa eitthvað um
sögu, bókmentasögu eða siðsögu
íslands, eða eitthvað um ísland
yfir höfuð, því efni vísnanna er
svo fjarskalega margvíslegt. Jeg
trúi líka ekki öðru, en þjer þyki
sjálfum gaman að verða við þess-
ari áskorun minni, því það er ó-
trúlegt, að þú hafir farið varhluta
af grúskaranáttúru þeirri og
sagna-maní, sem jeg er s-vo gagn-
sósaður af. Jeg safna öllum d....,
eins og þú veist: Gátum, leikum,
skrítlum, þjóðsögum, orðum,
kvæðum, vísum o. s. frv. Jeg tek
líka vísnaparta, því það er mögu-
legt að maður heyri seinna það,
sem vantar í þá . . . .“
Þessi brjefkafli lýsir betur en
nokkuð annað safnnáttúru Ólafs,
enda varð honum mikið ágengt í
þessu efni. Kynstrin öll af óprent-
uðum, þjóðlegum fræðum lilóðust
að honum, og hann gætti þeirra
ekki síður en Árni Magnússon
handrita sinna. Guðmundur á
Hraunum, frændur og vinir Ól-
afs, sendu honum margt og mik-
ið, en mest týndi hann þó sjálfur
saman og skrifaði, jafnóðum og
hann heyrði. Það voru honum ó-
sviknar ánægjustundir, þegar
karlar og kerlingar þuldu honum
fræði sín og þjóðsagnir, og alt
skrifaði Ólafur.
Það leynir sjer ekki, að þjóð-
sagnirnar verða fegurstar, þegar
þær eru skráðar af vörum alþýð-
unnar, og fá að halda sínum með-
fædda blæ óbrjáluðum. Þjóðsagan
nýtur sín ekki í málskrúði og ný-
yrðaílaumi, en missir mátt sinn,
fegurð sína og líf. Þetta er einn
af þeim höfuðlærdómnm, sem
hver góður þjóðsagnaritari verð-
ur að kunna og muna. Frændurn-
ir Jón Árnason og Ólafur Davíðs-
son vissu þetta alt allra manna
best. Þeir varast alt, sem spillir
anda og eðli þjóðsögunnar, en
kappkosta að halda hinum lát-
lausa málblæ og óbrotna alþýðu-
stíL
Geta má sjer þess til, að ýmsir
Iiafi lialdið, er þjóðsögur Jóns
Árnasonar komu út í tveimur
þykkum bindum, að í þeim væru
skráðar allar íslenskar þjóðsögur,
sem nokltur veigur væri í. En svo
var þó ekki. Urmull af afburða
góðum sögum, sem ekki eru í því
safni, lifðu í hugum alþýðunnar.
8umar hafa ef til vill smágleymst,
öðrum óx ásmegin með hverju ári,
og nýjar bættust við í hópinn.
Þjóðsögur og þjóðsagnir eru alt-
af að skapast, og hversu vel þjóð-
in kann að meta þessa fjársjóðu