Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1941, Síða 1

JSUorQMnMaösiinð
9. tölublað. Sunnudaginn 2. mars 1941. XVI. árgangur.
UafoliUrpmnHmHjá b.K.
Hallgerður langbrók
Eftir dr. Einar Ól. Sueinsson
IV.
Að öðru jöfnu er það, sem unt
er að fá vitneskju um, mæt-
ára en hitt, sem ekki er hægt að
vita um, og það einmitt vegna
þessarar vitneskju. Athugun á
mannlýsingunni í Njálu er miklu
merkilegri en hugleiðingar og
meira eða minna illa studdar get-
gátur um það, hvernig þetta kunni
að hafa verið. En því þá ekki að
taka mannlýsinguna eins og hún
er og athuga, hvort hún fái stað-
ist? Látum okkur einu gilda sagn-
fræðileg sannindi, sem ekki verð-
ur vitað um hvort eð er, en öllu
máli skipta skáldleg sannindi þess-
arar mannlífsmyndar. Látum sög-
una njóta eða gjalda þess, sem í
henni er ágætast, list hennar.
Þeir, sem borið hafa blak af
Hallgerði, hafa bent á, að í sög-
unni sje ævi hennar og skapferli
skilið og skýrt með andúð, og er
það hverju orði sannara. Sagan
lætur sjer hægt um kosti henn-
ar, nema þá fegurð hennar, sem
verður öðrum til ills, en gallarn-
ir eru ekki látnir liggja í lág-
inni. Við vitum ekki hvað þessu
veldur, og það er ólíklegt, að okk-
ur verði það nokkru sinni kunn-
ugt. En sama máli gegnir um ýms-
ar aðrar persónur sögunnar, t. d.
Valgarð gráa, Mörð og Skafta
Þóroddsson. Jeg er trúaður á, að
hjer búi undir einhverjar persónu-
legar ástæður hjá höfundi sögunn-
ar.
Einhver mun segja sem svo:
Þessi þykkja höfundarins til Hall-
gerðar spillir mannlýsingunní,
gerir hana grunnfæra, ómerkilega
og ranga. Ekki þarf það að vera.
Andúðin á til sinn skarpa skiln-
*•
ing. Það má leita lengi að annari
eins lýsingu á Lúðvík XIV. og
þeirri, sem Saint-Simon gefuj, og
ber hún þó ekki vott um vinar-
þel til konungs. Saga Tacitusar af
Rómverjakeisurum er engin sól-
skinssaga, og héfir hann þó verið
kallaður mesti sálfræðingur meðal
sagnaritara. En vitanlega verður
lesandinn að sjá við þessari and-
úð, að sagan túlki ekki atburðina
of vilhalt, svo að túlkunin sam-
ræmist ekki atburðunum, og verð-
ur þá að meta frásögnina af þeim
meira. En hitt er skylt, að reyna
fyrst af öllu, hvort þetta fái ekki
samrýmst, ef nærfærnislega er að
farið. Og lesandinn verður að láta
sem sjer liggi lífið á að skilja
alla hluti, komast að rjettri niður-
stöðu, en hann verður orðalaust
að láta sjer lynda hver sem niður-
staðan er. Hann á að fara að eins
og læknir, sem reynir að öðlast
sem sannasta mynd af sjúklingi
og lætur ekki óskir sínar villa
sjer sýn. Það er eitt megingildi
mikillar listar, svo sem mikilla
leikrita eða sagna, að gefa færi á
að skygnast inn í leyndardóma
maunlegs lífs, við stöndum nægi-
Tega langt frá til að vera óháðir
þyí sem saet er frá. eins og læku-
irinn, en líka nægilega nærri til
að sjá alt og heyra og á vissan
hátt lifa og reyna það.
Lítum þá á frásögn Njálssögu
af Hallgerði, og er fyrst ætt henn-
ar og uppruni og æskuár. Það mál
hefir oft verið rakið áður í afsök-
unarskyni fyrir hana, en sá er
ekki tilgangurinn hjer; það er
engin ástæða að afsaka neitt, held-
ur aðeins að reyna að sjá hlutina
eins og þeir eru, ef vera mætti að
vjer fyndum rauðan þráð nauð-
synjarinnar í allri ævi hennar. Og
út fyrir takmörk sögunnar er ó-
heimilt að fara.
Lesandinn sjer Hallgerði fyrst
á þeim árum, þegar hún er að
kveðja bernskuna, leika sjer á
gólfi með öðrum meyjum: hún er
fríð sýnum og mikil vexti og hár-
ið fagurt sem silki og svo mikið,
að það nær niður á belti. En það
er eitthvað í svipnum, sem föður-
bróður hennar getst ekki að:
„Ærit fögr er mær sjá, ok munu
margir þess gjalda, en hitt veit ek
eigi, hvaðan þjófsaugu eru komin
í ættir várar“. Þetta atvik hefir
verið ásteytingarsteinn ýmissa
manna, en hver mun sá, sem ekki
kannast við það hugboð og hug-
þokka, sem kemur skyndilega
fram, ekki síst þegar við sjáum
mann eða konu í fyrsta sinni. Að-
eins er sá munurinn, að við nefn-
um það vanalega ekki á nafn við
nokkurn mann, s(st ef það er ó-
geðfelt.