Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.1936, Page 4

204
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
0lán5maður
á Rustfjörðum
Eftir handriti Sigm. M. Long í Landsbókasafni.
Hinn. 9. júlí efnir Ferðafjelag Islands til tveggja stórra
skemtiferða, þar sem flest feríSafólkiíS mun kanna ókunna
stigu. Annar f er ðaf lokkurinn fer til ReySarf jarðar meí
skipi, þaðan meí bifreiíunl upp á Fljótsdalshjerað, nitSur á
Sey'ðisfjörí5 og siðan með bifreiðum landveg alla leið norð-
an um land til Reykjavíkur. Hinrc flokkurinn fer sama dag
með skipi t’l Hornaf jarðar, þaðan að Hallormsstað.
Síðan mað bílum yfir Hjeraðið, niður á Reyðarfjörð og
þaðan sjóleiðina heim.
Þegar í svona langt og merkilegt ferðalag er farið, er
um að gera að ferðafólkið hafi þeirra sem best not. Þá þurfa
þeir að kynnast sem best staðháttum ókunnugra sveita, ör-
nefnum þar og fólkinu, sem þar hefir búið, og sögur fara
af.
Hjer birtist sa®a, sem gerist á þessum slóðum fyrir
nærfelt 80-100 árum. Við hana eru bundin örlög nokkurra
íbúa þar; við hana eru tengd ýmis örnefni, sem ætti að
geta gert söguna lifandi í huga ferðafólksins. En þetta er
aðeins ein saga af mörgum, sem gerst hafa í Austfirðinga-
fjórðungi, söguríkum og þjóðsagnaríkum fram á vora daga.
A FYRRA hluta 19. aldar
■**' bjuggu hjón, Ingibjörg og
Ólafur, á svonefndum Kóngsparti
á jörðinni Helgustöðum í Reyðar-
firði. Börn þeirra: Ólafur, Sigríð-
ur og Sigurður; auk þess var son-
ur Ólafs Arni; hann bjó lengi á
Stóru-Breiðavíkurhjáleigu í Reyð-
arfirði.
Verslunarstaðurinn Eskifjörður
hefir síðan litlu eftir aldamótin
1800 verið norðan megin við Eski-
fjörðinn, skamt frá fjarðarbotnin-
um. Áður var hann út með firð-
inum, nálægt Stóru-Breiðavík, þar
sem nú er býlið Breiðavíkurstekk-
ur. Á Eskifirði voru þá lengstum
tvær verslanir, og húsin þá nefnd
í daglegu tali „Útkaupstaður“ og
„Framkaupstaður“. Undirlendi er
þar ekkert, sem teljandi er, o<^
talsverður bratti úr kaupstaðnum
upp á Brún. Eru brekkurnar að
mestu grasi vaxnar fyrir ofan.
Fyrir ofan Bnin er undirlendi all-
mikið og engjar, en þar fyrir of-
an er aðalfjallgarðurinn milli Eski-
fjarðar og Norðfjarðar.
Tvær vatnslitlar þ.verár koma
ofan fjallið nærri kaupstaðnum,
Lambeyrará, rjett utan við Út-
kaupstaðinn og Grjótá, sem renn-
ur á milli kaupstaðanna.
Einu sinni var þar býli milli
ánna nefnt Klofi, þó nær Grjótá.
EGAR hjer var komið sögunni
bjó í Klofa roskin kona,
Margrjet að nafni Þorsteinsdóttir.
Hún var hinn mesti svarkur, bæði
í orðum og annari framkomu.
Hún hafði aldrei gifst, en 2 sonu
átti hún með Jóni blinaa, Jón og
Jóhannes, og þriðja soninn, Hall-
grím, átti hún með einhverjum
öðrum. Margrjet bjó með Jóni
syni sínum, en Hallgrímur var hjá
þeim niðursetningur. Orð Ijek á
því, að Jón í Klofa væri peninga-
maður; því trúðu menn einnig, að
hann fengist við galdur og ætti
])ess háttar skræður.
Það mun hafa verið 1849; seint
um haustið, eða snemma vetrar,
að afar mikill snjór kom. Lagði
þá yfir svo feikna mikinn skafl, að
nær fylti Grjótárgilið í brúnunum
fyrir ofan Klofa.
Þá bjó í Eskifirði Þorgrímur
Jónsson snikkari, talinn besti trje-
smiður á Austurlandi í sinni tíð
og hafði oft pilta til kenslu. Þenna
vetur var einn þeirra, Eyólfur
Þorsteinsson, seinna bóndi á Stuðl-
um í Reyðarfirði, og var hann
þar þegar þetta mikla snjóhlaup
gerði. Hafði það komið til tals
milli lærisveina Þorgríms, að fara
upp í Grjótárgilið og grafa sund-
ur skaflinn í brúninni. Þó varð
ekki af því, enda vissu menn þess
engin dæmi að Grjótá hefði vald-
ið tjóni.
Síðan kom hláka og aftaka lang-
varandi stórrigning. Stíflaðist
Grjótáin fyrir ofan brúnina, uns
vatnið náði sjer fram og kom með
ógurlegu hlaupi af vatni, snjó,
jörð og stórgrýti ofan fjallið. í
því hlaupi fórst fyrst Klofi og
þeir, sem þar áttu heima, Margrjet
og Jón sonur hennar. Hallgrímur
niðursetningur var niðri í kaup-
stað; ]>að varð honum til lífs.
ESS er fyr getið að sá orðróm-
ur lagðist á, að Jón í Klofa
fengist við galdur. Sagt er að í
hlaupinu hafi fundist skápur með
einhverju bóka og blaðarusli, en
Jón Ámason, sem þá var við versl-
un á Eskifirði (seinna verslunar-
stjóri í Sejrðisfirði, d. þar 29. des.
1862) hafi litið yfir það sem í
skápnum var, síðan látið róa með
hann yfir fjörð, og sökkva hon-
um þar niður. (Þessari sögu vill
Sigm. M. Long þó ekki trúa).
J
/^VLAFUR ÓLAFSSON frá
Helgustöðum mun vera fædd-
ur milli 1820—’30. Hann dó
snemma í maí 1878. Um fyrra
hluta æfi hans veit jeg mjög lítið,
en hann stal einhverju og var það
mál tekið fyrir. En áður dómur
felli eða hann tæki út hegningu,
varð hann sekur um sama brot.
Jeg man eftir að jeg heyrði mik-
ið um þenna Ólaf talað í sambandi
við Klofahlaupið, að hann hefði
verið undir umsjón löggæslunnar
á Eskifirði og haldið til ■ í Klofa,
en ekki verið heima þá er hlaupið
tók bæinn. Voru sumir að aumkva
hann, og sögðu að hann hefði mátt
verða feginn að deyja í hlaupinu og
þannig losna við dóm og hegn-
ingu.
Orðtak Ólafs var „kunningi,
kunningi minn“. Því var hann al-
ment nefndur Ólafur kunningi.
Hann var fremur glaðlyndur og
hló við í skríkjum. Ólatur var