Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1941, Blaðsíða 6

78
LESBOk MORGUNBLAÐSTNS
sökkva við hlið óvinaskipsins.
Missir eins eða tveggja lítilla beiti-
skipa var ekkert á móts við mikl-
ar skemdir eða eyðileggingu vasa-
orustuskips.
Nóttin leið og fyrsta daufa ljós-
glætan sást í austri. Strax og al-
bjart var orðið hjeldu bæði skipin
í áttina til Montevideo og hjeldu
vörð við útsiglinguna í fljótsmynn-
inu. Dagurinn leið og um 10-leyt-
ið um kvöldið kom Cumberland
frá Falklandseyjum. Það hafði
farið leiðina á 34> klukkustundum.
Bresku skipin þrjú hjeldu nú
vörð saman og flotadeildarforing-
inn hafði hugsað sjer bardagaað-
ferð ef Graf Spee sýndi sig.
Dagurinn 15. desember rann upp
með nýju vandamáli. Ajax og
Achilles gátu ekki haldið áfram á
verðinum nema að þau fengju nýj-
ar olíubirgðir. En úr þessu rætt-
ist, því olíuskipið Olynthus, eitt
af hjálparskipum breska flot-
ans, var þarna nærstatt og það
var hægt að setja olíu um borð í
Ajax á meðan Cumberland og
Achilles voru á verði. Þetta var
ekki auðvelt verk, en tókst samt.
Þenna dag fjekk flotadeildar-
foringinn þær frjettir, að Graf
Spee hefði fengið undanþágu til
að dvelja alt að 72 klst. í höfn, til
að hægt væri að gera skipið sjó-
fært.
Stjórnarfulltrúar Breta og
Frakka annarsvegar og Þjóðverja
hinsvegar hófu nú samtöl við rík-
isstjórn Uruguay. Bretar og Frakk
ar mótmæltu að skipið yrði nema
24 klst. í höfn samkvæmt Haag-
samþyktinni frá 1907, en þýski
ræðimaðurinn bað um leyfi til að
Graf Spee fengi að vera 15 daga
í höfn. Ríkisstjóm Uruguay bygði
ákvörðun sína á skýrslu sjerfræð-
ings síns í flotamálum, sem taldí
að hægt væri að gera Graf Spee
sjófært á 72 klst.
Manntjón Graf Spee var 36
drepnir og um 60 særðir. Sam-
kvæmt skýrslu flotasjerfræðings-
ins hafði skipið orðið fyrir að
minsta kosti 27 skotum og þar á
meðal hafði að minsta kosti ein
kúla hitt stjórnturninn.
En Harwood flotadeildarforingi.
sem beið utan landhelgi, gat ekki.
eins og hann sjálfur sagði í skýrslu
sinni: „haft neina tryggingu fyr-
ir því að Graf Spee reyndi ekki
að brjótast til hafs þá og þegar“.
Spenningurinn við að bíða og
vera á verði tilbúinn til orustu
var verri en spenningurinn í sjálfri
orustunni.
Fyrir dögun þann 16. desember
voru öll skipin þrjú á verði fyrir
framan suðursiglingarleið fljóts-
mynnisins og flugvjelinni frá Ajax
var skotið< út til að hafa gætur á
óvinaskipinu. Flugmaðurinn hafði
fengið skipun um að fljúga ekki
inn yfir landhelgi. Flugmaðurinn
sneri brátt aftur með þær upp-
lýsingar að ómögulegt væri að sjá
neitt vegna misturs yfir strönd-
inni.
Síðar bárust fregnir um, að Graf
Spee væri ennþá í Montevideo og
ólíklegt væri að hann færi út þá
um kvöldið; en Harwood flota-
déildarforingi vildi ekki eiga neitt
á hættu. í rauninni var hann ekki
lengur flotadeildarforingi, því síð-
ar þann sunnudag barst honum
skeyti frá flotamálaráðuneytinu,
þar sem hann var skipaður að-
stoðarflotaforingi frá og með 13.
desember að telja, daginn, sem
sjóorustan stóð. Einnig var í
skeytinu tilkynt að hann hefði
verið sæmdur K- C. B. orðunni og
skipherrar hans þrír hefðu hlotið
C. B. orðuna.
Næstu nótt voru Ajax, Achilles
og Cumberland á verði eins og
áður og um morguninn fjekk
Achilles olíu frá Olynthus og síð-
an hjeldu skipin áfram að sveima
hjá Banco Ingles.
Þenna sama dag komu fregnir
um að Gref Spee væri að undirbúa
sig til að leggja á haf út. Það
var búist við að skipið legði út
þá og þegar; en jafnvel eftir 4
daga þreytandi bið voru bresku
skipshafnirnar, eins og flotafor-
inginn kallaði það, „hinir von-
bestu“.
Klukkan 5.30 var frá því skýrt
að Graf Spee væri að ljetta akk-
erum. Bresku skipin þrjú hjeldu í
áttina að aðalinnsiglingunni til
Montevideo og skipshafnirnar voru
reiðubúnar, hver á sínum stað.
Flugvjelinni á Ajax var skotið •
út og flugmanninum gefin skipun
um að tilkynna um ferðir Graf
Spee og einnig þýska skipsins
Tacoma, sem vitað var að hafði
tekið um borð fjölda skipverja
frá Graf Spee.
Graf Spee
heldur úr höfn.
Langsdorff skipherra varð að
ákveða fyrir klukkan 8 um kvöld-
ið hvort hann ætlaði að vera innan
landhelgi Uruguay og láta kyr-
setja skip sitt það sem eftir var
öfriðarins. Um eftirmiðdaginn
hafði annað akkeri Graf Spee ver-
ið hafið upp og verkfæri, sem unn
ið hafði verið með að viðgerðinni
á Graf Spee, sett um borð í annað
skip. Tuttugu og einn særðra'
manna frá Graf Spee voru sendir
á spítala í Montevideo, og kl. 6.35
hjelt skipið hægt úr höfn og var
því fylgt af bát hafnarstjórans.
250 þúsund manns horfðu ái ferðir
skipsins. Það mátti segja að með
síma og loftskeytum væri augum
og eyrum alls heimsins beint að
þessu eina skipi þenna dag.
Tacoma, ,sem hafði tekið um 500
menn af áhöfn Graf Spee, fylgdi
á eftir.
Þegar Graf Spee hvarf úr aug-
sýn þeirra, sem á horfðu í höfn-
inni í Montevideo, ,stefndi hann í
suðausturátt. Síðar breytti hann
stefnu í vestur og í áttina að áln-
um, sem veit að siglingarleiðinni
til Buenos Aires. Síðar var tilkynt
að skipið hefði stöðvast í mynni
Plate-fljótsins, og síðar að það
hjeldi hægt í suðvesturátt, og að
sex björgunarbátar skipsins
fylgdu á eftir.
Graf Spee sprengt.
Það er vitað hvað næst skeði,
eftir framburði fjölda áhorfenda,
en hjer er lýsing þuls í þýska út-
varpinu;
„Um sólarlag var Graf Spee
sjö og hálfa mílu frá Monte-
video. Skipið stöðvaðist og
breytti um stefnu, en á með-
an beið breski flotinn. Tacoma
kom í áttina til Graf Spee, og
skip, ,sem flögguðu með fána
Argentínu. Það mátti sjá að
björgunarbátar hjeldu frá
Graf Spee, klukkan 7.55 sett-
ist sólin ...... Alt í einu
sást rauð eldsúla 100 metra