Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1942, Blaðsíða 2

130
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Skáldið á Víkingavatni
TT ann lá í rúminu sínu undir
glugganum og glímdi ekki
aðeins við ellina og hrörnun lík-
amans, heldur miklu fremur við
hinar torræðu gátur mannlegrar
skynjunar, þær gátur, sem fylgja
okkur trúlega frá vöggunni til
grafarinnar. Stundum reis hani?
upp í rúminu, ljet hinar einkenni-
legu hendur sínar hvíla á glugga-
karminum og leit yfir vatnið, þar
sem endurnar syntu og lítil bára
brotnaði í sefinu, leit til hafsins
í norðri eða til fjallanna í austri,
sem blánuðu í sólskinsmóðunm,
leit til himinsins, þar sem fann-
hvít ský hlóðust í borgir og leyst-
ust aftur sundur í mjúka hnoðra.
Síðan hallaði hann sjer út af á
ný, eins og hann var vanur. Það
var kyrt og rótt í herberginu
hans, en niður Dumbshafsins heyrð
ist í fjarska, hinn þungi og dul-
arfulli niður, sem hafði verið eins-
konar viðlag lífs hans frá upp-
hafi, ef til vill snar þáttur í lífi
hans. Hann var rösklega áttræð-
ur að aldri, en hafði legið rúm-
fastur síðustu tvo áratugina. Yfir
stórbrotnum svip hans hvíldi tign
og dómur mikilla örlaga, mikilla
átaka.
Sumar minningar mást og
fölna áður en varir: Mistur langra
daga fellur á liðna atburði, sem
eitt sinn fóru eldi um sál okkar,
fengu hjartað til að slá örar eða
myrkvuðu hugann af þungbærum
harmi, — þeir gleymast og týn-
ast eins og barnaleikföng, hverfa
í skugga nýrra atburða og skilja
eftir sig minni merki en við mádti
búast. Aðrar minningar tengjast
okkur hinsvegar órjúfanlegum
böndum, verða hluti af lífi okkar,
verða tryggir förunautar okkar og
standa okkur fyrir hugskotssjón-
um fram til hinstu stundar.
Jeg býst ekki við að verða svo
gamail, að jeg gleymi einum heið-
skírum júlídegi, þegar jeg heils-
aði Birni Þórarinssyni í fyrsta
skifti, eða hljóðum og dumbungs-
iegum ágústmorgni, þegar jeg
kvaddi hann. Það var sumarið
1939. Jeg dvaldi um mánaðartíma
á Víkingavatni í Kelduhverfi, þar
sem sólin gengur ekki til viðar
á vorin, heldur vakir yfir ládauðu
hafi og varpar rauðum geislum á
víðirunna og lyngheiðar. En dvöl
mín á þessum hugljúfa stað verð-
ur mjer ekki eingöngu minnis-
stæð vegna þess, að hvarvetna
blasti við augum heillandi fegurð,
smágerð og mild, heldur einkum
vegna hins, að fólkið sjálft stakk
nokkuð í stúf við íbúa- þeirra
sveita, sem jeg hafði áður kynst.
■Það var glaðvært, frjálslegt og
upplýst í ríkum rnæli, enda fylgdi
því menningarbragur og hressandi
andblær dirfsku og dugnaðar.
Óblindum gesti duldist varla, að
þetta fólk rígskorðaði sig ekki
við básinn og askinn, heldur átti
það önnur áhugamál og æðri
hugðarefni, sem víkkuðu sjóndeild
arhring þess og auðguðu líf þess.
Á mörgum bæjunum voru skáld og
hagyrðingar, ræðumenn og spek-
ingar, sem undu glaðir við sitt og
gáfu ekki jáyrði við skoðunum
annara, án þess að brjóta þær
fyrst til mergjar. Það má vel
vera, að sumir þeirra hafi verið
helst til hrifnir af sínum eigin
skoðunum og ályktunum, helst
til einsýnir á ágæti og yfirburði
hinnar þingeysku menningar, en
því er nú þannig varið, að hverj-
um þykir sinn fugl fagur, svo að
hófleg hjeraðsdrýgindi eru miklu
fremur skemtileg en ámælisverð.
Aðrir höfðu eitthvað óvenjulegt í
fari sínu, sem dró að sjer athygl-
ina. Og enn aðrir hrifu hug að
komumannsins með atorkusemi
sinni eða viðfeldnu viðmóti.
En Björn Þórarinsson á Víkinga
vatni sameinaði þetta flestalt á
einkennilegan hátt. Hinn stór-
brotni persónuleiki hans spegíaði
að ýmsu leyti umhverfið og anda
þess, en sárdjúp reynsla fólst að
baki þeirrar speglunar og varp-
aði á hana blæ hins einstæða,
sjerkennileik þess, sem sker sig úr
heildinni. Og hvað var það þá,
sem gerði hann öðrum mönnum
hugstæðari og eftirminnilegri?
Stundum velti jeg þessari' spurn-
ingu fyrir mjer, þegar jeg sat við
rúmstokk hans, en lengi vel tókst
mjer eltki að finna neitt viðhlít-
andi svar, því að hann var saman
slunginn úr mörgum og ólíkum
þáttum. í skapgerð hans háðu
andstæðurnar stöðugan reipdrátt,
— og jafnvel útlit hans virtisi
vera ímynd andstæðnanna. Jeg
þreyttist aldrei á að virða hann
fyrir mjer nje hlusta á tal hans,
því að hvorttveggja var jafn ó-
venjulegt. — Björn Þórarinsson
hafði mikið og sviphreint yfir
bragð, hátt enni, löng kollvik,
þunglyndislegar brúnir og blá
augu fögur, sem gátu leiftrað
skyndilega og orðið fjarska hýr
leg. Nefið var nokkuð stórt, drætt
irnir kringum munninn lýstu skap
stærð og viðkvæmni, en skarð í
hökunni. Andlitið var ekki smá-
frítt, en bjó yfir aðlaðandi dýpt
og líktist ósjaldan yfirborði hyls,
þar sem skuggar og ljósblik skift-
ast á. Höfuðlag hans alt bar vott
um meira en meðalgáfur, svo að
vel hefði mátt ætla, að vopn hans í
lífsbaráttunni hefðu verið önnur
en orf og reka. En þótt hann lægi
hreyfingarlítill í rúminu sínu, þá
leyndi sjer eklci, að hann var mik-
ill maður vexti, hár og herðibreið-
ur, þrekinn og ókýttur, þrátt
fyrir hinn háa aldur og tveggja
áratuga legu. Sveitungum hans
ber saman um, að hann hafi skip-
að flokk hinna föngulegustu og
vöskustu manna, meðan hann var
upp á sitt besta, hinn gervilegasti
á velli, hrókur alls fagnaðar, ham
hleypa við vinnu og ætlaði sjer
ekki af í hrotunum, þótt krafta-
jötunn væri. — En hendur hans
voru í undarlegu ósamræmi við
líkamann. Þær voru fremur smá-
gerðar og þunnar, mjúkleg hár i
jöðrum handarbaksins, fingurnir
langir, en ekki sterklegir, slungn-
ir bláum æðahríslum eins og á
barmi, — og neglurnar ívið kúptar.
Oft fanst mjer, að þessar hendur
túlkuðu betur en nokkur orð
harmsögu einmana sálar, sem get-
ur engum trxiað fyrir leyndarmáli
sínu nema mjrrkri og mold. Þær