Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1942, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
L87
góðum efnum. En föðursystir
hennar, Regitze, sem átti upptök-
iii að því, að hún komst að hirð-
inni og giftist konungssyni, var
1 góðu vinfengi við konung og
órotningu. Er sennilegt að María
hafi enn hugsað sjer að leita að-
stoðar hennar.
En á árunum 1676—’78 var Re-
gitze Grubbe viðriðin alvarlegt
eiturbyrlaramál. Hin aldraða
ekkja var skapstygg í meira lagi.
Henni mislíkaði hnýsni frá greifa-
frú
einni, Parsberg á Austurgötu,
er> gluggi í húsi greifafrúarinnar
sneri út að húsi Regitze. Fjekk
kún aðalsmey eina, Agnete Budde
til þess að setja rottueitur í mat
greifafrúarinnar. En þessi morð-
tilraun fór út um þúfur og Agn-
ete Budde var dæmd til dauða og
tekin af lífi á hallartorginu, en
þerna Regitze, Lúcía, var dæmd
1 æfilangt fangelsi. Sjálf slapp
Hegitze .við aðra hegningu en þá,
nð henni var vísað frá Höfn og
hún skylduð til þess að hafast við
aHa sína æfi á Borgundarhólmi,
en sú hegning var talin hræðileg
tyrir heldra fólk í þá daga.
Eiríkur Grubbe var nú farinn
að reskjast. Vildi hann því fá að-
stoð við bústjórnina á góssi sínu.
Eldri systir Maríu Grubbe hafði
árið 1674 fengið skilnað að lög-
um við Styge Höeg. Giftist hún
árið eftir Jörgen Ahrenfeldt.
Hann var frægur fyrir ofsóknir á
hendur galdramönnum.
Á jólum 1684 var María Grubbe
asamt manni sínum í heimsókn að
Tjele. Þá bað hann þau hjónin að
Hytja til sín og taka góssið á
^eigu. Þetta varð, og alt fór nú
friðsamlega fram um skeið. En
þegar Grubbe gamli gerði erfða-
skrá sína og gerði Maríu að aðal-
erfingja sínum, þá komst Jörgen
^hrenfeldt að því og sendi kæru
«1 konungs. En Páll Dýri, nú-
verandi maður Maríu, hafði feng-
konungssamþykki fyrir erfða-
skránni. Nú ákvað konungur að
uefnd yrði sett i málið til að rann-
Saka það og koma sættum á. G!ekk
]engi í því málaþrasi.
Hn meiri úlfaþytur var þó um
■Maríu. Fyrir mörgum árum var
hún komin í týgi við vinnumann
a Tjele, Sören Möller, er síðar
varð ráðsmaður þar. Samlíf þeirra
varð heimilisfólkinu augljósara
eftir því sem stundir liðu. Páll
Dýri maður Maríu oft ekki heima.
Orðrómurinn um þetta hneykslis-
mál dreifðist út um alt Jótland.
Páll Dýri ljet sig þetta lengi vel
litlu skifta. Hann vildi forðast
vandræði og málarekstur. En það
var Eiríkur gamli, sem varð að
lokum að grípa í taumana. Hann
skrifaði konungi og kvartaði sár-
an yfir því, hvernig dóttirin skap-
raunaði sjer með hi'nu ósiðlega
framferði, þetta væri „siðlaus
skepna“, sem hann vildi að rekin
yrði upp á lífstíð til „Borrig-
holm“. Og að lokum varð Páll
Dýri að sækja um hjónaskilnað —
þó „ef hægt væri án þessað höfð-
að yrði mál“.
Þetta var ekki hægt, og var nú
rjettvísin sett af stað, með öllum
þeim gauragangi, er tímarnir
heimtuðu. Stiftamtmaðurinn Mog-
ens Skeel yfirheyrði alt vinnu-
fólkið á Tjele og Nörbæk, en þar
var María í vörslu bænda, að boði
konungs, meðan á málinu stóð.
★
Það var sitt af hverju, sem kom
í dagsljósið við yfirheyrslurnar.
Öll vitnin voru Maríu andsnúin.
Og ekki bætti það úr skák, að
ástvinur hennar, Sören, hafði sýnt
vinnukonu á Tjele banatilræði, og
var settur í tugthús í Skander-
borg. Einkennilegt var að sjá,
hvernig þrjóskan óx í Maríu
Grubbe, eftir því sem meira svarf
að henni í málarekstrinum. En
jafnframt blossaði upp ást hennar
á hinum óheflaða vinnumanni, sem
fyllilega kunni að notfæra sjer
þau sjerrjettindi, er honum höfðu
fallið í skaut. Þau mótuðúst líka
hvort af öðru, er tímar liðu, enda
sveik hann ekki Maríu á sama
hátt og fyrri menn hennar af æðri
stigum höfðu gert.
í skýrslu sinni um rannsókn
málsins kemst stiftamtmaðurinn
þannig að orði: „Eftir að þessi
vinur hennar er kominn í tugt-
húsið í Skanderborg, hefir hiin
verið mjög óþolinmóð, og viljað
selja alt, sem hún hefir getað við
sig losað, til þess að kaupa honum
frelsi.
Við stefnuna í Viborg 1691
mætti Páll Dýri einn af máls-
. aðilum. Eiríkur Grubbe sendi
hinn tengdason sinn og fyrir Maríu
mætti fógetinn Larsen Dyster.
Konur og karlar voru yfirheyrð,
og vefjarkona Maríu, Anna Knúts-
dóttir bar fyrir rjetti, að hún
hefði orðið að „verma rúmið
handa honum (Sören ráðsmanni)
og eitt sinn svaf hann ölvímuna
úx sjer í rúmi frúarinnar. í ann-
að sinn komu þau frúin og hann
frá Viborg. Þá ljetxhún búa um
sig á gólfinu, en hann „breiddi
úr sjer í stólpasænginni“. Vitni
einu hafði frúin sagt, að hún
vildi fá skilnað við Pál Dýra, til
þess að geta fengið Sören ráðs-
mann, því hann væri svo lagleg-
ur og lipur piltur, og svo fjelli
henni svo vel lyktin af tjöru og
hrossataði, hún vildi hann fremur
en alla aðra, þó hann ætti
ekkert annað en garmana, sem
hann stæði í. Heldur skyldi hún
frelsa hann með eiði, en að hann
kæmist í vanda, því það v(æri ekki
annað en hugarburður, að heilög
þrenning væri í fingrunum þrem.
Guðs sonur skyldi vissulega sitja
í hennar fingrum, hvað sem hún
gerði.
★
Þegar Mogens Skeel heimtaði að
hún kæmi sjálf til yfirheyrslu,
hann sendi menn með vagn til að
sækja hana, svaraði hún því til,
að það sje fyrir neðan virðing
hennar, sem tiginborinnar konu,
að mæta við slík rjettarhöld. En
vörn hennar er öll gagnrýni á það
ómerkilega fólk, sem vilji níða
hana niður. En hún er dæmd brot-
leg með dómi 23. mars 1691 og
þau eru skilin Páll Dýri og hún.
Enn var hún frí og frjáls, en nú
er hún 48 ára. Samt vill hún
reyna hjónabandið á nýjan leik.
Þau taka saman, Sören Möller og
hún og hverfa til útlanda. Eigi er
vitað um ferðir þeirra, nema hvað
um það vitnaðist, að þau höfðu
ofanaf fyrir sjer sem trúðleikarar
á markaðssamkomum.
Árið 1697 frjettist aftur til
þeirra með vissu. Þá er Sören orð-
inn þreskingarmaður hjá v. Pless-
en yfirforingja riddaraliðsins á
Möen. Nú vilja þau giftast María
Framh. á bls. 192.