Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1943, Side 4

212
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
gleði, sem tónlist hans er meng-
uð af og trúin á hið þjóðlega, sem
hann þrátt fyrir allt varðveitti
allt sitt líf, — hverfi mönnum
sjónum.
Árið 1877 flutti Grieg búferl-
um til Loftshus í Harðangri.
Hann var orðinn þreyttur á borg-
inni eins og Björnson, vildi kom-
ast út í náttúruna og til kjarna
þjóðarinnar, bændanna. Það, var
ekki eingöngu rómantísk hugsjón,
sem hér lá að baki, heldur varð
hpnum ljóst, að ef hann vildi
komast áfram á braut sinni, þá
varð hann að yfirgefa norska
borgarmenningu, sem ennþá var
ekki orðin nógu norsk og auðug
til þess að veita Grieg það um-
hverfi, sem hann þarfnaðist sem
þjóðlegt tónskáld.
Nálægð hans~við náttúrufegurð
Harðangurs, þjóðina og þjóðvís-
urnar, kom greinilega fram í tón-
smíðum hans frá þessum tímum,
og einnig má sjá merki dvalar
þessarar í seinni verkum hans.
,.Albumblad“ nr. 3 er lítið dæmi
um getu hans til að sameina á-
hrif þau, er hann varð fyrir af
náttúru og þjólífi. Meðal stærri
verka hans, frá þessum tíma, má
nefna „Den bergtekne", sem er
barytonsolo og einnig sett út fyr-
ir hljómsveit, og strok-kvartett í
G-moll. í báðum þessum verkum
verður vart djúprar náttúru-dul-
speki og leitandi óróa, en undir-
staða lagsins er höfug og fálm-
andi. Breytist hún reyndar með
fjöri þriðja kafla og hinu tryllta
flugi fjórða kafla.
Vinje-söngvamir urðu einnig
til á þessum tíma, en með þeim
hefir Grieg vafalaust náð mestri
fullkomnun. Sál hans hefir fund-
ið sterkari hljómgrunn í Vinje-
söngvunum en í söngvum Ibsen
og Björnson, og þess vegna verð-
ur hin sameiginlega túlkun
þeirra svo meistaraleg. Aldrei
hefir hinu alþýðlega verið reistur
eins fábrotinn og virðulegur
minnisvarði eins og „Váren“.
Þó að Grieg lifði að mörgu
leyti góðu lífi í Harðangri, þá
hlaut þetta einverulíf að verða
honum ófullnægjandi að lokum.
Á miðjum áttunda tug aldarinn-
ar flutti hann til nýrra heim-
kynna nálægt Bergen, og þar bjó
hann til dauðadags 1907. Á þess-
um árum ferðaðist hann víða um
lönd, og hélt hljómleika við mik-
inn orðstír, ekki sízt í Bretlandi.
Hann var frábær píanóleikari, en
stjórnaði einnig oft hljómsveit-
um, þegar verk hans voru leikin.
Kona hans slóst oft í ferð með
honum og túlkaði söngva hans
með lipurð og smekkvísi.
Hið þjóðlega verkefni, sem
Grieg hafði ásett sér að leysa, er
hann hóf göngu sína á tónlistar-
brautinni, tókst honum svo vel,
að sagt var við andlát hans, að
tónlist hans hefði verið „norsk-
ere enn den norskeste folke-
musikk“. Erlendir gagnrýnendur
lögðu einnig áherzlu á það, að
engu tónskáldi hefði tekizt eins
og honum að byggja tónsmíðar
sínar á hinu þjóðlega. Hvernig er
eiginlega afstaðan milli hins þjóð
lega og persónulega sérstæða í
tónlist Grieg?
Amerískur ævisöguritari held-
ur því fram, að aðeins sex önnur
tónskáld hafi fært tónlistinni eins
margt nýtt og sérstætt og Grieg.
Allt öðru máli gegnir um suma
aðra, sem virðast hafa of sterkar
tilhneigingu til að leggja áherslu
á hið þjóðlega í tónlist Grieg á
kostnað þess, sem frumlegt er. I
raun og veru er það svo, að menn
mega hvorki missa sjónar á hin-
um þjóðlega efnivið, sem Grieg
hafði í tónsmíðar sínar, né held-
ur þeim er hann sjálfur skóp, því
hvorir tveggja voru þýðingar-
miklir þættir í tónverkum hans.
Tónlist hans varð eins og raun
ber vitni, vegna þess að maður-
inn sjálfur var frumlegur og
vegna þess að norsk alþýðutón-
list, sem um aldaraðir hafði feng-
ið að þróast án utanaðkomandi
áhrifa, var ennig frumleg og sér-
stæð.
Það er dálítið gaman að taka
eftir því, að Grieg tekur sjaldn-
ast tema sín beint úr alþýðu-
söngvunum; lög hans eiga margt
sameiginlegt með þeim, en eru
samt sem áður frumleg og sér-
kennileg. Aftur á móti er tilfinn-
ing hans fyrir hljómfallinu oft á
tíðum ekki eins sjálfstæð og
stundum nokkuð einhljóða. Snilld
argáfa Grieg nýtur sín bezt í
harmonikunni, en einnig á þessu
sviði gat hann stuðst við alþýðu-
söngvana. I meðferð hljóma
(klangbehandling) var Grieg
langt á undan sinni samtíð og
hafði mikil áhrif á evrópiska tón-
list, einkum franska impression-
ismann.
Telja má hæfileika Grieg til að
lýsa landslagi til hins frumlega í
tónlist hans. Menn verða oft var-
ir við tilfinningar líkar þessum í
norskum alþýðusöngvum, en ekki
eíns sterkar. Annars er margt,
sem bendir til þess, að hann hafi
séð liti í tónum. Það er skemmti-
lfcgt að íhuga, að A-moll konsert-
inn, sem er ekki annað en mál-
verk af norsku landslagi, skuli
hafa verið saminn í Danmörku.
Lagið „Brudefölget drar forbi“
var upprunalega samið í Róma-
borg.
Þó að tónlist Grieg sé frumleg
og sérkennileg, þá má alltaf
heyra það, að hún er fyrst og
fremst norsk. Þess vegna er
Grieg og norsk menning tengd
svo órjúfanlegum böndum, —
þess vegna berst hann með okk-
ur í dag og þess vegna mun
hvorki nafn hans né tónlist nokk-
urn tíma gleymast með þjóð
vorri.
Tónar Grieg eru tákn um vor.
Ekkert annað tónskáld hefir helg
að vorinu jafn mikið og hann, og
þar sem hann bar ávallt hag Nor-
egs fyrir brjósti, getum við Norð-
menn túlkað söngva hans sem
lofsöng til hins komandi vors
þjóðar vorrar.
Hér birtast nokkrar skoplegar aug-
lýsingar:
Hvítur köttur tapaðist frá frú A. .,
sem hefir tvo svarta bletti á nefinu og
einn á rófunni.
Þurrt brenni til sölu hjá Jóni Jóns-
syni, sem hefir legið í þurrki í allt
sumar.
Armbandi týndi stúlka með gulllás
að framan en perlu að aftan.
★
Bæjarbúi kemur upp í sveit og sér
stúlku vera að mjólka kú.
— Nei, þetta er gaman að sjá.
Þarna kemur mjólkin. En hvar kemur
þá smjörið?