Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1942, Síða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
191
aftur stjórnmálamaður, náinn
samverkamaður Botha, sem þá var
fovsætisráðherra Transvaal. Tveim
árum seinna heimsótti hann Eng-
iand aftur og gat við heimkomu
sína fært Búum þær góðu fregnir,
að Transvaal ætti framvegis að
njóta skilyrðislausrar sjálfstjórn-
ar. TJm sama leyti steig hann-það
skref, sem kostaði hann meiri sið-
ferðilegan kjark en allan þann
kjark, sem hann hafði sýnt í hern-
aði, en það var að taka upp ein-
læga og ákveðna baráttu í því
skyni að nema burtu allan þann
iilvilja, sem enn ríkti milli Búa
og Breta.
★
Þetta var síðrrr en svo neitt á-
hiaupaverk. Hann þurfti að horf-
ast í augu við illgjarna gagnrýni
af hálfu landa sinna og andstæð-
ingar hans spöruðu enga viðleitni
í þá átt, að gera hann tortryggi-
legan. Eitt mesta vandamálið var
það, að hollenska mótmælenda-
kirkjan heimtaði að afríkanska
(sem var tungumál Búanna) yrði
skyldunámsgrein í öllum skólum.
En Smutz neitaði harðlega allri
íhlutun kirkjunnar í skólamál og
fekk því á sig það orð, að hann
væri trúleysingi. Auk þess barð-
ist hann harðlega fyrir því, að
enska yrði kend um alt landi'o
vegna þess, hve það mál væri út-
breitt um allan heim og hentugt í
milliríkjaviðskiftum. Hann fekk
námueigendur í Suður-Afríku á
móti sjer vegna þess, að hann
■vildi afnema innflutning kín-
verskra og indverskra verka-
manna, en sú stefna var rökrjett
framhald af stefnu Kriigers.
Þessi verkalýður vann fyrir miklu
lœgri laun en innlendir menn, og
innflutuingur hans var eitt af
mestu vandræðamálum Suður-Af-
vík. En með þessari stefnu sinni
komst hann 1 andstöðu við ýmsa
merka Indverja, þar á meðal
Gandhi, sem þá var málaflutn-
ingsmaður í Natal. Gandhi hafði'
þá þegar lagt grundvöllinn að
kenningu sinni um óvirka and
stöðu, og var Smutz hvorki hinn
fyrsti nje hinn síðasti stjórnmála-
maður, sem komst í vandræði út
úr Indlandsmálum.
Það verður heldur ekki sagt, að
innanlandsmálin hafi verið lambið
að leika sjer við. í Suður-Afríku
voru 4 nýlendur. Þar voru þess-
vegna 4 sjerstjórnir, 4 löggjafir,
4 járnbrautir og 4 tollalög.
Lausnin lá auðvitað í augum uppi,
og voru Botha og Smutz á einu
máli um hana. Það varð að stofna
samband Suður-Afríkuríkjanna.
Þjóðfundur var haldinn 1908 í
Durban og þrátt fyrir mikla and-
stöðu, einkum af hendi Steyn og
Hertzog, voru sambandslög sett
og samþykt ári síðar.
Þrem mánuðum síðar voru
Smutz og Botha orðnir raunveru
legir stjórnendur allrar Suður-
Afríku. Botha var forsætisráð
herra, Smutz fjármálaráðherra.
Sjálfur hneigðist Smuts um þetta
leyti mest að búskap. Keypti hann
búgarð skammt frá Johannesburg
og bjó þar sjálfur ásamt konu
sinn og 6 börnum þeirra. Um sama
leyti byrjaði hann að endurbæta
hermál Suður-Afríku, innleiddi
herskyldu allra manna á aldrin-
um 17—60 ára. Þessu starfi var
naumast lokið fyr en heimsófrið-
urinn skall á 1914 og taka varð
afstöðu til þess, hvort Suður-Af-
ríka ætti að taka þátt í stríðinu
gegn Þýskalandi eða halda sjer
utan við það. í Vestur-Transval
komu Þjóðverjar á stað æsingum
og uppreist, en hún var bráðlega
bæld niður og Smuts sneri við
blaðinu, gerðist hershöfðingi í
breska hernum og rjeðist gegn
nýlendum Þjóðverja í Vestur-
Afríku.
Þessi herför varð, af ýmsum á-
stæðum, mjög erfið, sökum lands-
lags og veðurs. Smuts sýktist
sjáifur af malaríu-sótt og hefir
þjáðst af afleiðingum hennar öðru
hvoru síðan. En herförinni laua
með glæsilegum sigri.
★
Að lokinni herförinni í Suður-
Afríku hafði Smuts lítil virk af-
skifti af hermálum, en gaf sig
því meira að stjórnmálum. Ferð-
aðist hann víða um breska heims-
veldið og um England, átti tal
við Haig hershöfðingja, forseta
Frakklands og Belgakonung. Auk
þess dvaldi hann oft langvistum
í London.
Að stríðinu loknu sat hann á
friðarráðstefnunni í Versölunv..
Dró hann enga dul á það, að ráð-
stefnunni lokinni, að hann kynni
mjög illa ivrslitunv hennar og teldi
hana lítt vænlega til að afstýra;
illindum í franvtíðinni. Verður
tæpast sagt, að þessi afstaða hans
hafi aflað honum vinsælda, en
hún var í fullu samræmi við skap-
gerð hans, því hann hefir sjaldn-
ast hirt um að mæla það sem aðr-
ir mæla, ef hann var á öðru máli
sjálfur. Þessvegna er það eftir-
tektarvert, hvernig hann hóf
fyrstu ræðu sína úr forsætisráð-
herrastól í Suður-Afríkuþinginu,
en forsætisráðherra varð hann ð
Botha látnum. Ræðu sína hóí
hann á þessa leið: „Jeg er hvorki
málskrafsmaður nje sjerstaklega
þolinmóður og þið verðið að taka
mjer eins og jeg er gerður . . .
Forsætisráðherrastörfum gegndi
hann til ársins 1934, en þá beið.
hann ósigur í kosningum og;
Hertzog hershöfðingi, aðal-and-
stæðingur hans, varð fyrsti for-
sætisráðherra í hreinni þjóðernis-
sinnastjórn. Hann var í stjórnar-
arvdstöðu til ársins 1932 og bjó
þá lengst af á búgarði sínum, en
ferðaðist þó öðru hvoru víða um
heim og flutti fyrirlestra við
marga háskóla og menningarstofn-
anir.
Árið 1932 sættist hann við
Hertzog og að afloknum allsherjar
kosningum, mynduðu þeir saman
þjóðstjórn, sem fór með völd til
1939 og var sterkasta stjórn sem
Suður-Afríka hafði haft. Árið
1939 endurtók sagan sig. Smuts
snerist einarðlega til liðs við
Breta, rauf þjóðstjórnina og
myndaði sína eigin stjórn, með
sterkum meirihluta. Síðan sagðl
stjórnin Þýskalandi stríð á hend-
ur.
Það sem síðan hefir á daga
þessa merka manns drifið, er öll-
um almenningi enn í fersku
minni. Síðan stríðið braust út hef-
ir farið fram stórkostleg bylting
í iðnaðarkerfi Suður-Afríku. Her-
inn, sem í upphafi var aðeins
20.000 manns, hefir nú náð fullum
styrkleik og er talinn einn besti
her innan Bretaveldis. Auk þess
lvefir verið æfður mikill lofther
i Suður-Afríku, bæði Suður-Afríku