Lesbók Morgunblaðsins - 09.09.1945, Blaðsíða 2

434
LESBÖK MORGUNBLAÐSLNS
- ATOMORKUÖLDIN -
Bretar ganga í liS með
Babdarík j amönnum.
BANDARÍKIN hót'u þátttöku
sína í kapphlaupinu um að leysa
atómorkuna haustið 1939, þegar
Uranklin Roosevelt skipaði ,,ráð-
gjafarnefnd um. uranium“, Þetta
var ekki stórt fyrirtæki fyrr en
nasistaflugdrekarnir fóru að flykk.j
ast inn yfir Frakkland. Þá þurfti
að hafa hraðan á. Þann 11. októher
R941 skrifaði Roosevelt Winston
Churchill brjef, þar sem hann bauð
breskum atómsjerfræðingum þátt-
töku í rannfióknum þeim, er fram
voru að fara í Bandaríkjunum. —
Churehill gekk að þessu tilboði. —
Bandaríkin og Bretar voru orðnir
jafn rjettháir aðilar að fvrirtækinu.
Vísindamennirnir unnu baki
brotnu allt hið atburðaríka vor
1942. t fjölmörgum efnarannsókn-
arstofum, sem vörður var hafður
um, suðuðu og glóðu hin einkenni-
legu verkfæri þeirra. t júní voru
þeir komnir vel á veg. Þegar áætl-
anirnar vbru tilbúnar voru þær
fengnar í hendur hermálaráðuneyt-
inu.
,,Verkfræðitilraunasvæðið J Man-
hattan“ var dulnafnið, sem rann-
sóknarstöðvunum var valið. í kring-
um það úði allt og grúði af lög-
reglumönnum. Sendisveinar fyrir-
tækisins voru hátt settir foringjar
úr hernum, sem hlupu um með
skjalatöskur í bandi, sem fest var
um úlnlið þeirra. Fyrirtækið naut
allra forrjettinda, sem hugsast gátu
bæði hvað snerti starfslið og efni
til framkvæmda. Eðlisfræðingar,
efnafræðingar og stærðfr'æðingar
bókstaflega hurfu frá þeim stofn-
unum sem þeir höfðu áður starfað
við; Manhattan svæðið var búið að
gleypa þá.
Síðari grein
Keðjuverkanirnar.
FÝRIR stríð höfðu meiui komist
að raun um, að „hægfara‘í neutron-
ur gátu klofið atómið í afbrigði
einu af af uranium, U—235. og við
það myndaðist feikileg örka. Auk
orkunnar, sem myndaðist, urðn við
klofninguna til aðrar neutronur. Ef
nógu margar neutroniir voru látnar
kljúfa kjarnann hjeldu þessar verk-
anir áfram sjálfkrafa og ukust.
Verkanirnar dreifðust út um allt
efnið með leifturhraða. Þessar keðju
verkanir, sem mennirnir á Manhatt-
an þurftu nú, að framleiða voru
enganveginn auðvelt úrlausnarefni,
fyrst og fremst. vegna þess, að að-
eins einn hluti á móti 140 af venju-
legum uranium er U—235. Mest af
hinu er annað afbrigði U—23S, en
það klofnar ekki eins og 1'—235
lieldur eyðir það hinum nýju neu-
tronum. Nú var það augljóst. að
það, seni gera þurfti var að að-
greina U—235 og losa það úr öllu
sambandi við U-238. Þetta virtist
ekki þurfa að vera svo erfitt, fljótt
á litið En það fór hrollur um eðlis-
fræðingana, þegar þeir voru búnir
að gera útreikninga sína. Þeir kom-
ust að raun um, að engin keðjuverk
un gat átt sjer stað í litlu magni af
U—235, en væri magnið nægilega
mikið mundi áreiðanlega verða
sprenging.
Svo kom sú hætta til sögunnar,
að þegar hægt væri að fá nógu mik-
ið magn, mundi verða erfitt að
koma í veg fyrir að allt spryngi í
loft upp, hvenær, sem einhver neu-
trona kæmist að efni þessu. Og þeir
reiknuðu út, að sprengingin yrði
miklu meiri en allt, sem áður hefði
sjest á jarðríki af því tagi.
Tvö ný efni.
EINN möguleiki var enn. Þegar
„skotið“ er á uranium með „hæg-
fara“ neutronum gerist meira held-
Ur en aðeins það, að U-235 agnirnar
klofna. Nokkuð af þeiin neutronum,
sem myndast, renna saman við U—
238. Við þetta myndast nýtt, næmt
efni, neptunium, sem brátt breytist
aftur í plutonium (heitið eftir pá-
netunni Pluto, sem er utar í sól-
kerfinu en Uranus og Neptunus. —.
Pluto var einnig guð undirheim-
anna).
Plutonium er tiltölulega ónæmt
efni. Þetta efni er hægt að kljúfa
eins og U—235 og það er hægt að
mynda í því sprengingar með gífur-
lega miklum keðjuverkunum. Það
er ekki afbrigði af uranium heldur
gjörsamlega frábrugðið efni. Þess-
vegna er hægt að skilja það frá
uranium á tiltölulega auðveldan
hátt. þar sem U—235 aftur á móti
loðir við U-238 af mikilli þrákelni.
Grafítstillirinn.
EFNABREÝTING sú, sem fram-
leiðir plutoniurn á s.jer ekki sfað í
náttúrunni sem keðjuverkun. Marg-
ar neutronur úr hinu klofna U—235
sentust beint út úr efninu. Aðrar
eyddust í óhreinum efnum. Aðeins
mjög fáar breyttu U—235 í plntoni-
um.
Vísindamennirnir tóku nú til-ó-
spilltra málanna að ráða bót á þessu
Eitt ráðið var það, að auka magn
hins aktíva efnis til þess að koma
1 veg fyrir að neutronurnar eyddust
svona fljótt. Annað ráð, að nema
burtu hin óhreinu efni. Og enn ann-
að. að hæg.ja á hreyfingu neutron-
• anna til þess að halda þeim í nám-
unda við uraniumefnið þangað til
þær evddust.
Þetta síðasta mátti takast að gera
með því að leggja. smá uranium-