Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1937, Blaðsíða 6

46
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Nvað
framundan
er -- eða
gæti verið.
I.
Til er eftir gríska spekinginn
og vísindamanninn Aristóteles
stutt ritgerð um spádóma, sem
jeg hefi einhverntíma lesið, en
gleymt síðan að öðru en því, sem
mjer þótti mikilvægast. En það
er þetta. Aristoteles hefir um
framtíðina bæði orðið mellon, það
sem dregur til eða verða vill, og
esomenon, það sem verða mun.
Vanalega er mellon sama sem
esomenon, eða með öðrum orðum
það sem verða vill, er það sem
verður. En það er þó ekki altaf.
Ef einhver, sem sjer livað verða
vill, getur breytt til um aðdrag-
andann, verður esomenon ekki
sama sem mellon. Og ef til vill
getur það orðið til nokkurs gagns
við skýringar á spám, sem ekki
rættust, að hafa þetta í huga.
H.
Hin mesta þörf er á því um
ýms tíðindi nálægrar framtíðar,
að þau verði á annan veg en helst
horfir nú. Er mjög illa spáð fyr-
ir þessu nýbyrjaða ári, og þarf
það að vísu varla að efa, að svart
ara hefir varla verið fyrir stafni
í sögu mannkynsins en nú er.
Aldrei hefir verið til líkt því eins
fullkominn og stórkostlegur út-
búnaður til að framkvæma eyði-
leggingu og nú, og aldrei áður
nálægt því eins mikið til að leggja
í rústir. Og svo er ennfremur það,
sem náttúrufræðingum er helst
treystandi til að koma auga á. í
sjálfri jarðsögunni virðist nú
draga til nokkuru meiri ofsa í rás
viðburðanna en verið hefir um
langa hríð, þegar miðað er við
aldur mannkynsins. Er það í sam
ræmi við skoðanir ýmissa hinna
vitrustu n^anna, þegar sagt er, að
ef brestur á úr sorta þeiin, sem
framundan er, mun jelið verða
svo ógurlegt, að það er meir en
efasamt, að menningiu rjetti við
á eftir. Ef dæma skal eftir þeim
aðdragandanum, sem mest ber á,
þá er það lokakafli mannkyns-
söguilnar, sem í hönd fer, og hann
af hræðilegustu tegund. Þannig
er to mellon. En svo er eftir að
vita, hvort ekki má stýra eitt-
hvað annað en inn í svarta bakk-
ann, sem nú er á stefnt. Eða með
öðrum orðum, breyta svo til um
aðdraganda, að esomenon verði
ekki sama sem mellon.
m.
Á þessum síðustu áratugum hef
ir komið fram ekki alllítið
af því, sem nefna mætti
aldaskiftabókmentir, og munu
flestir bókfróðir menn kannast
við hið mikla rit Oswald
Spenglers, er hann nefnir Unter-
gang des Abendlandes, Endalok
Vesturlandaþjóðanna. Til þeirra
bókmenta er einnig sjálfsagt að
telja hið fræga rit dr. Alexis
Carrels, Man, the Unknown, Mað-
urinn, hin óþekta vera. Bókin er
rituð af mjög glöggum skilningi
á því, að ógurlegt sje um að lit-
ast, þegar horft er til framtíðar
mannkynsins. Carrel er þeirrar
skoðunar, að mannkynið þurfi að
breytast mjög til batnaðar, ef það
á að bjargast. Og hann er ekki
vonlaus um, að svo geti orðið,
með tilstyrk vísindanna, og þá
einkum mjög aukinnar og endur-
bættrar læknisfræði. Annar ágæt-
ur líffræðingur, og þó ennþá
miklu fremur skáld, H. G. Wells,
hefir verið á þessari sömu skoð-
un, að mennirnir þurfi að breyt-
ast mjög til batnaðar, ef þeir eiga
að geta skapað viðunandi mann-
fjelag. Og í sögunni Ilalastjörnu-
dagar, In the days of the Comet,
sem mjer þykir ekki ólíklegt að
sje ein allrabesta skáldsagan,
sem rituð hefir verið — lýsir hann
því, hvernig þetta gæti orðið.
Halastjarna rekst á jörðina og
sveipar hana lofttegund, sem hef-
ir þau áhrif, að hver skepna, sem
andar henni að sjer, sofnar. Og
þegar vaknað er af þeim svefni,
þá eru menn gerbreyttir, hafa
aukist svo að viti og þrótti, að
nú verður komið á þeirri mann-
fjelagsbreytingu, sem svo mikil
er þörfin á, og það án þess að
nokkursstaðar sje um róstur að
ræða, eða það sem nefna mætti
byltingu. Ef mig misminnir ekki,
þá er til eftir Conan Doyle stutt
saga, þar sem aðalhugmyndin er
mjög svipuð. Veit jeg ekki, hvor
sagan er eldri; en hvað sem því
líður, þá virðist mjer ólíklegt,
þar sem stór skáld eiga í hlut,
að um stælingu sje að ræða.
Er hitt miklu sennilegra, að sög-
ur þessar eigi rót sína að rekja
til tíðinda,sem gerðust annarsstað
ar í heimi, og skáldin sáu í huga
sínum, og sje þá líkt til orðnar
og þessi stórkostlega styrjaldar-
saga, sem í biblíunni stendur, og
nefnist Opinberunarbókin. Mun
að vísu engin af þeim skáldsög-
um, sem menn lesa með mestum
áhuga, vera til orðin án þess sem
nefnt hefir verið innblástur, og
eru þá raunar sögur úr öðru lífi,
framlífinu, sem skáldin hafa að
heita má þýtt og breytt eftir á-
stæðum frumlífsins hjer á jörðu.
Sum mjög hraðritandi skáld, eins
og t. d. Alexander Dumas og
Edgar Wallace, hafa verið hin ná-
skyldustu í eðli miðlum beim,
sein rita ósjálfrátt.
IV
Jeg er sammála dr. Alexis
Carrel um, að aukna þekkingu
þarf t;l að bjarga mannkyninu.
En anaars virðist mjer mjög 6-
fullnægjandi það sem t ann ritav
um einmitt þetta efa'. Það, sem
með þarf til úrsLta, er ekki tekið >
fram, hin nýja lífaftfræði (Bio-
dynamik) er varla komin til sög-
unnar, og stjörnulíffræðin (Astro-
biologi) alls ekki. Jeg hygg held-
ur ekki, að sögncnar, sem jeg
nefndi, eftir H. G. Wells og Con-
an Doyle, gefi rjetta mynd af því
sem verða mun. Að vísu er það
rjett, að gerbreyting mun verða á
skömmum tíma. En sannleikur-
Eftir dr. Helga Pjeturss.