Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1943, Blaðsíða 4

52
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Hvað máldaginn segir
getur ekki þessa boðs í brjefum
sínum. Er næsta ólíklegt, að
hann hefði þagað um það í fyrr-
getnu brjefi til vinar amtmanns,
Finns Magnússonar, þar sem
hann gat um heimboðið, ef hon-
um hefði verið boðin slík vetur-
grið. Líklegt er og, að Jónas
hafi, sökum náttúrufræði-iðkana
sinna og bókiðna, verið nauðsyn
á að dveljast í Reykjavík um
veturinn. Þeir hittust í Reykja-
vík, Jónas og Bjarai, snemma
sumars 1841, er amtmaður var
þar á embættismannanefndar-
fundinum. Segir sagan, að þá
hafi Bjarni klappað á öxlina á
Jónasi og sagt: „Þegar jeg dey,
verður þú eina þjóðskáldið okk-
ar, Jónas minn“. En sögu þess-
ari er, af ýmsum rökum, var-
lega trúandi. Góðar heimildir eru
fyrir því, að Bjami hafi lítt tal-
að um ljóðagerð sína, lítt hafið
hana á loft, þótt hann væri kall-
aður sjálfhælinn. Mjer virðist
sagan og tortryggileg eða ótrú-
leg af annari ástæðu. Mjer finst
orðalag skáldsins ekki vera á
setningunni. Jeg hefi auðvitað
aldrei, því miður, hlýtt á tal,
Bjarna Thorarensens nje við-
ræður hans, fjörugar, háværar
og mergjaðar En þess konar
hálf-gælur sem „Jónas minn“
þykja mjer ólíkar því málfari,
sem er á þeim brjefum og brjef-
köflum þessa þróttorða skálds,
sem jeg hefi sjeð. Þessi mikli
metorðamaður er þar í senn snið-
fastur, danósa og ástúðlegur í
máli. Það er miklu líklegra, að
hann hefði ávarpað Jónas þann-
ig: „Elskulegi Hallgrímsen” eða
„elskulegi herra Hallgrímsen“.
Það er skrítið, að þessi setning
er að málblæ og orðafari miklu
líkari Jónasi en Bjarna, sem hún
er þó eftir höfð.
En sagan sýnir, hve alþýða
hefir hugsað sjer þau skáldin
ræðast jafningjalega við. Var
Bjarni þó einn hinn æðsti em-
bættismaður landsins og um 20
árum eldri en Jónas, sem var
embættislaus mentamaður, án
kandídatsprófs og öreigi, en
ferðaðist þó, er hann var í nátt-
úrufræðilegum rannsóknum,
„eins og hann væri barón“, að
I Forabrjefasafni II.. bls. 417
* —418, er prentaður „Mál-
dagi Garðakirkju á Akranesi“.
Eftir ágiskan er hann árfærður
„um 1220. — Akranes mun vera
numið og jörðin Garðar ( =
Jörundarholt) bygð fyrir eða
um 900. 320 árum síðar er mál-
daginn skráður, og þá, er kirkj-
unni var gefið hálft heimaland
Garða, var Skaginn undanskil-
inn, og þess vegna er síðasta
grein máldagans:
„ecki fylgir Skagi garda
landi“.
Um skilning þessara orða er
ágreiningur milli ól. B. B. og
mín, eftir svari hans til mín
í Lesbók Morgunbl. í gær. Hon-
um skilst svo: Skaginn hefir
aldrei fylgt Garða landi. Hygg
jeg að þar eigi við orð hans:
„En þetta er hinn mesti mis-
skilningur“. — Á 13. öld vorú
menn ekki með óþarfa málaleng-
ingar í ritum sínum. Hefði Skag
inn þá lengi (eða ætíð) verið
sjerstök jörð, var ekki fremur
ástæða til að taka fram í mál-
daganum um hana en aðrar að-
liggjandi jarðir, að hún fylgdi
ekki. En vegna þess, að þá var
alkunnugt, að Skagi hafði þang-
að til verið hluti Garðalands,
er þetta sett í máldagann til
tryggingar því, að síðar skuli
ekki orka tvímælis um, að kirkj-
an eigi ekki Saga.
Á þessum skilningi máldagans
því er Páll Melsted ritar Jóni
Sigurðssyni. Og sagan af þessum
orðum Bjarna við Jónas er á
ýmsa vegu hugðnæm og skemti-
leg. Hún sýnir skilning þjóðar-
inniar á því, að þeir Bjarai og
Jónas voru á árunum kringum
1840 þau skáld, sem áttu þá
lengst líf fyrir sjer í andlegu
lífi þjóðarinnar og æðstu ment-
um. í þessum spádómsorðum,
sem þjóðsagan eignar Bjarna,
felst þáttur úr íslenskri bók-
mentasögu, dómur hennar um
skáldin, trú þjóðarinnar á eilífð-
argildi ljóða þeirra og listar.
Niðurlag í næstu Lesbók.
og því, hversu Skaginn liggur
til notkunar frá Görðum, bygði
jeg tilgátu mína um slíka notk-
un þaðan, a. m. k. um 300 ára,
tímabil, áður en máldaginn varí
gerður. En líklegast er, að þá,
og lengi eftir það, hafi Skaginn
verið í sameign við bændaeign-
arhluta Garða, og notaður það-
an (sáðland, slægjur, vetrar-
beit lamba, verstöð). Fyrir 70
árum sást þar vottur fornra akra
Teiga örnefnin má ætla að stafi
frá slægnanotkun þar; og Lamb-
hús frá því, að þar hafi Garða-
bóndi haft lömb á vetrum (en
roskið fje nær fjalli). Heima-
skaga-nafnið bendir til, að þar
hafi verstöð heimabóndans ver-
ið (en þá lágu aðkomumenn við
aðrar varir á Skaganum). — I
Heimaskaga er lending og ver-
gögn betri en á Sölmundarhöfða
(svo hjet hann), og hagkvæm-
ara til sóknar í fiskileitir beggja
megin Skagans.
Að ábúendur Garða hafi „allt
af“ haft verstöð á Skaganum,
hefur mjer ekki komið til hug-
ar nje sagt, — en hinu held jeg
fram hiklaust, að álíka rjett-
mætt og viðeigándi sje að nefna
Skipaskaga og kaupstaðinn þar
Akranes, eins og Reykjavík væri
nefnd Seltjarnames, Akureyri
Eyjafjörður o. s. frv.
(í grein minni: örnefni á
Akranesi“, hafði misprentast:
„Arakot f. Akrakot“).
• Grafarholti, 9. nóv. 1942.
Björn Bjarnarson.
íslenskukennarinn var að tala
við nemendur sína:
„Ef einhver ykkar segði við
mig: „Þjer voruð hjerna í gær“,
væri það þá rjett?“
„Nei, herra“, var svarið.
„Og hversvegna ekki?“
„Vegna þess, að þjer voruð
alls ekki hjema í gær“.
★
Dómarinn: Þjer hafið framið
sex innbrot í þessari viku.
Fanginn: Það er rjett. Ef all-
ir væru eins athafnasamir og
jeg, myndi landi voru vel borgið.