Lesbók Morgunblaðsins - 09.09.1945, Blaðsíða 6

438
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
- ATOMORKUÖLDIN -
Framhald af bls. 435
greíndist þá frá U—238.
I siðara tlfellinu var gasketindri
uraniumsamsetningu dælt gegnutn
ótrúlega smágerða síu. U—235, sem
er dálítð hvikara. fór auðveldlega
í gegn. Áranguritni af þesstt vtirð
sá, að prósenttalan af U- -235 varð
hærri þegar í gegnum síuna var
kontið.
Tilrauiiirnar með rafsegulaðferð-
ina voru gerðar við Kaliforniuhá-
skólann utidir leiðsögu hins l.jós-
hærða. ,st ráksU‘«ia dr. E. O. La'vren-
ce; tilraunirnar við síunina vortt
aftur á móti gerðar við Columbía
háskólann undir stjórn dr. II. C.
Urey. Arið 1943, áður en bnið var
að fullgera allar tilraunir. var far-
io að byggja stórkostlegar verk-
smiðjur til að sjá tim þessar frani-
kvætndir hjá Oak Kidge. ni.jög strjál
býlum stað nálægt Knoxville í Tenn-
essee.
Inn í þessa spám'ju borg isem
kölluð var Dogpatch) streymdu ým-
iskonar dularfull tæki: þúsundir af
nýjum geysiöflugum dælum. tröll-
auknir ráfsegular, ótölulegur fjöldi
vjela og allskonar annara tækja.
Uessu var öllu komið kyrfilega fvr-
ir á sinn stað. Þetta fyrirtæki )án-
aðist og nú var hægt að framleiða
U—235 í ríkum mæli.
Tækið á knattleiksveiliatim i
Chicago.
FRAMLEIÐSLA á plutonium var
sennilega ekki mikilvægari, en hún
var þó vissulega tniklu hættulegri.
Undir áhorfendapöllunutn ó ktiatl-
spyrnuvellinum í Chicago vat* byggt
upp einkennilegt tæki. Það hafði
hnattlögun, dólítið flatt til endanna,
byggt upp úr grafíthnullungum, en
uraniumköglar eða uraniumoxtd var
sett í horn þeirra. Þetta var fyrsta
tækið í veröldinni, sem byggt var
til að framleiða hinar nauðsynlegu
keðjuverkanir. Ef það reyndist, eins
og dr. Fermi gerði ráð fyrir, átti
það að framleiða fyrstu keðjuverk-
anirnar, sem nokkru sinni höfðu átt
sjer stað á jörðinni.
Með mikilli varkárni og ef til
vill dálitlum ótta hlóðu eðlisfræð-
ingarnir upp þessum grafíthnuilung
um. Þeit* vissu, að þarua voru þeir
að ráðast inn í ónumin lönd; eng-
inn vissi nákvæmlega, hvað koinið
gat fyrir. í nágrenni við þá gekk
lífið í suðurhluta Chicagoborgar
sinn vanagang. Stúdentar þrömm-
uðu til kennslustundanna fram hjá
tilraunastöðinni.
Samkvæmt útreikningum þeitn,
sem gerðir höfðu verið, áttu keðju-
verkanirnar að hefjast af sjálfu
sjer, þegar búið var að hlaða upp
næstum öllutn hnullungunum. Þá
átti að vera hægt að koma í veg
fvrir hina gjöreyðandi sprengingu
með því að ’ láta cadmiumræmur
rjúfa keðjuna.
En löngu áður en komið var að
þessu hættulega marki, gáfu tækin
sín aðvörunarmerki. Svo fóru verk-
anirnar að byrja að koma í ljós.
Til allrar hamuigju var búið að
stinga cadtniumræmunum inn í
ta-kið svo að auðvelt reyndist að
stöðva verkanirnar. — Þetta
sagði Srnyth þurrlega Var mjög
heppilegt.
Þessi þýðingarmikla tilraun tákn-
aði upphaf atómaldarinnar. Tækið
reyndist svo sem ráð hafði verið
gert fyrir. Löngu áður en þessar
tilraunir voru til enda leiddar, var
búið að reisa geysistóra plutoniuin-
framleiðslu verksmiðju hjó Hanford
á óbyggðu svæði nálægt Á'akima,
Wash. Kostir þessa staðar byggð-
ust á einangruninni og Columbia
ánni. sem gat tekið við liinum gíf-
urlcga hita, sem myndaðist í þess-
um tækjum.
Borgin Pluto.
ÍIIÐ FÝRSTA tæki til að koma
af stað keð.juverkunúm, sem byggt
hafði verið í Chicago og áhrif þess
var hreinasti barnaleikur á móts
við hin tröllauknu tæki í Jlanford,
sem virtust gcta orsakað órannsak-
anlegat* hættur. Samkvæmt liinum
vísindalegu útreikningum, mátti
búast við, að jafnskjótt og þau
tækju til starfa mundu þau senda
frá s.jer eyðandi geisla og fratn-
leiða áður óþekkt geislaverkandi
efni, flest baneitruð. Þessi áhrif
gátu ef til vill orðið svo öflug og
svo langvarandi, að engin lifatidi
vera gæti komið nálægt tæki, sem
einu sintii hafði verið sett af stað.
Af þeiin sökum voru búin til ná-
kvæm tæki, sem ha>gt var að
nota til að stjórna hinum stóru
tækjum, er ætluð vopu til að koma
af stað keðjuverkunum, í mikilli
fjarlægð og að baki öflugra varn-
arveggja. Þrátt fyrir varúðarráð-
stafanir var ekki öll hætta liðin
h.já. Ilið svala vatn varð geislaverk-
andi (radioaktíft). Það varð að úti-
loka og eyða geislaverkun vatnsins
í ánni. Vindurinn, ,sem bljes yfir
efnaverksmiðju þdssari fól í sjer
aðra hættu, með því að loftið varð
geislaverkandi. Borgin Pluto var
full af óhugnanlegum mögtileikum.
Strangar reglur voru settar til
þess að varðveita heilsu verka-
mannanna. Þeir báru allir á s.jer
dálitlar rafsjár eða ljósmyndaplöt-
ur til þess að hægt væri að stað-
reyna, fyrir hve mikilli geislaverkun
hver og einn hafði orðið. 3'æki, sem
kallað var „Sneezy“ mældi geisla-
verkun ryksins í loftinu. en tæki.
sem nefnt var „Pluto“ athugaði
borðin í efnarannsóknarstofunum