Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1938, Blaðsíða 2

260
LttáBÓK MORÖUNBLAÐSINS
Merkustu foinaldarheimildir um
Atlantis eru i tveimur ritum
I’latos (429—847 f. Kr.), í sam
tölum Timaios og Kritias.
Kritias segir, að afi liaus liafi
sagt honuin, að Solon (642—úúS
f. Kr.) liafi sagt liouum, að hann
á ferðalagi í Nílarlöndum hafi
fengið að v.ita hjá gömlum
egvpskum presti í borgiuni Sais,
að í helgum bókum væru frásagn
ir uin elstu sögu Aþenuborgar,
siði og lög, er Aþenubúar væru
búnir að gleyma.
Presturinn sagði Sólon, að Sais
borg liat'i verið stofnuð fvrir 6000
árum síðan. en Aþena 1000 árum
fyr. Er hann liafði í stuttu máli
gert grein fyrir liinum gömlu liig
um og siðvenjum Aþenubúa, sagði
hann:
í ritum vorum er sagt frá mörg
um merkilegum hreystiverkum, er
Aþenubúar hafa unnið. En eitt
er þó öllum öðrum fremra. Rit
vor hafa að geyma frásögnina um
það, er borg yðar braut á bak
aftur hervald, sem í ofdirfsku
ógnaði allri Evrópu og Asíu.
Hernaðarþjóð þessi kom vestan af
Atlantshafi, er ennþá var fært
skipum.
Þá var nefnilega eyja utanvið
það sund, er þið nú kallið súlur
Herkúlesar (Gibraltar). Eyja
þessi var stærri en Libýa og Asía
(Litla-Asía) til samans. Frá evju
þessari gat maður í þá daga auð-
veldlega komist yfirum til hinna
eyjanna, og þaðan áfram til ineg-
inlandsins hinumegin.
Á evju þessari, Atlantis, reis
upp mikið og merkilegt konungs-
ríki, sem auk þess rjeði yfir mörg
um öðrum eyjum og nokkrum
hluta af meginlandinu. Ríki þetta
náði meira að segja til landanna
innan við Herkúlesarsúlur, og
hafði því yfirráðin yfir Libýu alt
til Egyftalands og yfir Evrópu
alt til Tyrrheniu.
En þetta herveldi reyndi einu
sinni í mikilli árás að leggja und
ir sig bæði yðar land og vort, og
cill löndin, sem liggja innanvið
sundið. En ])á skaraði vðar ríki
framúr, og varð frægt meðal allra
þjóða. vegna dugnaðar og hreysti.
Tfugrekki þess og hernaðarlist var
meiri en hjá nokkurri annari
þjóð. Um skeið voru Aþenumenn
foringjar al!>‘a Hellena. En er
Hellenar yfirgáfu þá, urðu þeir
að treysta sjer einum, og komust
í íuikinn háska. Ríki yðar vann
sigur, og í-eisti minnismerki eftir
sigurinn. En þær þjóðir, sem ekki
voru enn undirokaðar, frelsuðu
þeir frá ]>rældómi, og leystu okk
ur aðra úr ánauð, sem áttum
heima innanvið Herkúlesar súlur.
En seinna komu ógnrlegir jarð
skjálftar og flóð, og á eiiium sól
arhring sökk alt herveldið.
og eyjan Atlantis siikk í hafið og
hvarf'*.
I öðru saintali segir Kritias
nánar frá 'eynni Atlantis, furst-
uuum þar, íbúunum og staðhátt
um á eynni, Þar er sagt m. a.:
I fyrsta lagi er sagt frá því,
að landið hafi verið mjög hálent,
með bröttum hlíðum út að haf-
inu. Aðeins umhverfi borgarinn-
ar var sljett. En sljettan utanum
borgina var umlukt háum fjöll-
um, er náðu út að hafi, en hún
var rennsljett og aflöng, þrjii
þúsund skeið (552 km.) á lang-
veginn, en tvö þúsund skeið (368
km.) um þvera eyna.
Fjöllin, sem umkringdu sljett-
una, voru lofsungin í þá daga
fyrir fegurð, stærð og fjölda, en
í því efni eiga þau að hafa skar-
að langt fram úr núverandi fjöll-
um. Þau umluktu fjölmennar
borgir. Þau höfðu ár og stöðu
vötn, og grasleudi þar sem var
ágæt beit fyrir tamin og vilt dýr,
og mikla skóga, með margskonar
trjátegundum, sem veittu margs
konar iðnaðarmönnum atvinnu. t
fjöllunum voru teknar inargskon-
ar harðar bergtegundir og bræð-
anlegir málmar. Bergtegundirnar
voru sumar hvítar, sumar svart
ar og sumar rauðar. Sumar bygg-
ingarnar voru úr samlitum stein
um. En menn reistu líka húsin
úr steinum með margskonar lit-
um sjer til augnagamans. í fjöll-
unum voru uppsprettur, ein með
heitu og önnur með köldu vatni,
þar sem vatnið aldrei minkaði,
en var að bragði og gæðum nvt
samt til margra h1uta“.
Lýsing þessi kemur vel heim
við hugmyiul þá, sem menn geta
gert sjer um eyju, er sokkið hefði
í sjó í eldfjalla-umhverfi Azor
eyja, er liaft hefði hvítan og rauð
au kalkstein að undirlagi, en á
yfirborðinu hefði verið útbrunn
ið eldfjall með svörtu hrauni.
Sljettan hefði verið hinn mikli
gígbotn, en jarðhitinn hefði kom
ið í Ijós með því að þar voru
laugar. Vitaskuld er ekki að
marka það. sem sagt er um stærð
sljettunnar. En ijett er í þessu
sambandi að minnast þess, að á
japönsku eyjunni Kyushu er eld
fjall eitt, þar sem gígurinn er 28
sinnum 14 km. að stærð.
★
Fyrsti rithöfundurinn, sem
minnist á Atlantis, eftir l’lato, er
landfræðingurinn Strabo (fæddur
66 f. Kr.). Hann segir, að land
fræðingurinn Poseidonios hafi tal
ið söguna sanna. En það er auð-
fundið á ummælum Strabo, að
hann trúir ekki á munnmæli
þessi. Heimspekingurinn Prokios
(f. 410 e. Kr.) segir, að Crantor,
ritskýrandi Platos, hafi trúað á
Atlantissöguna. Hann studdist við
það, að á hans dögum sýndu
egypskir prestar grískum ferða-
mönnum súlur þær, sem sagan var
rituð á.
Proklos segir líka frá land-
fræðingnum Marcellus, sem í
Æthiopicu sinni segir, að rithöf-
undar, sem minnist á eyjarnar í
hinu ysta hafi, segi að þær hafi
á þeim dögum verið 10, og íbúar
stærstu eyjarinnar hafi fengið
söguna um Atlantis frá forfeðr-
um sínum, hina miklu eyju, sem
ráðið hafði yfir öllum eyjum í
Atlantshafinu. Proklos lítur á
þetta sem sanna sögu, er Plato
hafi notað í táknrænni merkingu
um hina eilífu baráttu milli efnis-
aflanna og skipulagsins.
Það er auðsjeð á frásögn Mar-
cellusar, að Plato er ekki frum-
heimild að Atlantissögunni. Verða
menn því að álykta, að hvorki
Flato eða Sólon sjeu upphafs
menn þessarar sögu, heldur sje
hjer um eldgamla sögu að ræða,
er lifað hefir á vörum Miðjarð
arhafsþjóða. Sólon kom með sög-
una til Grikklands frá Egypta-
landi. Hann ætlaði að nota þetta
í skáldverk. En úr því varð ekki.
Og síðan notar Plato þetta til